Waarom het Britse kiesstelsel de verkiezingen in het Verenigd Koninkrijk zo spannend maakt
De Britten trekken vandaag naar de stembus. Het worden (alweer) verkiezingen waar bijzonder veel van afhangt: ze zullen bepalen wat er het komende jaar op brexitvlak gebeurt. Het specifiek Britse kiesstelsel, dat grondig verschilt van het onze, maakt deze verkiezingen onvoorspelbaar. En spannend.
Het Britse parlement bestaat uit twee kamers (twee huizen). Er is het Hogerhuis (House of Lords), en er is het Lagerhuis (House of Commons). Ze vergaderen beide in het immense gebouwencomplex op de oever van de Theems in Westminster, de Houses of Parliament.
Fysiek zijn ze ook duidelijk van elkaar gescheiden: wanneer je met je gezicht naar het gebouw staat, dan zie je aan de rechterkant de Victoria Tower. Die maakt deel uit van Hogerhuis.
In het midden van het gebouw biedt de St Stephen's Entrance toegang tot beide huizen. Aan de linkerkant bevindt zich het Lagerhuis, dat doorloopt tot aan de Elizabeth Tower, de toren waarin de bekende Big Ben hangt.
Het Hogerhuis
De leden van het Hogerhuis worden aangewezen, niet verkozen. Een minderheid van de Hogerhuisleden heeft de zetel geërfd, een ander deel is aangewezen door de politieke partijen, nog een ander deel is onrechtstreeks verkozen, en een laatste deel bestaat uit de bisschoppen van de Anglicaanse Kerk.
Wat de verkiezingen betreft, kunnen we het Hogerhuis dus buiten beschouwing laten. Ze hebben geen enkele rechtstreekse invloed op de samenstelling van het huis.
Het parlement bestaat uit 2 kamers: Het Lagerhuis en het Hogerhuis. De Britten kunnen enkel voor de parlementsleden in het Lagerhuis stemmen. De parlementsleden in het Hogerhuis worden benoemd.
Het Lagerhuis
Het Lagerhuis telt 650 parlementsleden, die wel rechtstreeks verkozen worden, één voor elk kiesdistrict in Engeland, Wales, Schotland en Noord-Ierland. Die vier naties vormen samen het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland, en alleen wie in zo'n kiesdistrict de meeste stemmen haalt, mag naar het Lagerhuis.
Neem nu het kiesdistrict North East Fife, in Schotland. Dat is wat ze in het Verenigd Koninkrijk een ‘marginal seat’ noemen, een kiesdistrict met een kleine meerderheid. Bij de vorige verkiezingen, in 2017, kwamen daar vijf kandidaten op, een Conservatief, een Labourkandidaat, een Liberaaldemocraat, een Schotse nationalist en een onafhankelijke.
Wie in een district wint, wint heel het district. De stemmen van de verliezers tellen niet meer mee. Zoals in dit voorbeeld van 2015, wint SNP heel het district. Ook al hebben ze maar 2 stemmen meer dan Lib Dem.
De onafhankelijke kandidaat haalde niet meer dan 224 stemmen, Labour 4.026 en de Conservatieven 10.088. De Liberaaldemocraten deden het stukken beter, met 13.741 stemmen, maar het was de Schotse nationalist Stephen Gethins die naar het Lagerhuis mocht, want hij haalde 13.743 stemmen, twee meer dan zijn onmiddellijke rivaal, de Liberaaldemocrate Elizabeth Riches.
Onvoorspelbaar
Dit kiesstelsel maakt dat de verkiezingen in het Verenigd Koninkrijk notoir onvoorspelbaar zijn. Het is voor de opiniepeilers dus niet voldoende om het aandeel van elke partij in het totaal aantal stemmen te bepalen, ze moeten dat voor elk van de 650 kiesdistricten apart doen. En zelfs dan kunnen kleine verschuivingen in het stemmenaantal het resultaat helemaal omgooien.
Het maakt ook dat kleine partijen, die misschien wel veel stemmen halen maar vaak net niet genoeg om de eerste te zijn, in het Lagerhuis ondervertegenwoordigd zijn.
Aantal stemmen versus aantal zetels. Het kan dat een partij met minder stemmen, meer zetels heeft in het Lagerhuis dan een partij met meer stemmen.
Het lot van de UK Independence Party in 2015, toen nog de partij van Nigel Farage, sprak boekdelen: UKIP haalde toen 4 miljoen stemmen, maar werd maar eerste in 1 district, waardoor de partij maar 1 zetel won in het Lagerhuis. Omgekeerd kan ook: de Schotse nationalisten haalden 1,5 miljoen stemmen, nog niet de helft van UKIP dus, maar werden wel de eerste in 56 districten en kregen dus 56 zetels.
De politieke partijen moeten dus niet alleen veel stemmen halen, ze moeten vooral in veel districten winnen.
Het Verenigd Koninkrijk bestaat uit 650 kiesdistricten. Elk District stuurt 1 afgevaardigde naar het Lagerhuis.
Volstrekte meerderheid
Het kiesstelsel bevoordeelt traditioneel de twee grote partijen, de Conservatieven en Labour, omdat die in de meeste districten goed ingeburgerd zijn. Het gevolg is dat de kloof tussen grote en kleine partijen vaak heel breed is, zodat één van die twee grote meestal een volstrekte meerderheid haalt in het Lagerhuis. Britse regeringen bestaan dus vaak uit ministers van één enkele partij, in de praktijk Conservatief of Labour.
Alleen in 2010 en 2017 schudden de kiezers de kaarten zo dat geen enkele partij een absolute meerderheid haalde. In 2010 moest de Conservatieve Partij van David Cameron een coalitie vormen met de Liberaaldemocraten, in 2017 was diezelfde Conservatieve Partij (toen met Theresa May) aangewezen op gedoogsteun (steun vanuit de oppositie) van de Noord-Ierse Democratic Unionist Party.
Als geen enkele partij de absolute meerderheid heeft, kunnen de partijen coalities vormen om aan een meerderheid te komen.
Bij de Conservatieven bestaat nu de vrees dat die trend zich ook deze keer zal doorzetten. Dat is een probleem voor hun leider Boris Johnson, want de partij heeft weinig of geen vrienden. Niemand is op dit moment bereid, mocht het nodig zijn, om Boris Johnson aan een meerderheid te helpen. Niet bij Labour, niet bij de Liberaaldemocraten, en niet bij de Schotse nationalisten.
Brexit
Wat dat zou betekenen voor de brexit? Waarschijnlijk weer afstel. Want zonder meerderheid maakt Boris Johnson weinig kans om het brexitakkoord dat hij met de Europese Unie heeft gesloten, goedgekeurd te krijgen door het Lagerhuis. Tenzij hij erin slaagt om voor die ene stemming dissidente Labourleden over te halen met hem mee te stemmen. Ook dat is niet uitgesloten.
Bekijk hieronder het liveverslag van onze collega Ivan Ollevier in "Het Journaal":
Bekijk hier het verslag van "Het Journaal":
