Copyright 2017, Atit Phetmuangtong, licensed via EyeEm Mobile GmbH

Bejubeld én verguisd: de index, die mee uw loon bepaalt, bestaat 100 jaar

De index, het systeem waarbij de lonen en uitkeringen aangepast worden aan de kosten van het levensonderhoud, viert dit jaar zijn 100e verjaardag. In die eeuw heeft de lijst van producten grondige veranderingen ondergaan: van brood en reuzel tot winterbanden en een abonnement op Netflix. "Als je de index volgt, kan je een geschiedenis schrijven van onze consumptiemaatschappij", zegt historicus Peter Scholliers (VUB) in "De ochtend".

De index is ontstaan in de nasleep van de Eerste Wereldoorlog, vertelt Scholliers. "De prijzen lagen toen 4, 5 of 6 keer hoger dan in 1914. En men zocht naar een meetinstrument om die inflatie te berekenen. In april 1919 verschijnt de eerste eenvoudige prijsindex en in januari 1920 de index zoals we die kennen." 

"De index was bedoeld om de prijsinflatie te meten en naderhand om de lonen en andere vergoedingen aan die inflatie te koppelen. De eerste "korf" (de lijst van producten en diensten) telde amper 56 producten, bijzonder weinig dus. Vandaag zijn het er 640. Er ontbraken ook een aantal fundamentele prijzen, zoals de huishuur. Wat er wel in zat, waren basisproducten: boter, brood, reuzel, vlees, kleding, zeep en steenkool."

In de loop der jaren is de lijst grondig geëvolueerd. In de jaren 60 belandde de tv in de indexkorf, in de jaren 70 kwam de koelkast erbij en in de jaren 80 het stoomstrijkijzer. Sinds kort telt ook de prijs van een Netflix-abonnement mee. "Als je de index volgt, dan kan je een geschiedenis schrijven van onze consumptiemaatschappij van 1920 tot vandaag", zegt Scholliers.

Om de index nauwkeurig te doen aansluiten bij de stijging van de levens­duurte moet de korf van producten zoveel mogelijk overeenkomen met het bestedingsgedrag van de bevolking en moet het gewicht van elk product in de berekening zo goed mogelijk kloppen. Vakbonden, werkgevers en academici - verenigd in de "Indexcommissie" - suggereren jaarlijks aanpassingen, die de minister van Economie dan moet goedkeuren.

"Tweesnijdend zwaard"

Als het leven duurder wordt door de inflatie en de index tot boven een bepaald niveau stijgt -de spilindex- dan stijgen ook de lonen en de sociale uitkeringen. Zo kennen we het systeem, maar het is ooit anders geweest. 

"De index is een tweesnijdend zwaard. Wij leven in een tijd waarin we gewoon zijn dat de prijzen stijgen. In de jaren 20 en 30 was dat niet zo. Regelmatig is het prijsniveau gedaald, met als gevolg dat de lonen ook daalden. Dat hadden de vakbonden niet voorzien en er zijn toen stakingen geweest om het loonmechanisme te stoppen. Terwijl het vandaag net beschouwd wordt als een grote verworvenheid van de arbeidersbeweging."

"De index is echt een mechanisme om de sociale vrede te waarborgen in ons land. België is tamelijk uniek in de wereld wat dit systeem betreft. Je zou je kunnen afvragen waarom andere landen dit niet hebben overgenomen", zegt Scholliers, die verwijst naar de stakingsgolf in Frankrijk. Zijn zulke stakingen te vermijden met een indexsysteem? "Dat is alleszins de les die uit de Belgische geschiedenis getrokken kan worden."

België is tamelijk uniek in de wereld als het gaat over de index

Peter Scholliers (VUB)

De werkgevers kijken vaak kritisch naar de index, die voor hen de loonkosten doet stijgen. Maar op dat vlak is de mentaliteit wel veranderd, zegt Scholliers. "Dat de loonkosten zo laag mogelijk moeten zijn, is een denkwijze uit de 19e eeuw. Vandaag denkt men vooral dat de koopkracht behouden moet blijven. Want als een werknemer koopkracht heeft, dan koopt hij misschien ook diensten en producten die door de werkgever geproduceerd worden."

Tot slot: doet de index er nog 100 jaar bij? "Ik hou als historicus niet van die vraag", zegt Scholliers. "Ik voel mij heel veilig wat het verleden betreft, de toekomst ken ik niet. Maar geen enkele verworvenheid staat vast."

Beluister het gesprek met Peter Scholliers in "De ochtend":

Meest gelezen