Onderzoeker Antonella Fioravanti ontdekt in kamelenbloed een middel tegen antrax en wint de Eos Pipetprijs

Antonella Fioravanti van de Vrije Universiteit Brussel (VUB) en het Vlaams Instituut voor Biotechnologie (VIB) ontwikkelde een methode om het pantser van de antrax- of miltvuurbacterie te breken. Dat mag gerust een doorbraak genoemd worden want de bacterie was multiresistent. Dat wil zeggen dat antibiotica er geen vat op hadden. Het pantser van eiwitten rond de bacterie bleek nagenoeg ondoordringbaar.

Fioravanti ontdekte dat nanolichaampjes uit het bloed van kameelachtigen in staat zijn om het pantser rond de antraxbacterie te vernietigen. “Dat harnaspantser is een soort exoskelet voor de bacterie”, zegt ze. “Zonder dat skelet kan ze niet verder leven.”

Nanobodies zijn kleine antilichaamfragmenten uit het bloed van kameelachtigen. “We ontdekten dat we onze nanobodies zo konden afstellen dat ze zich gingen binden aan de eiwitten van het pantser van de bacterie. En meer nog: dat we de eiwitaanmaak konden blokkeren.” Al snel leverden tests met besmette muizen beloftevolle resultaten op. Alle proefdieren genazen.

Antonella Fioravanti legt in dit filmpje zelf uit hoe zij erin geslaagd is de dodelijke bacterie te bestrijden:

Bij antrax of miltvuur denken we vandaag aan anonieme brieven met een verdacht wit poeder. Meestal gaat het om laffe bangmakerij. Maar in de nasleep van 9/11 vielen in de VS meerdere doden door échte antraxbrieven. Sindsdien zijn politie- en andere veiligheidsdiensten op hun hoede. Antrax is een bacterie die nog steeds bij mensen en dieren voorkomt. Eén van de moeilijkheden om ze te bestrijden is dat ze in slaapstand kan gaan en vele jaren (eeuwen) later terug wakker kan worden. Er is ook het gevaar dat terroristen antrax gebruiken als terreurwapen.

Als de bacterie ingeademd wordt, belandt ze al snel in de bloedbaan. De gevolgen kunnen desastreus zijn. Griepachtige symptomen gaan algauw over in interne en externe bloedingen. Al na enkele dagen kan dat dodelijk zijn.

Middelen tegen antrax waren weinig effectief omdat de bacterie rond zich een soort pantser heeft van eiwitten dat antibiotica weerstaat, en bovendien het immuunsysteem van mens en dier in de luren legt. Tot nu dus, met de uitvinding dat deeltjes uit kamelenbloed wèl werken.

Het is de eerste keer dat een niet-Belgische wetenschapper de Eos Pipetprijs wint. “Ik ben een Europese onderzoeker, made in Italy, maar België was de voorbije zes jaar mijn thuis”, zegt Fioravanti. “Hier kon ik mijn droomonderzoek opzetten: het bestuderen van de extreem beruchte bacterie antrax. De Eos Pipetprijs is een grote erkenning voor mijn werk.”

Antonella Fioravanti studeerde medische biotechnologie aan de universiteit van Firenze. In 2014 promoveerde ze aan de universiteit van Lille na een studie over genetische factoren die de celdeling bij bacteriën beïnvloeden. Sindsdien werkt ze als postdoc aan het centrum voor structurele biologie van de Vrije Universiteit Brussel en het Vlaams Instituut voor Biotechnologie. Ze leidt er het onderzoek naar de stevige eiwitpantsers die ziektekiemen gebruiken om zich te beschermen tegen de buitenwereld.

Haar onderzoek kan leiden tot nieuwe behandelingen voor infecties met dit soort multiresistente bacteriën.