Tweede golf of niet: wat kunnen we leren van de corona-aanpak in Azië?

Op 11 juni duiken er in Peking twee nieuwe besmettingen op: een man van 25 en een man van 37 hebben positief getest voor het coronavirus. Het zijn de eerste besmettingen in Peking in meer dan 50 dagen.  De twee werken in een vleesbedrijf in het district Fengtai, in het zuidwesten van Peking, de wijk waar ook de grootste voedselmarkt van heel Peking is gevestigd. 

In de dagen nadien worden steeds meer besmettingen geteld, al snel gaat het van 27 naar 79 en dan naar 137. Allemaal kunnen ze gelinkt worden aan de Xinfadi-markt, een overdekte groothandelsmarkt waar in totaal zo'n 10.000 mensen werken. De markt beslaat een oppervlakte van meer dan 1,1 vierkante kilometer, er staan duizenden groente-, fruit-, vis- en vleesstalletjes. De koude en vochtige lucht is blijkbaar gunstig voor de verspreiding van het virus. Kanttekening: vergeleken met het aantal inwoners in Peking - meer dan 21 miljoen - gaat het nog altijd om beperkte aantallen.

Maar amper twee dagen nadat de eerste infecties zijn vastgesteld, gaat de overheid in "oorlogsmodus" en rolt een turbopakket aan maatregelen uit. Om te beginnen wordt de Xinfadi-markt volledig ontruimd en afgesloten. Maar ook 11 wijken in de buurt van de markt gaan opnieuw volledig in lockdown. Scholen, winkels en restaurants gaan er dicht en inwoners mogen hun huis of wijk niet uit. Na enkele dagen wordt dat uitgebreid tot 41 wijken.

Vervolgens verplicht de overheid alle 10.000 werknemers op de markt om zich te laten testen. Maar ook iedereen die na 30 mei op de markt is geweest, of in contact is geweest met een bezoeker van de markt wordt sterk aangeraden om een coronatest te ondergaan. Daarvoor doet de overheid een beroep op ambtenaren, speciale apps op smartphones, maar ook op honderden vrijwilligers: die moeten mensen opsporen en vervolgens contacteren. Dat kan gaan van sms'en, opbellen en zelfs  aanbellen aan de voordeur.  

Amper vier dagen nadat de eerste besmettingen zijn vastgesteld, heeft de lokale overheid 200 testsites geopend, zijn 200.000 mensen gecontacteerd en hebben 76.000 mensen een test ondergaan. En de categorieën worden nog uitgebreid: ook kwetsbare en oudere mensen, taxichauffeurs en medisch personeel in de wijken rond de markt worden getest. Na een week hebben maar liefst 2,3 miljoen inwoners in het zuidwesten van Peking een coronatest ondergaan. 

Vervolgens past Peking het systeem van "verplichte quarantaine" toe, wat in januari ook in Wuhan gebeurde. Wie besmet is, maar alleen milde symptomen vertoont, moet uitzieken op een centrale locatie zoals een grote sporthal of een hotel. Ook familieleden uit de "bubbel" van de zieken worden uit hun huis gehaald en afgezonderd. Daar worden ze van nabij opgevolgd en regelmatig getest.

Eind juni zakt het aantal nieuwe gevallen opnieuw onder de 10 per dag en op 7 juli, minder dan een maand na de tweede uitbraak, kan de overheid in Peking melden dat er geen nieuwe lokale besmettingen meer zijn. "China ziet niet dezelfde grote heropflakkeringen als in andere landen omdat ze er het zekere voor het onzekere nemen", zegt professor Huang Yangzhong in een interview in   The Straits Times. "Ze smoren nieuwe infecties meteen in de kiem."

Ook Zuid-Korea werd na China al vroeg geconfronteerd met een eerste golf besmettingen. Ook hier zette de overheid vanaf het begin in op massaal testen en het nauwkeurig opvolgen van besmettingen. Dat gebeurde op basis van geïntegreerde databases waarin betaalgegevens, mobiele telefoondata en beelden van bewakingscamera's verzameld werden om uit te zoeken waar besmette personen zich verplaatst hadden. 

In tegenstelling tot China was de Zuid-Koreaanse overheid transparant over welke gegevens ze gebruikte en waarom.  Van een 1000-tal gevallen per dag eind februari waren de besmettingen eind mei teruggevallen tot bijna zero. Maar op 22 juni meldde de overheid dat het land te maken had met een zogenaamde tweede golf. Die vond haar oorsprong in enkele nachtclubs in Seoul, en dook ook bij het personeel van enkele grote bedrijven.      

Net zoals in China werden die nieuwe lokale clusters erg strikt opgevolgd. De bewuste nachtclubs werden gesloten en alle bezoekers werden opgespoord en getest. Iedereen die voortaan een plek bezoekt die als "hoog risico" wordt ingeschat - bars, discotheken, restaurants,... - moet bij de ingang een QR-code laten scannen, zodat hij of zij achteraf makkelijk op te sporen is. De overheid legt ook sterk de nadruk op het dragen van mondkapjes, voldoende afstand houden en persoonlijke hygiëne. Hoewel er nog altijd nieuwe besmettingen zijn in Zuid-Korea, is er voorlopig geen sprake van een echte tweede golf. 

Maar niet alle landen in Oost-Azië slagen erin een tweede golf te vermijden. In Japan, Australië en Hongkong zijn de cijfers alweer enkele weken aan het stijgen. Australië plaatste steden als Melbourne in de staat Victoria voor een tweede keer onder een lockdown. Nadat in Japan de eerste golf midden april onder controle leek, worden nu opnieuw enkele honderden besmettingen per dag geregistreerd.

Toch twijfelt de Japanse overheid om nieuwe lockdown-maatregelen in te voeren, nu de economie al zoveel schade heeft opgelopen. De gouverneur van Tokio, Yuriko Koike, vraagt de inwoners van Tokio om het komende lange weekend zoveel mogelijk thuis te blijven. Oudere personen moeten zichzelf extra beschermen en aan de jonge mensen vraagt ze om zich verantwoordelijk te gedragen. Als Oost-Azië het beter doet dan andere werelddelen, dan ligt dat aan het gemeenschapsgevoel van de inwoners, denken sommige experts. "De gemeenschap hier respecteert de regering, en de regering geeft duidelijke instructies." zegt Dr. Dale Fisher, professor geneeskunde aan de universiteit van Singapore.

Een bijzonder geval in de regio is Taiwan. Wie op de website van de Wereldgezondheidsorganisatie zoekt naar coronacijfers, zal weinig vinden. De WHO deelt Taiwan in bij China, hoewel het land in de praktijk onafhankelijk is. Toch haalde Taiwan het wereldnieuws omdat het - ondanks zijn nabijheid tot China - erin slaagde om het coronavirus bijna volledig buiten de deur te houden. 

Een belangrijke factor in die succesvolle aanpak zijn de strenge grenscontroles die het land vanaf het begin invoerde. Vluchten uit China werden begin januari - nog voor de eerste lockdown in Wuhan- al geweerd. Ook nu mag niemand het land binnen zonder een verplichte quarantaine van twee weken. Die vindt plaats in een door de overheid bepaald hotel. 

Een Taiwanese assistent-professor geschiedenis aan een Amerikaanse universiteit hield op Twitter begin juli een dagboek bij over haar verplichte quarantaine bij haar terugkomst in Taiwan. Ze schreef over de maaltijden en snacks die voor haar hoteldeur worden afgezet maar ook over de dagelijkse koortsmetingen en de sms-jes van de overheid die haar bedankt voor haar inzet. "In Taiwan hebben we een uitdrukking: dit is jouw vaderland, het is aan jou om het te redden" schrijft ze.

(Lees verder onder de tweets)

Hoewel niet alle succesvolle landen in Oost-Azië even autoritair geleid worden als China, zijn er toch gelijkenissen in hun aanpak.  Zowel Zuid-Korea, China als Taiwan spelen bijzonder kort op de bal en zetten massaal in op snelle opsporing, grootschalig testen en verplichte isolatie en quarantaine bij (mogelijke) besmettingen. Daarbij maken ze zoveel mogelijk gebruik van data die beschikbaar zijn via de smartphone om besmette personen op te sporen, te contacteren en op te volgen. Daarnaast zijn mondmaskers verplicht op zowat alle openbare plaatsen en wordt veel nadruk gelegd op regelmatig handenwassen én afstand houden. 

Toch is geen enkel land er gerust in, ook China niet waar de recentste uitbraak nu plaatsvindt in de provincie Xinjiang, in het uiterste westen van het land. "De eerste golf van de pandemie bestrijden vergde geen kennis van hogere wiskunde", zegt Dmitry Kaminskiy, analyst bij een investeringsfonds in Hongkong in de Nikei Asian Review. "Regeringen die snel reageerden kregen die eerste golf relatief makkelijk onder controle. Maar terwijl overheden de plicht hebben om hun burgers te beschermen, moeten ze nu tegelijkertijd hun economie proberen te beschermen. En dat is een veel complexere taak."