Tekenencefalitis nu ook in België?

TBE komt voor in een groot deel van Europa - landen als Polen, Hongarije of Roemenië, maar ook in niet zo verre populaire wandelbestemmingen zoals Zuid-Duitsland of Oostenrijk. In de stad loop je weinig risico, je moet wel uitkijken in bossen, weiden en graskanten. Op de Duitse website www.zecken.de kan je in detail zien waar er in Europa veel besmette teken zijn.

Met de recente besmettingen in Nederland komt tekenencefalitis wel heel dichtbij. Maar er is dus nog nooit een besmetting vastgesteld op het Belgische grondgebied.

Het ITG onderzoekt daarom teken die het heeft verzameld op de plaatsen in ons land waar de twee besmet zouden kunnen zijn. En het ITG gaat dat vanaf nu telkens doen als er twijfel is over de plek van de besmetting. Tot de dag dat de laboranten het TBE-virus aantreffen in een teek. Want het instituut wil harde bewijzen voor zijn vermoeden dat tekenencefalitis opgerukt is tot in ons land.

Eigenlijk moeten we zeggen dat er nog nooit een besmetting van een méns is vastgesteld, legt dr. Marjan Van Esbroeck uit. Zij is klinisch biologe en diensthoofd van het klinisch laboratorium van het ITG. "We hebben namelijk al indirecte aanwijzingen dat het TBE-virus zich in ons land bevindt. Enkele jaren geleden zijn tests uitgevoerd op everzwijnen en runderen. In hun bloed zijn antilichamen gevonden die op een besmetting met TBE wijzen. Direct bewijs - virusmateriaal in een teek - hebben we nog niet, dat hopen we te vinden met het tekenonderzoek waar we nu mee zijn gestart."

De vrouw van 22 uit Gent was deze zomer drie weken op kamp in domein Menas, in Aalter, Oost-Vlaanderen. Plaats genoeg - vijftien hectare - voor haar om in de natuur te wandelen en voor de teken om gastheren te vinden op wie ze zich kunnen laten vallen. Twee keer ontdekt ze een teek bij zichzelf, telkens verwijdert ze het beestje met een pincet. Na die drie weken in de Oost-Vlaamse natuur gaat ze enkele dagen op city-trip naar Boedapest, Hongarije. 

Op het einde van de zomervakantie treden de eerste symptomen op, onder meer vermoeidheid en hoofdpijn. Dan komt er een week zonder problemen, maar de derde week loopt het helemaal mis - ze kan niet meer praten en schrijven, haar aangezicht is deels verlamd.

Dit ziekteverloop wijst helemaal op TBE en na een bloedonderzoek is het dan ook duidelijk dat de vrouw lijdt aan tekenencefalitis, een ontsteking van de hersenen en/of het hersenvlies. Intussen, zes weken later, is ze aan de beterhand, de aangezichtsverlamming is verdwenen. Ze is nog wel heel erg vermoeid, gaan werken zit er voorlopig niet in. 

Het tweede geval van TBE is waarschijnlijk het gevolg van een besmetting in Limburg.  Een tuinbouwer die in zijn vrije tijd de natuur bedwingt met zijn mountainbike, krijgt neurologische symptomen en ook bij hem wordt tekenencefalitis vastgesteld. Dr. Patrick Soentjens: "Deze patiënt is ook in het buitenland geweest, namelijk Zeeland, maar dat is geen risicogebied en er zijn ook nooit sporadische gevallen van TBE vastgesteld. De kans is erg klein dat de Limburgse man in Zeeland besmet is met het virus. We spreken dus niet van een "zekere" besmetting in België maar we gaan er wel vanuit dat dit een "waarschijnlijke" inheemse besmetting is geweest."

Om meer zekerheid te hebben over de plaats van besmetting - België of een ander land - heeft het ITG een klopjacht ingezet op de daders. Een team van entomologen, beschermd door laarzen en lange mouwen, is in Limburg én in Aalter urenlang in de weer geweest met vlaggen van molton. 

Lees verder onder de foto

"De vlaggen zijn zacht en een beetje wollig", zegt Isra Deblauwe, "we imiteren daarmee de vacht van een dier want daar zitten de teken op te wachten - een potentiële gastheer om zich in vast te bijten en bloed uit te zuigen. Straks gaan we ook eens naar de ezel hier op het domein. Misschien vinden we daar een teek die zich al heeft volgezogen met bloed, die is makkelijker te onderzoeken."

Het team heeft uiteindelijk 30 beestjes gevangen in Aalter (op de ezel zat er geen enkele). Niet zo'n rijke oogst, maar dat is niet verwonderlijk want het tekenseizoen is zo goed als voorbij.  In het ITG in Antwerpen gaan de insecten de diepvries in (min 80°), in het lab zullen ze worden verpletterd, vermalen en geanalyseerd.

Lees verder onder de foto

Drie weken na de tekenjacht in Aalter is de analyse nog altijd niet gebeurd. Marjan Van Esbroeck: "Het neemt veel tijd in beslag om het RNA (ribonucleïnezuur, het genetisch materiaal) zuiver te isoleren. Pas dan kunnen we het RNA analyseren en weten we of het TBE-virus in Belgische teken voorkomt."

"Maar ook als we het niet vinden - wat te verwachten is omdat we maar een klein aantal teken hebben om te onderzoeken - kan de besmetting nog altijd bij ons hebben plaatsgevonden. Alleen: dan is er geen bewijs, daarom zullen we voortaan bij elk twijfelgeval zo'n analyse uitvoeren."

Isra Deblauwe heeft zich niet voor niets goed ingepakt voor de tekenjacht - lange mouwen, broekspijpen in de kousen gestopt en rubberlaarzen. "Tekenencefalitis wordt overgedragen via het speeksel van een besmette teek, zodra hij door je huid heen bijt kan je besmet raken. Bij de ziekte van Lyme, die je ook van teken kunt krijgen, gaat er meer tijd over. Aangenomen wordt dat je in de eerste vierentwintig uur na een tekenbeet geen gevaar loopt."

Anderzijds is in hoog-risicogebied maar 1 procent van de teken drager van het TBE-virus. En niet elke beet van een besmette teek zadelt je op met tekenencefalitis. En ten slotte: de meeste mensen die een TBE-besmetting oplopen merken daar niets van. In 20 tot 30 procent van de besmettingen treden neurologische symptomen op.

En nog een verschil met TBE: de ziekte van Lyme is een bacteriële aandoening en is dus in principe te behandelen met antibiotica.

Tekenencefalitis wordt veroorzaakt door een virus, je kan de ziekte dus niet behandelen. Je kan ze wel proberen te voorkomen door middel van een vaccin. In Oostenrijk zijn erg veel teken besmet met TBE, de overheid is er al in 1989 gestart met een vaccineringsbeleid. De vaccinatiegraad in Oostenrijk bedraagt nu 85 procent. Het aantal besmettingen met TBE is in die dertig jaar drastisch afgenomen - van 300 tot 700 per jaar naar nu nog maar 55 tot 100.

Maar België is geen risicogebied, ook niet als de teken van Aalter en Limburg drager van het virus zouden blijken. "Systematisch vaccineren is dus zeker niet aan de orde", zegt Patrick Soentjens.

"We moeten wel met zijn allen meer alert zijn op tekenbeten", vindt Soentjens. "Artsen en neurologen zouden de symptomen sneller moeten kunnen duiden en aan TBE denken bij neurologische verschijnselen. En wat de leek betreft: controleren op teken bij outdooractiviteiten is een must. Het is ook aangewezen om benen en armen te bedekken. Blote lichaamsdelen kan je insmeren met Deet 50 procent."

Is Isra Deblauwe dan niet bang dat de teken in haar vingertoppen bijten als ze de gevangen beestjes in het potje stopt? "Nee, nee, zo snel gaat dat niet. De teken gaan liever eerst op zoek naar een zacht, warm plekje om zich te nestelen en ze moeten heus wel moeite doen om door de menselijke huid te geraken."