Nood aan een radicale transitie naar klimaatneutraliteit om opwarming te beperken

Er is geen weg terug. De volgende generaties zullen niet meer kunnen ontsnappen aan een warmere wereld. De mens, gewoon aan een wereld van ijstijden en tussenijstijden, begeeft zich dan ook op totaal onbekend terrein. Onze generatie is gelukkig wel tot het besef gekomen dat we een einde moeten maken aan het planetaire experiment, waaraan we zo’n 150 jaar geleden begonnen zijn, door atmosferisch CO2 dat miljoenen jaren door de aarde is vastgelegd onder de vorm van steenkool, aardgas en aardolie, aan een geologisch ongezien tempo terug de atmosfeer in te pompen. Uiteindelijk zal de snelheid waarmee we een einde maken aan dit experiment, bepalend zijn hoe warm die warmere wereld uiteindelijk zal worden. We hebben dan ook in het Parijsakkoord ons voorgenomen dit zo snel mogelijk te realiseren, zeker in de tweede helft van deze eeuw of zelfs vroeger om een kans te hebben de gemiddelde globale temperatuurstijging onder +1.5˚C te houden.

Alleen beseffen velen onder ons niet voor welke uitdaging we eigenlijk staan, zeker rekening houdend met een wereldbevolking die tot het einde van de eeuw nog steeds zal groeien, en die een nauwelijks te vatten honger naar voedsel, grondstoffen en energie zal hebben om zo een levensstandaard te bereiken waarvan wij in het westen al decennialang kunnen genieten.

Alle beetjes helpen in de transitie naar klimaatneutraliteit, wat minder vlees, de thermostaat een graadje lager, met de fiets naar de bakker, de auto wat meer inruilen voor de trein, die vliegreis naar Barcelona schrappen, enz.. Toch zal dit bij lange na niet voldoende zijn. Dat ook in 2018 de globale CO₂-uitstoot weerom gestegen is, zet ons voor deze ongemakkelijke waarheid. Er is nood aan een radicale techno-economische transformatie, daarenboven binnen een tijdsspanne korter dan in dewelke de vorige industriële revoluties plaatsvonden. Daarvoor zijn grootschalige, wereldwijde veranderingen nodig op een veelheid van terreinen terzelfdertijd, gaande van energievoorziening, transport, landbouw en industrie. In het bijzonder, broeikasgasemissies elimineren bij de productie en gebruik van basismaterialen blijft een van de moeilijkste opdrachten.

De CO₂- en energie-intensieve industrie, met voorop de staal-, chemie- en cementindustrie, die een niet te onderschatten bijdrage leveren aan de globale CO₂-uitstoot, moet dus volledig gedecarboniseerd worden. Dit kan door het gebruik van (CO₂ vrije) waterstof en massale elektrificatie en biomassa om deze processen aan te drijven. Ook het afvangen en opslaan van CO₂ (carbon capture and storage) of het aanwenden van CO₂ als grondstof (carbon capture and utilisation)  zullen belangrijke opties zijn. Industriële sectoren zullen ook (op niveau van clusters) moeten samenwerken (industriële symbiose) om efficiënter met grondstoffen, energie en afvalstromen om te gaan. Maar ook het eindgebruik van producten zal veel efficiënter moeten worden samen met het streven naar circulariteit in basismaterialen zoals kunststoffen, staal en andere metalen en beton. Tenslotte gaan we volgens het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) niet kunnen ontsnappen aan de massale inzet van negatieve emissietechnologieën om rechtstreeks CO₂ uit de atmosfeer te halen en vast te leggen.

En daar wringt nu net het schoentje. Vele van deze technologieën liggen op de tekentafel of bevinden zich in een experimentele fase. Al deze technologieën moeten nog hun ontwikkelingsfase doormaken van tekentafel tot wereldwijde industriële implementatie. En dan is 2050, het moment dat al deze technologieën industrieel toepasbaar moeten zijn echt dichtbij. Zonder een missiegericht beleid op alle niveaus (regionaal, nationaal, Europees en globaal) is het realiseren van zulke klimaatneutrale industriële revolutie onmogelijk.

In het bijzonder is er nood aan de volgende zaken. Ten eerste een ambitieus Onderzoeks- en Ontwikkelingsbeleid dat gebruik maakt van de know how aanwezig in de onderzoeksinstellingen en het bedrijfsleven. Dit beleid zal doelgericht moeten zijn en zich focussen om veelbelovende technologieën op grote schaal te demonstreren. Voorts zal de ondersteunende infrastructuur voor nieuwe bedrijfsprocessen gefinancierd moeten worden. We denken hier aan transport van waterstof en CO₂ en de versterking van elektriciteitsnetwerken. Ook zal er via publiek private samenwerking een aanzienlijke hoeveelheid kapitaal in deze nieuwe, dure en risicovolle processen geïnjecteerd moeten worden. Tenslotte moet er gewerkt worden aan een faciliterend regelgevend kader zodat nieuwe klimaatneutrale producten een markt vinden door de invoering van standaarden of het gebruik maken van openbare aanbestedingen.

Als dit lukt dan staan we nu aan de vooravond van een nooit geziene technologische en industriële revolutie. Het zullen uiteindelijk wel onze grijze cellen zijn die het klimaat gaan redden. De transitie naar een duurzame wereld zal technologisch zijn of niet zijn!