Weg met die vlag! (Maar wat met de rest?) - Tom Van de Weghe

Uniek is het wel. Zelden deed een tragedie zoals in Charleston, vandaag precies een week geleden, zoveel discussies in alle hevigheid oplaaien. Allemaal over thema's die Amerika nog steeds verscheuren. Over ras en racisme, over religie en terreur, over wapens en geesteszieken, over slavernij en Burgeroorlog. Het gaat om fundamentele problemen die grotendeels te maken hebben met een onverwerkt verleden. Wat Dylann Roof heeft aangericht doet veel Amerikanen nu in hun eigen ziel kijken. Wat velen al lange tijd dachten, durven ze nu pas luidop te zeggen.

Neem nu die vlag. Die is inderdaad het symbool van slavernij, van een zelfverklaarde afgescheurde natie die geloofde in de superioriteit van blanken. Maar als joden niet meer in de schaduw van een hakenkruis moeten leven, waarom zwarten dan wel? Eigenlijk is het onvoorstelbaar hoe lang dit anachronisme geduld werd in dit land. Als buitenstaander die nu voor het derde jaar in de VS woont blijft het verrassend om vast te stellen hoe traag de geesten hier rijpen.

Vorig jaar nog verdedigde de gouverneur van South-Carolina dat de vlag op haar grondgebied wapperde. Nu ziet ze in dat het tijd is voor actie, dat dit lapje stof niet langer haar staat mag verdelen en thuishoort in een museum. Ze kan alleen maar hopen dat ze gevolgd wordt door een meerderheid van de volksvertegenwoordigers in het parlement van South-Carolina die hierover eerstdaags zullen stemmen. Ook een presidentskandidaat zoals Republikeins senator Lindsey Graham, zelf uit South-Carolina, keerde op enkele dagen tijd zijn kar. Eerst was hij voor de vlag, nu ertegen. Of hoe verkiezingen dwingen om onhoudbare standpunten aan te passen.

Maar het gaat om veel meer dan een vlag uiteraard. In de nasleep van Charleston vraagt Amerika zich bijvoorbeeld ook af of er wel genoeg aandacht is voor mensen in deze samenleving die afwijkend gedrag vertonen. Gedrag dat gecatalogiseerd kan worden als geestesziek. Is de toegang tot psychische zorgverlening hier wel voldoende groot? Wordt er genoeg in geïnvesteerd? Het antwoord op al die vragen is neen. Maar wie schutter Dylann Roof afschildert als een gek, dreigt tegelijk dit bloedbad te weg te wuiven als een ongeluk. Dat was het niet.

Doet Amerika ook genoeg om binnenlands terrorisme op te sporen? En hoe komt het dat dit land enkel een gewelddadige aanslag door een moslim als terrorisme bestempelt, maar niet wanneer het gaat over 'één van ons'? Of is dat de macht van blank te zijn? Ook dat vragen veel Amerikanen zich nu af. Rechts extremisme heeft met de recessie en de verkiezing van de eerste zwarte president een onmiskenbare boost gekregen. Maar wie probeert om deze groeperingen aan banden te leggen krijgt de wind van voren van conservatieve politici, die zelfs gesponsord blijken te worden door deze haatzaaiers. "Freedom of speech", of het "First Amendment", is ook dat geen heilig Amerikaans huisje waaraan wat gemorreld moet worden?

En dan zijn er natuurlijk de wapens. Transvetten worden in de VS verbannen omdat ze schadelijk zijn voor de gezondheid. Kinder Surprise eitjes worden uit de rekken geweerd omdat een kind er zich zou kunnen in verslikken. Roken is verboden op vliegtuigen, in restaurants en op openbare plekken. Airbags en veiligheidsgordels zijn verplicht omdat ze levens redden. Miljarden worden uitgegeven om terrorisme te bestrijden. Maar als het gaat over het inperken van wapenbezit ontbreekt het Amerika nog altijd aan moed.

Als zelfs de dood van 20 schoolkinderen in Newtown tevergeefs was, zal een bloedbad als dat van Charleston daar helaas ook niets aan kunnen veranderen. "Indien de vermoorde kerkgangers een verborgen wapen hadden gedragen, was dit nooit gebeurd," liet Republikeins presidentskandidaat Mike Huckabee zelfs optekenen. Meer wapens dus, om wapens te bestrijden. Om moedeloos van te worden. Hoe langer gewacht wordt met actie, hoe meer doden er zullen vallen.

Toch is er hoop, wanneer blijkt dat nu ook de grootste taboes aangeraakt durven worden: "Is het niet tijd dat Amerika haar zwarte bevolking vergoedt voor de gevolgen van die gruwelijke slavernij?", kopte een Amerikaanse krant deze week. Ook die roep klinkt steeds luider. Tot voor enkele decennia werden zwarten systematisch geweerd van goede jobs en betere buurten.
Terwijl de blanke klasse de steden ontvluchtte richting suburbia, bleven zwarten in armoede achter.

Het volstaat om een bezoek te brengen aan Baltimore, of om het even welke grootstad, om te zien hoe de gevolgen van segregatie nog steeds zichtbaar zijn. Zwarten hebben nooit kunnen meeprofiteren van de vastgoed hausse. Door de zware financiële crisis in 2009 zakte het jaarlijks inkomen van een gemiddeld zwart gezin tot 2.200 dollar. Lager dan ooit. Terwijl een blank gezin datzelfde jaar nog 100.000 kon binnenrijven. Om nog maar te zwijgen van het institutionele racisme waarmee elke zwarte nog steeds geconfronteerd wordt, met of zonder politiegeweld.

Maar het kan ook anders. In 1988 besloot het Amerikaanse Congres om Japanse-Amerikanen te vergoeden die tijdens de Tweede Wereldoorlog werden opgesloten in Amerikaanse kampen. Ze kregen een cheque van 20.000 dollar en verontschuldigingen van toenmalig president Reagan erbovenop. Akkoord, de schade berekenen die de slavernij heeft aangericht is onbegonnen werk. En met een cheque en een 'sorry' maak je het verleden niet goed. Maar je moet ergens beginnen.

Hoop doet leven. Het is precies door tragedies zoals in Charleston dat Amerika stapjes zet in de juiste richting om met zichzelf in het reine te komen. Amerika is ziek, maar de geestelijke gezondheid van dit land is niet hopeloos. Met het verbannen van een vlag los je misschien niet alle problemen op. Maar het kan wel degelijk een begin zijn.

Tom Van de Weghe is VRT-correspondent in Amerika (twitter @tomvandeweghe)