Ruk naar rechts in Vlaanderen, Hilde-effect blijft uit voor CD&V, dreigt moeilijke Vlaamse formatie?

De N-VA wordt wel de grootste partij, maar moet ruim 7 procent inleveren. Het Vlaams Belang is de grote winnaar van de Vlaamse verkiezingen en gaat er maar liefst 12,6 procent op vooruit. De partij schiet in sommige kantons van rond de kiesdrempel 5 jaar geleden naar een kwart van de stemmen nu. Alles samen haalt de partij 17 zetels meer in het Vlaams Parlement.

Het Vlaams Belang wordt daarmee de tweede grootste partij van Vlaanderen en is naar eigen zeggen klaar om deel te nemen aan het bestuur. Momenteel kan dat niet door het cordon sanitaire: alle andere partijen hebben afgesproken om nooit met het Vlaams Belang te regeren.

"Vandaag moet het cordon sanitaire breken", zegt Vlaams Belang-lijsttrekker in Antwerpen Flip Dewinter aan VRT NWS nadat de eerste resultaten binnenkomen. "Wij zijn alvast bereid om het gesprek aan te gaan. Ik hoop op een front van de moedigen", zegt hij later op verkiezingsavond.

Lees verder onder de video:

De N-VA blijft zoals gezegd met ongeveer een kwart van de stemmen de grootste partij van Vlaanderen, maar moet wat procenten inleveren. Ook in en rond Antwerpen gaat de partij achteruit, al valt het daar al bij al nog mee. Daar zal wellicht het effect van lijsttrekker en partijvoorzitter Bart De Wever meespelen. De N-VA verliest 8 zetels in het Vlaams Parlement, maar behoudt er 35.

"We hebben de verkiezingen verloren, maar blijven met kop en schouder de grootste partij van Vlaanderen", zegt partijvoorzitter Bart De Wever. "De kiezer heeft de kaarten moeilijk gelegd. Vlaanderen kiest Vlaams-nationaal, duidelijker dan ooit." Opmerkelijk: De Wever sluit het Vlaams Belang niet uit. "Als grootste Vlaamse partij zullen we alle Vlaamse partijen uitnodigen", zegt hij.

"Ik ben geen fan van het cordon, maar weet niet wat meneer Van Grieken (red, Tom Van Grieken, de voorzitter van het Vlaams Belang) te vertellen heeft", zegt De Wever achteraf voor onze camera. "Het is niet het moment vandaag om deuren open of dicht te doen. Zeker als je respect wil tonen aan de Vlaamse kiezer."

Lees verder onder de video:

Met 5 procent verlies sluit de CD&V de top-3 af. Zelfs in West-Vlaanderen, de provincie van kandidaat-minister-president Hilde Crevits leveren de Vlaamse christendemocraten net geen 2 procent in. Ze zijn er wel nog de grootste partij voor Vlaams Belang dat er ruim 20 procent haalt. In het Vlaams Parlement moet de partij 8 zetels inleveren.

"Deze uitslag noopt ons tot bescheidenheid. We zullen ook verantwoordelijk zijn als we gevraagd worden", zegt voorzitter Wouter Beke. Later in een interview aan VRT NWS sluit hij een samenwerking met Vlaams Belang uit. Daarmee onderschrijft hij opnieuw het cordon sanitaire.

"Van alle regeringspartijen wordt vooral CD&V afgestraft", zegt politicoloog Carl Devos (UGent). "Ook het Hilde-effect is uitgebleven, zelfs in de provincie West-Vlaanderen." Zelfs in Torhout, de thuisstad van Crevits, moet ze enkele procenten inleveren.  "De ambitie om minister-president te worden, moet nu opgeborgen worden", zegt Hilde Crevits aan VRT NWS.

Lees verder onder de video:

Open VLD is de vierde partij en haalt ruim 13 procent. De liberalen houden redelijk stand en verliezen iets meer dan 1 procent. Dat lijkt weinig, maar vertaalt zich wel naar een verlies van 3 zetels in het Vlaams Parlement. De partij houdt er zo nog 16 over.

"Ik ben nooit tevreden dat onze partij de vierde wordt", zegt Herman De Croo. "Ik denk dat het Trump-gebeuren, de brexit en het niet goed weten waar Europa naartoe gaat dit begunstigd heeft."

Open VLD'er Eddie De Block (red, de broer van Maggie De Block) reageert op het resultaat van Vlaams Belang: "Er is maar één manier om de opkomst van Vlaams Belang een halt toe te roepen en dat is door de partij mee te laten regeren", zegt hij aan Radio 2. Een opening om het cordon sanitaire af te voeren die meteen wordt afgeschoten door verschillende partijgenoten.

"We zijn bescheiden", zegt voorzitter Gwendolyn Rutten. "De extremen hebben gewonnen. En voor die uitslag moeten we respect hebben. We moeten naar iedereen luisteren, maar ik zeg klaar en duidelijk: we zullen nooit met het Vlaams Belang samenwerken."

Lees verder onder de video:

Groen haalt ongeveer 10 procent en wordt daarmee -in zetels althans- de grootste linkse partij. De ecologisten halen 14 zetels - een winst van 4 zetels - en doen het daarmee iets beter dan 5 jaar geleden, maar hadden de laatste maanden vaak veel hoger gepeild. Ze lijken daarmee de aandacht voor het klimaat die er de afgelopen maanden was, niet te kunnen verzilveren.

"Het was een hectische en intense campagne", zegt Groen-voorzitter Meyrem Almaci. "In heel wat steden doen we het heel goed. In Brussel, Leuven en in Gent zijn we de grootste." Ondanks de mindere winst dan verwacht, blijft ze optimistisch. "We zetten onze gestage winst verder. Dit is de vierde overwinning voor Groen."

De frustraties van de bevolking over het gevoerde beleid hebben volgens Almaci ook geleid tot de overwinning van het Vlaams Belang. "Ook naar hun kiezers moeten we luisteren", zegt ze. "We kunnen hen niet wegzetten. Hier rust een grote verantwoordelijkheid bij alle democratische partijen. Ik roep op om samen op een andere manier aan politiek te doen."

Lees verder onder de video:

De socialisten van de SP.A wilden na de tegenvallende resultaten van de gemeenteraadsverkiezingen minstens 10 procent halen en dat is ze met de hakken over de sloot gelukt. In vergelijking met de vorige Vlaamse verkiezingen staan de socialisten nog altijd verschillende procenten in het rood, ze moeten 5 zetels inleveren.

"We hebben een goede campagne gehad, maar zijn de voorbije jaren teveel met onszelf bezig geweest", zegt Bruno Tobback, SP.A-lijsttrekker in Vlaams-Brabant, na de eerste resultaten. "Maar ik stel vast dat de regeringspartijen ook worden afgestraft."

Volgens politicoloog Carl Devos gaat het om een historisch dieptepunt voor de partij. Ook in Oostende, het bastion van voorzitter John Crombez, verliest de SP.A 5,6 procent en wordt ze er de derde partij.    

Lees verder onder de video:

De PVDA haalt de kiesdrempel. Tot nog toe had de partij geen verkozenen in het Vlaams Parlement, maar daar komt nu dus verandering in. De partij haalt in een klap vier zetels: 2 in Antwerpen, 1 in Oost-Vlaanderen en 1 in Limburg.

"We zijn de tweede winnaar van deze verkiezingen", zegt voorzitter Peters Mertens. "We stijgen in alle provincies en in Brussel." Mertens noemt de overwinning van het Vlaams Belang "een smet op deze dag".

"Er zijn twee partijen die vooruit gaan", zegt Mertens. "Een partij die veel media-aandacht heeft gekregen en een partij die weinig aandacht heeft gekregen: het Vlaams Belang en wij."

Lees verder onder de video:

Politicoloog Carl Devos vreest een moeilijke formatie. "Men dacht op voorhand dat de formatie op federaal niveau moeilijk zou zijn en die op Vlaams niveau heel snel rond zou zijn, maar ik vrees dat ook de Vlaamse formatie erg moeilijk wordt."

N-VA-voorzitter De Wever koppelt volgens Devos de Vlaamse aan de federale formatie. "Hij zegt dat er een groot probleem is als er een federale regering wordt gevormd zonder Vlaamse meerderheid. De federale formatie kan lang duren, wil De Wever als Vlaamse formateur dan zo lang wachten? Dat is mij niet geheel duidelijk."

Volgens de zetelverdeling kan de huidige coalitie van N-VA, CD&V en Open VLD voortdoen. Die zogenoemde Zweedse coalitie heeft nog steeds een meerderheid. "Dat kan nog altijd, maar dat zijn alle drie verliezers", zegt Devos. "Hoe gaan die drie partijen -als ze besturen zonder Vlaams Belang- het antwoord geven op de verkiezingsuitslag? Het is mogelijk dat ze daar alle drie een ander idee over hebben."

Een andere optie is de Antwerpse coalitie van N-VA, Open VLD en SP.A. "De vraag is of de socialisten dat zien zitten na deze resultaten", zegt Devos. Er is ook een mogelijkheid waarbij Open VLD, CD&V, SP.A, Groen en PVDA samen een meerderheid vormen. Zonder de N-VA en Vlaams Belang dus. Of waarbij de N-VA samen met Open VLD en Groen een meerderheid vormt, zoals een tijdje terug in Mechelen het geval was.

Lees verder onder de video:

Bekijk hieronder de voorlopige zetelverdeling: