De mensenrechtenverklaring blijft het moreel kompas voor onze tijd

“Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren.” Zo klinkt de eerste zin van het eerste artikel van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Op 10 december 1948, precies 70 jaar geleden, namen de toen piepjonge Verenigde Naties deze tekst aan in het Palais de Chaillot in Parijs.

De twee eerste woorden van die eerste zin vatten de essentie van mensenrechten samen: “Alle mensen.” Mensenrechten gaan niet alleen over pacten, onderhandelingen en instellingen, maar in de eerste plaats over mensen. Mensen zoals jij en ik. Mensenrechten gaan over onze vrijheid, veiligheid, identiteit en welzijn. Over ons recht op privacy, ons recht op bescherming tegen geweld en mishandeling, ons recht op vrije meningsuiting, het recht op onderwijs voor onze kinderen,…

Dat die rechten er zijn voor álle mensen is essentieel. Elk mens heeft het recht om mens te zijn, eender waar, eender wanneer, wie zij of hij ook is. Mensenrechten kennen dus geen wij en zij. Mensenrechten zijn niet compatibel met een verdelend discours. Als we mensen gaan verdelen in categorieën van zij die rechten hebben en zij die minder of geen rechten hebben, vreten we aan het hart van de mensenrechten.

70 jaar geleden keek de wereld de verwoesting van twee wereldoorlogen in de ogen. Er heerste ontreddering en onrust. Een groep denkers, diplomaten en burgers hadden toen de wijsheid en moed om een programma op papier te zetten om beter te doen. Ze vatten in 30 artikels de essentie van het recht om mens te zijn.

70 jaar later mogen we de mensenrechten vieren, maar mogen we vooral niet berusten. De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens heeft mee gezorgd voor de dekolonisatie, het einde van de slavernij, het verbod op foltering, de uitbouw van sociale bescherming, de ontplooiing van seksuele rechten, het terugdringen van de doodstraf, ... Maar ze hebben hun belofte voor veel mensen nog niet waargemaakt. Eigenbelang, winstbejag en machtshonger hebben het al te vaak gehaald en zijn verantwoordelijk voor grootschalige ellende.

70 jaar later is onze tijd ook vol onrust. We staan voor grote, ontrafelende kwesties als aanhoudend conflict, economische ongelijkheid en klimaatopwarming. Burgers roeren zich daarover, en terecht. Machthebbers lijken daarbij echter het noorden kwijt te raken: paniekvoetbal, TINA-doctrine, wij/zij retoriek en eigenbelang dreigen de overhand te halen. In eigen land staan we zo voor een instabiele periode waarin onder meer het debat over migratie over perceptie en niet over de essentie dreigt te gaan. Migratie is dan wel geen mensenrecht, maar dat wil niet zeggen dat migranten mensen zonder rechten zouden zijn.

Onze onrustige tijd heeft een moreel kompas nodig. Dat kompas is de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. En onze tijd heeft leiders nodig die dat kompas ter hand en ter harte nemen. Mensenrechten zijn er niet zozeer voor als alles goed gaat, maar vooral voor als het moeilijk wordt. Mensenrechten zijn geen deel van het probleem, maar dragen de oplossing voor de problemen in zich.

Deze 70^e verjaardag is dus een appèl. Een appèl voor machthebbers om ieders recht om mens te zijn te bevestigen. Een appèl ook aan ons allen. Om waarden en principes opnieuw expliciet te maken. Om de mensenrechten niet te laten aanvreten. Om op te staan voor eigen rechten en voor die van anderen. Want mensenrechten kennen enkel een wij. En mensenrechten zijn van ons.