Archimedes, een van de oudere olifantenstieren in het Samburu Nationaal reservaat in Kenia.
Jane Wynyard/Save the Elephants

Oude olifantstieren jagen de vrouwtjes zo energiek na dat het uit GPS-data af te leiden is

Bij veel diersoorten worden de mannetjes minder actief in het najagen van de vrouwtjes naarmate ze ouder worden. Bij olifanten is dat niet het geval: uit een nieuwe studie blijkt dat oude olifantstieren net meer energie steken in de voortplanting. Dat kan te maken hebben met het feit dat de stieren hun hele leven blijven groeien. Hun gedrag verandert zo ingrijpend als ze op vrijersvoeten zijn, dat het zelfs vanop afstand uit GPS-gegevens vastgesteld kan worden. 

Olifantenmannetjes hebben een eigenaardigheid: op gezette tijden raken ze in wat 'musth' genoemd wordt, een toestand waarin de niveaus van het hormoon testosteron wel zes keer hoger kunnen liggen dan normaal, en waarin de mannetjes seksueel zeer actief zijn en ook zeer agressief.  

Een nieuwe studie door de University of Oxford, Save the Elephants en de Colorado State University heeft nu de bewegingen vergeleken van mannelijke Afrikaanse savanne-olifanten in musth enerzijds en in hun normale toestand anderzijds.

Uit de resultaten blijkt dat de olifantstieren naarmate ze ouder worden, meer bewegen in musth, terwijl ze net minder actief zijn buiten de musth-periode. Als ze 20 zijn, gaan de stieren even snel in musth als in hun normale toestand, en ze bestrijken in beide toestanden een even groot gebied. De combinatie van de twee uiteenlopende factoren, actiever in musth en minder actief in normale toestand, maakt dat als ze 50 zijn, de stieren twee maal sneller bewegen in een gebied dat 3,5 keer groter is in musth dan in hun normale toestand. 

50 jaar oude stieren in musth bewegen zich ook de helft sneller voort dan 35-jarige stieren, en gaan twee keer zo ver, en vergeleken met 20 jaar oude stieren, die nog niet volledig in de musth-toestand geraken, bewegen ze zich zelfs dubbel zo snel voort en leggen ze drie keer grotere afstanden af.

Het onderzoek, dat onder leiding stond van doctor Lucy Taylor van de Afdeling Dierkunde van Oxford, gebruikte een combinatie van visuele observaties en gegevens van GPS-trackers van 25 mannelijke olifanten tussen 20 en 52 jaar. De data werden verzameld in het Samburu and Buffalo Springs National Reserve in het noorden van Kenia, en het kaderde in het lange termijn observatieproject van Save the Elephants tussen 2000 en 2018.

Bij een olifant in musth vloeit er een afscheiding uit een klier dicht bij het oog.
Bernard Dupont/Wikimedia Commons/CC BY-SA 2.0

Blijven groeien

Naast het feit dat ze in musth geraken, hebben olifantenmannetjes nog een tweede bijzonderheid. De lichaamsmassa van mannelijke Afrikaanse savanne-olifanten blijft hun hele leven toenemen, wat betekent dat oudere stieren vaak twee keer groter zijn dan zowel de vrouwtjes als de jonge volgroeide mannetjes. 

"Oudere stieren zijn niet enkel groter en energieker bij de paring dan jonge stieren, maar de vrouwtjes hebben bovendien nog de neiging hen te verkiezen, misschien omdat hun grootte aantoont dat ze de vaardigheden bezitten om vele seizoenen en jaren te overleven", zei Iain Douglas-Hamilton in een persmededeling van de University of Oxford. Douglas-Hamilton is de stichter van Save the Elephants en een geassocieerd onderzoeker aan de Afdeling Dierkunde van Oxford.

De nieuwe resultaten suggereren dat mannelijke olifanten munt slaan uit hun grotere omvang door meer inspanningen te doen in hun zoektocht naar vrouwtjes naarmate ze ouder worden. 

De veranderingen in het gedrag van oudere olifanten die in musth gaan, zijn zo duidelijk, dat het feit dat ze in musth zijn vanop afstand vastgesteld kan worden, enkel door de patronen van hun bewegingen te gebruiken. Het is dus niet meer noodzakelijk de olifanten direct te observeren. 

"Onderzoeken hoe de reproductieve tactieken van olifanten veranderen met de leeftijd, is cruciaal om de gedrags-ecologie van de Afrikaanse savanne-olifant te begrijpen, en uiteindelijk ook de krachten die vorm geven aan de evolutie van hun levensgeschiedenis.", zei doctor Julia Taylor in de mededeling van Oxford. "Het feit dat rijpere mannelijke olifanten zulke opvallende veranderingen aanbrengen in hun bewegingspatronen als ze in musth zijn, betekent ook dat we nu enkel de data van de GPS-trackers kunnen gebruiken om musth op te sporen."

Het vermogen om musth vanop afstand op te sporen, kan gebruikt worden om het reproductief gedrag van mannelijke olifanten ook te bestuderen in moeilijke omstandigheden op het terrein in Afrika, en om belangrijke corridors voor de genetische overdracht tussen verschillende populaties van olifanten in landstreken die door de mens gedomineerd worden te identificeren en te beschermen.

De studie over het gedrag van de olifantenstieren is gepubliceerd in het Journal of Animal Ecology.

Een olifantstier in musth haalt agressief uit naar een giraf.
Jacques S Gerber/Wikimedia Commons/CC BY-SA 2.0

Meest gelezen