Nakende brexit veroorzaakt crisis op de "Apenrots": wie hoort de kreet van de Gibraltarezen?

Gibraltar, zegt u? Jazeker! Het overzees gebied aan de staart van Spanje is één van de vele overblijfselen van de Britse expansiedrang. Begin 18e eeuw annexeerden de Britten tijdens de Spaanse Successieoorlog de Straat van Gibraltar. Bij de Vrede van Utrecht (1713) werd het officieel overgedragen aan de Britse koloniale overheersers.

Dat Gibraltar aan Spanje grenst, wil nog niet zeggen dat de bevolking daar zich meer Spaans voelt. Tot twee keer toe, in 1967 en in 2002, werden voorstellen voor (gedeelde) Spaanse soevereiniteit fanatiek weggestemd. Bij de meest recente peiling in 2002 koos 99 procent van de bevolking om bij het Verenigd Koninkrijk te blijven.

(Lees voort onder de grafiek.)

Gibraltarezen voelen zich overduidelijk Brits, dat staat buiten kijf. Maar dat betekent niet dat ze ook de meerderheid van de Britse opinie volgden in het brexit-referendum. Ruim 95 procent van de Gibraltarezen stemde "remain". Een duidelijke kreet vanaf de Apenrots. Desondanks wordt er net daar waar Europa eindigt amper naar het verhaal van de inwoners geluisterd.

Net als in Schotland had de remain-stem ook in Gibraltar de overhand. 19.322 Gibraltarezen kozen ervoor om in de EU te blijven, tegenover 823 die hun voorkeur aan leave gaven. Daniel Griffin (24) is één van de 19.322. "Eigenlijk was iedereen er wel van overtuigd dat we in de EU zouden blijven. Zeker in Gibraltar voelde ik vertrouwen dat we, het remain-kamp, zouden winnen. We waren dan ook wel aardig in shock toen we de eindstand voorbij zagen komen."

Ondanks de verrassende uitslag voelt Griffin zich nog altijd Brits. "Omdat ik in Gibraltar ben geboren, voel ik me natuurlijk een Gibraltarees. Ondanks dat de uitslag van de brexit hier volledig anders was dan in de overige gebieden van het Verenigd Koninkrijk, voel ik me nog steeds Brits. Het resultaat was natuurlijk niet wat we wilden, maar de meeste Gibraltarezen hebben het geaccepteerd. Wij moeten er als Gibraltar uiteindelijk zelf het beste van maken."

Griffin werkt als sportjournalist en zag hoe de binnenlandse media voornamelijk partij kozen voor remain. "Zeker als je de opiniepagina’s erbij pakte, dan las je alleen standpunten tégen de brexit. Dat verschilde zeker ten opzichte van het Verenigd Koninkrijk. Daar waren de meningen meer verdeeld. Logisch ook, hier ging het vooral om lokale zaken, zoals de grensovergang met Spanje."

"In aanloop naar de brexit lieten zowel het remain- als het leave-kamp van zich horen", vervolgt Griffin. "Er werden enkele openbare bijeenkomsten van beide kampen gehouden. Politici van beide kanten deden vanaf een podium hun woordje en beantwoordden wat vragen. Op strategisch gebied was er geen verschil tussen leave en remain. Je merkte alleen wel dat de campagne voor de brexit in Gibraltar slecht werd bezocht. In het straatbeeld zelf zag je ook enkel posters tegen de brexit. Ik denk ook niet dat iemand het aandurfde om een andere poster op te hangen", lacht hij.

Het hoge percentage Gibraltarezen tegen de brexit verklaart Griffin door te wijzen naar de angst die het volk heeft voor de eventuele gevolgen. "Wat er ons staat te wachten, weet niemand. Het merendeel heeft gestemd met de grensovergang naar Spanje in gedachten. We zijn tevreden met hoe het nu is. De relatie met Spanje is gezond en we kunnen zonder problemen binnen de EU reizen."

Het werd al snel duidelijk dat Gibraltar één van de vele heikele punten in de brexit-onderhandelingen zou zijn. Door de brexit komt onder meer het vrij verkeer van goederen en mensen in het gedrang. Spanje kan bij een harde brexit kiezen om intensieve grenscontroles terug in te voeren tussen Spanje en Gibraltar, wat ernstige gevolgen kan hebben voor de Gibraltarese economie.

De bewoners van de Rots kijken uit op Spanje, waar ze wel lid van de EU blijven. Naast dat er heel wat Spanjaarden in Gibraltar wonen, steken er dagelijks ook nog eens zo'n 13.000 Spanjaarden de grens over om er te gaan werken. Hoe kijken zij naar de brexit?

Isabel Lunares (59) heeft lang in Gibraltar gewerkt, maar is sinds een jaar of drie weer aan de slag in haar geboortestreek Andalusië. "Ik volg nog steeds aandachtig wat er allemaal in Gibraltar gebeurt", zegt ze. "Ik woon er niet ver af en ik ken nog wat mensen daar, dus ik wil weten wat er speelt. Zeker nu."

Toch lijken de meeste andere grensbewoners niet zo in te zitten met heel de situatie volgens Lunares. "We blijven in de EU, daarom doet het de meesten hier niet zoveel. Zelfs de mensen die dagelijks de grens oversteken om er te gaan werken, lijken te denken dat het allemaal wel goedkomt."

Dat is ook wat journaliste Ana García Valdivia duidelijk maakt in een artikel over de brexit en Gibraltar. Daarin schrijft ze dat de Spanjaarden die in Gibraltar werken, zich zonder problemen kunnen verplaatsen, althans tot het einde van de transitieperiode.

Wat er de Spaanse beroepsbevolking in Gibraltar daarna te wachten staat, klinkt minder geruststellend. "Als er effectief een harde brexit komt, is het goed mogelijk dat veel Spanjaarden niet meer in Gibraltar kunnen blijven werken. Dat zal een serieuze economische aderlating zijn. Maar zover is het nog niet en zoals dat gaat met Spanjaarden maken we ons pas zorgen over de dingen wanneer ze daar zijn."

Op de vraag of de Gibraltarezen nu opnieuw meer zouden openstaan voor een referendum met de vraag om deel van Spanje te worden heeft ze een duidelijk antwoord klaar. "Nee, absoluut niet. Ze hebben in het verleden al meermaals pro-Brits gestemd en daar verandert dit niet veel aan. Ze blijven trouw aan hun eigen identiteit."

"Ik denk dat ze in Madrid stiekem wel zouden willen dat Gibraltar deel van Spanje wordt", vult Valdivia aan. "Maar ik hoop dat ze beseffen dat dat nu absoluut niet aan de orde is. Laat staan dat het ooit al zover komt. Hun speciale status is belangrijk voor hen en ze willen dat zo houden."

De 823 van de in totaal 20.145 opgekomen stemmers kruisten leave aan op hun stemformulier. John Clear (43, schuilnaam) is één van de 823 Gibraltarezen. Hij beseft dat zijn mening gemarginaliseerd is, maar blijft overtuigd dat een harde Brexit de beste uitkomst is voor zijn land. "Ik kan me niet inbeelden dat we niet allemaal overeen kunnen komen, zonder lid te zijn van dezelfde organisatie."

De frustratie van John vindt zijn oorsprong in de Gibraltarese politiek. Als inwoner van Gibraltar is het moeilijk om van de heersende publieke opinie af te wijken. "De politiek in Gibraltar is ontzettend gepolariseerd. Er zijn twee grote politieke partijen. De bevolking kiest voor een politieke partij alsof ze voor een voetbalclub supporteren. Beide politieke partijen stemden tegen de brexit, omdat de EU voor veiligheid zorgde bij de Spaanse grens. De bevolking nam tijdens de stemming de standpunten van de partijen letterlijk over en stemde tegen de brexit."

Door de toenemende druk van Spanje en de beperkte bescherming die Groot-Brittannië kan bieden om Gibraltar te helpen, ontstaat er steeds meer een onafhankelijke identiteit bij de bevolking. Toch voelt John zich meer Brits dan Spaans. "We zijn een klein land waar Spaans en Engels gesproken wordt, maar we voelen ons honderd procent Engels. Wanneer Groot-Brittannië de EU zou verlaten, zou het gevoel van verbondenheid tussen ons land en de Britten alleen maar toenemen. Ik hoop alleen niet dat de EU zich na de deal vijandig zal opstellen tegenover Gibraltar. Dan zou de Spaanse druk alleen toenemen."

Ondanks zijn afwijkende mening praat John nog steeds graag over politiek met vrienden en familie. "Ik schaam me niet voor hoe ik over de situatie denk, al zien sommige vrienden dat als een directe aanval op de toekomst van Gibraltar. De beste deal voor Gibraltar is een harde brexit. Er moet geen politieke link zijn tussen de EU en Groot-Brittannië om handel te voeren. Op die manier zal het snel duidelijk worden welke landen ons allemaal goed gezind zijn."

Een handvol Belgen maakte de definitieve overstap naar Gibraltar. Een van hen is Kjell Verhegge (36), die de liefde van zijn leven vond in het kleine landje. De brexit heeft momenteel weinig invloed op het leven van Verhegge, al is het frustrerend om in het ongewisse te blijven over wat er zal gebeuren, zegt hij. "Het lijkt alsof niemand echt vat heeft op wat de brexit concreet betekent en wat de gevolgen kunnen zijn. Vanuit een egoïstisch standpunt zou ik dan ook liever hebben dat de brexit niet doorgaat."

"Politieke spanningen zorgen geregeld voor incidenten tussen Spanje en Gibraltar", vervolgt Verhegge. "Zo worden de limieten van de territoriale wateren niet gerespecteerd door Spaanse boten. Het oversteken van de grens wordt soms moedwillig vertraagd. Dat is niet alleen problematisch voor ons, maar ook voor duizenden Spanjaarden die in Gibraltar werken."

“Daarnaast zijn er ook veel buitenlanders die in Gibraltar werken maar door de hoge huurprijzen geen andere keuze hebben dan in Spanje te leven. Bovendien is de Britse pond door het referendum gedevalueerd, waardoor wonen in Spanje plots minder voordelig is. Indien Gibraltar niet langer bij de EU zou horen, zouden die problemen niet verminderen. Integendeel zelfs!", meent Verhegge.

"Als buitenlander was het voor mij niet mogelijk om mijn stem uit te brengen in het referendum. Nochtans reageerde ik, net zoals de meeste mensen hier, verbaasd op de uitslag. Maar Gibraltar is een piepklein overzees gebied met een bevolking van ongeveer 30.000 inwoners. Het is onrechtvaardig, maar de stem van Gibraltar is stil. Zeker in vergelijking met de miljoenen andere stemmen in het Verenigd Koninkrijk en de EU."