De spectaculairste ontsnapping van de Grote Oorlog

Begin december 1916 al was voor het eerst een boot er in geslaagd vanuit Luik te ontsnappen uit bezet België: de sleepboot Anna doorbrak alle hindernissen op en langs de Maas en kwam met 42 mensen aan boord aan in het Nederlandse Eijsden in de nacht van 4 op 5 december.

Als reactie versterken de Duitsers de dagen nadien de bewaking van de Maas; er komen meer wachtposten met mitrailleurs langs de oever en op de bruggen, en de stalen kabel die de Maas afsluit aan de Nederlandse grens wordt verdubbeld en er komt ook een elektriciteitskabel onder hoge spanning boven het water.

Op zich is de tocht over de niet gekanaliseerde Maas al een avontuur: er zijn grindbanken waarop men vast kan lopen, en de waterstand mag niet te laag zijn, maar ook niet te hoog, wil men vermijden onder een brug vast te raken.

Duitse militairen op de Place du Marché in Luik in augustus 1914 (tekening van Fortunino Matania uit The Sphere)

Sleepbootkapitein Jules Hentjens had de ontsnapping van de Anna mee helpen organiseren, maar was zelf niet meegegaan. Hij sleept vrachtschepen op de Maas met zijn boot, de Anna V, in opdracht van de Duitsers, werkt tegen en saboteert zo vaak als hij kan en voelt dat de bezetter hem op de hielen zit.

Hij beslist om zelf een ontsnappingspoging op te zetten. Er hebben zich al tientallen mensen aangemeld om mee te gaan, vooral mannen die weg willen nu de Duitsers arbeidskrachten uit bezet België deporteren.

Een eerste poging op 26 december wordt afgelast omdat het water in de Maas te hoog staat. Op 3 januari krijgt Hentjens krijgt opdracht van de Duitsers om de dag nadien naar Andenne te varen en vandaar aken met kolen naar Luik te slepen. Maar zo ver zal het niet komen, de kapitein beslist om die avond nog met de Atlas V naar Nederland te varen.

Kaart van de route die de Atlas V moet afleggen

In de vitrine van de winkel van Hentjens’ zus Gérardine in het centrum van Luik, op de 'Place du Marché' wordt een vaas geplaatst. Het is het teken voor de kandidaten die mee willen dat het vertrek nabij is.

Jules gaat met zijn stuurman op verkenning langs de Maas tot Visé om nog eens alle mogelijke probleempunten te bekijken. En hij laat de stuurhut van de Atlas V wapenen met metalen platen tegen kogels.

Als het donker wordt sluipen 103 mensen een voor een naar de boot aan de Maaskaai, voorzichtig want er is een avondlijk uitgaansverbod. Bij de passagiers zijn maar 2 vrouwen en 2 kinderen, en verder alleen mannen, vooral uit het Luikse, maar ook uit Namen, Tongeren en Brussel.

Iets voor middernacht vertrekt de Atlas V.

De 5 broers Darcis uit Fexhe-Slins (provincie Luik) in Belgisch militair uniform. Vier van de broers vluchtten uit bezet België met de Atlas V. 93 van de passagiers van de Atlas V namen dienst in het Belgisch leger na hun vlucht.

Tussen Luik en de Nederlandse grens is de afstand maar 15 kilometer, maar er zijn heel wat hindernissen te overwinnen.

Aanvankelijk wordt de boot niet opgemerkt, maar iets voor halfweg slaan de Duitsers alarm. Een tijdlang volgt een reuzenschijnwerper vanuit het Fort van Pontisse de Atlas V en de Duitse bewakingsposten langs de rivier beginnen te schieten.

Een Duitse motorboot met mitrailleur zet de achtervolging in, maar kapitein Jules Hentjens slaagt er in de boot te doen kapseizen.

Precies sturen is op de woelige Maas zeer moeilijk en omdat het water hoog staat kan de sleepboot maar net onder de bruggen: de scheepsjongen moet er elke keer voor zorgen dat de schouw naar beneden wordt gekanteld.

De Atlas V slaagt er maar net in onder de spoorwegbrug in Visé te varen, de grootste boog is 7 meter breed, de sleepboot 5,5 meter. Een van de peilers wordt geraakt en de brug stort in!

De spoorwegbrug in Visé na de doortocht van de Atlas V

Kort voor de grens ligt een vlot, midden in de Maas, met een schijnwerper op, Duitse bewakers en mitrailleurs. De Atlas V ramt de hoek van het vlot, de militairen en hun wapens vliegen het water in.

Aan de grens breekt de sleepboot, die nu aan zijn topsnelheid, 45 km u, vaart, letterlijk het laatste grote obstakel: de twee zware stalen kettingen en de elektriciteitskabel die over de Maas zijn gespannen. In het ruim worden de passagiers door elkaar geschud.

In het Nederlandse Eijsden is een deel van de bevolking intussen door het mitrailleurgeschut wakker geworden, ze onthalen de inzittenden van de Atlas V met applaus. De passagiers halen een Belgische vlag boven en zingen de Brabançonne. Hun avontuur heeft net een uur geduurd.

De Atlas V op de kade in het Nederlandse Eijsden, een dag na de ontsnapping ( deze en andere foto's uit 'Edouard Dehareng. L'Odyssée du remorqueur Atlas V. 3 janvier 1917', met dank aan de Bibliothèque Ulysse Capitaine, stad Luik)

De Atlas V wordt enkele dagen later teruggebracht naar Luik. De schade blijft beperkt, alleen de schouw was doorzeefd door kogels.

Schade is er wel in Luik: de vrouw van Hentjens en zijn zuster worden aangehouden door de Duitsers. Ze worden veroordeeld tot meer dan 10 jaar dwangarbeid en opgesloten in de gevangenis van Vilvoorde.

Na de oorlog worden de vrouwen, kapitein Jules Hentjens en zijn bemanning als helden geëerd. Een van de bruggen over de Maas in Luik heet sindsdien 'Le pont Atlas V'.

De vrouw van Hentjens en zijn zuster Gérardine

Het avontuur van de Atlas V is twee maal verfilmd na de oorlog, voor het laatst in 1937. Deze film, ‘Passeurs d’homme’, is gedigitaliseerd door Cinematek.

In 1930 werd in Luik langs de Maas een herdenkingsmonument voor de Atlas V opgericht, in de omgeving van de Atlas V-brug