ESO-telescoop legt prachtige 'ruimtevlinder' vast op beeld

Het gasomhulsel van NGC 2899 (New General Catalogue) strekt zich uit tot een afstand van twee lichtjaar van zijn centrum. Een lichtjaar is de afstand die licht in één jaar aflegt, zo'n 4,6 biljoen kilometer. 

De zogeheten planetaire nevel steekt helder af tegen de achtergrond van sterren van de Melkweg en bereikt temperaturen tot wel tienduizend graden. Deze hoge temperaturen zijn het gevolg van de intense straling van de moederster van de nevel, die ervoor zorgt dat het waterstofgas in de nevel zich als een roodachtige gloed om het blauw stralende zuurstofgas vertoont.

In tegenstelling met wat hun naam doet vermoeden, hebben planetaire nevels overigens niets te maken met planeten. De eerste astronomen die deze vaak ronde objecten waarnamen, stelden vast dat ze qua vorm overeenkomsten met planeten vertoonden, maar verder dan dat gaat het verband niet.

Planetaire nevels ontstaan wanneer oude sterren met maximaal zes keer de massa van onze zon het einde van hun leven bereiken, instorten en schillen van gas – rijk aan zware elementen – uitstoten.

De intense ultraviolette straling van de achtergebleven kern van de ingestorte ster brengt deze gasschillen aan het gloeien, totdat het gas zich na duizenden jaren zozeer doorheen de ruimte verspreid heeft dat de gloed niet meer waarneembaar is. Hierdoor zijn planetaire nevels naar astronomische maatstaven relatief kortstondige verschijnselen.

NGC 2899, die op een afstand van 3.000 tot 6.500 lichtjaar van ons staat in het zuidelijke sterrenbeeld Vela (Zeilen), heeft twee sterren in zijn centrum.

Aangenomen wordt dat deze dubbelster verantwoordelijk is voor zijn bijna symmetrische uiterlijk. Nadat de ene ster het einde van haar leven had bereikt en haar buitenste lagen had afgestoten, verstoorde de andere ster de uitstroom van het gas, met als resultaat de hier zichtbare tweelobbige vorm. Slechts ongeveer tien tot twintig procent van de planetaire nevels heeft zo'n bipolaire vorm.

Astronomen hebben deze zeer gedetailleerde opname van NGC 2899 gemaakt met het FORS-instrument van UT1 (Antu) – een van de vier 8,2 meter telescopen die samen de Very Large Telescope vormen.

FORS staat voor FOcal Reducer and low dispersion Spectrograph. Dit hoge-resolutie instrument was een van de eerste dat op de VLT werd geïnstalleerd en heeft gezorgd voor talrijke prachtige opnamen en ontdekkingen van ESO.

FORS heeft bijgedragen aan waarnemingen van licht dat afkomstig was van een bron van zwaartekrachtgolven, heeft de eerst bekende interstellaire planetoïde onderzocht en is ingezet om diepgaand onderzoek te doen naar de fysica achter de vorming van complexe planetaire nevels.

De opname is gemaakt in het kader van het ESO Cosmic Gems programma – een initiatief waarbij interessante, intrigerende of visueel aantrekkelijke objecten voor educatieve of publicitaire doeleinden met ESO-telescopen worden gefotografeerd.

Dit programma maakt gebruik van telescooptijd die niet geschikt is voor wetenschappelijke waarnemingen.

Alle gegevens die daarbij worden verzameld, blijven bewaard en worden via het wetenschappelijke archief van ESO ter beschikking gesteld van astronomen.

Dit artikel is gebaseerd op een persbericht van ESO. 

Video van ESO over de opnames van de 'ruimtevlinder' en de wetenschap die er achter zit. (ESO)

Video van ESO die opent met een overzicht van het hemelgebied rond NGC 2899 en inzoomt op de planetaire nevel. Het zeer gedetailleerde slotbeeld is gemaakt met de Very Large Telescope van de ESO-sterrenwacht op Paranal, in het noorden van Chili. (ESO/Digitized Sky Survey 2/N. Risinger (skysurvey.org). Music: Astral Electronic)