Presidentsverkiezingen in een verscheurd Bolivia: keert de rust weer of vloeit er straks opnieuw bloed? 

Bijna exact één jaar na de omstreden presidentsverkiezingen van 20 oktober 2019 kiezen ruim 7 miljoen Bolivianen straks een president, vicepresident, 36 senatoren en 130 volksafgevaardigden. De datum is toeval, want de verkiezingen zijn drie keer uitgesteld.

Verschillende peilingen geven aan dat de linkse MAS-partij van ex-president Evo Morales - die zelf geen kandidaat is - met voorsprong de grootste blijft en de kans bestaat dat ze het presidentschap meteen binnenhaalt. Lukt dat niet, dan zal rechts zich verenigen en lijkt een tweede ronde in hun voordeel.

Bij velen zit de schrik erin dat hetzelfde scenario als vorig jaar zich zal herhalen: een groot deel van de bevolking zal de overwinning van een politieke tegenstander niet aanvaarden. Vorig jaar dreigde escalerend geweld uit te monden in een burgeroorlog. Maar ook nu zijn kenners bang dat de verkiezingen zullen uitdraaien op geweld. De verkiezingsstrijd was bitser dan ooit en de diepe polarisering is het voorbije jaar alleen maar toegenomen. 

Bolivia is in een perfecte storm verzeild geraakt, met een economie in diepe crisis en een ongeziene milieuramp, waarbij de noodtoestand van kracht is omdat duizenden hectaren Amazonewoud in vlammen blijven opgaan. Bovendien is het land één van de trieste wereldrecordhouders inzake COVID-19, in verhouding tot het aantal inwoners. Onder de 11 miljoen Bolivianen vielen officieel al bijna 8.500 coronadoden, maar met 20% oversterfte kan het reële dodencijfer veel hoger liggen.

Internationale hulporganisaties zijn dan ook diep bezorgd over de huidige catastrofes in Bolivia. Verschillende NGO’s in ons land - onder wie 11.11.11 en Amnesty International - vragen de Europese Unie en België erop toe te zien dan de Bolivianen tenminste kunnen gaan stemmen zonder angst voor politieke vervolging.

Slechts 3 van de 7 presidentskandidaten doen ertoe en waarschijnlijk komt er een tweede verkiezingsronde op 29 november. Want geen enkele kandidaat lijkt de helft van de stemmen of 40 procent én 10 procentpunten voorsprong te zullen halen.

Tot voor kort leek dat Luis Arce (57 jaar), kandidaat van de linkse MAS-partij (Movimiento al Socialismo - Beweging naar het Socialisme) wél te lukken. De vertrouweling van ex-president Evo Morales blijft met ruime voorsprong favoriet, maar zal volgens de laatste peilingen geen 40 procent meer halen. Arce was bijna onafgebroken minister van Economie en Financiën tijdens het presidentschap van Evo Morales. Geboren in een middenklassengezin in La Paz, van jongs af militant socialist, vervolledigde Arce zijn studies economie in het Britse Warwick. Als economieminister onder Morales nationaliseerde hij een heleboel bedrijven. Mede door de hoge grondstofprijzen kende Bolivia toen een periode van opmerkelijke economische groei. Acre is populair op het platteland bij de arme, voornamelijk inheemse bevolking. 

De centrumrechtse Carlos Mesa (67 jaar) van CC (Comunidad Ciudadana – Burgergemeenschap) zal volgens de peilingen op de tweede plaats eindigen. Mesa, vorig jaar de belangrijkste uitdager van Evo Morales, was nog voor het Evo-tijdperk ook zelf even president. Ook afkomstig uit La Paz, heeft de historicus, auteur en journalist een redelijk saai en intellectueel imago. Mesa werd weer populair dankzij z’n protagonisme in het conflict met Chili, waarbij Bolivia toegang tot de zee eiste en z’n buurland voor het Internationaal Gerechtshof in Den Haag sleepte. Hij is vooral populair bij de stedelijke, blankere en rijkere middenklasse. Bij een tweede ronde is de kans groot dat Mesa die wint, als rechts zich verenigt.

De radicaal-rechtse Luis Fernando Camacho (41 jaar) van Creemos (Wij geloven) haalt iets meer dan 10% in de peilingen. Hij is advocaat en zakenman in Santa-Cruz, de economische motor van Bolivia en al jaren een bastion van harde oppositie tegen Morales. El Macho verpersoonlijkt die rabiate anti-MAS-stem en werd in de nasleep van de vorige verkiezingen het boegbeeld van een rechtse opstand. Met zijn fanatiek discours wist hij de volkwoede nog meer op te hitsen. Camacho leunt aan bij de Evangelistische kerk, die in Bolivia almaar machtiger wordt. Daardoor wordt hij wel eens vergeleken met de extreemrechtse Braziliaanse president Jair Bolsonaro.

Zelfverklaard interim-president Jeanine Áñez stapte vorige maand uit de race om een rechts front te vormen tegen de MAS-partij.  "Als we ons niet verenigen, zal Morales terugkeren en dan verliest de democratie", zei Áñez. Wie ze dan wél steunt blijft onduidelijk.

De politieke chaos in Bolivia begon toen president Evo Morales de uitslag van een volksreferendum in 2016 naast zich neerlegde (51,3% stemde toen tegen een grondwetswijziging die herverkiezing mogelijk moest maken) en zijn kandidatuur voor een vierde ambtstermijn afdwong via het Hooggerechtshof.

Bij het tellen van de stemmen vorig jaar lag Evo Morales voor op z’n rivaal Carlos Mesa, maar onvoldoende om in één ronde te winnen. Tot de voorlopige tellingen plots uitbleven en een dag later Morales’ voorsprong toch voldoende groot bleek om z’n overwinning te claimen op televisie. De oppositie betwistte de uitslag en beschuldigde Morales van fraude.

In heel Bolivia braken straatprotesten uit. Drie weken lang eisten woedende tegenstanders het ontslag van Morales, die uiteindelijk zwichtte onder druk van het leger en in ballingschap ging, eerst in Mexico, daarna in Argentinië. Morales en zijn aanhangers spreken van een staatsgreep.

"We zijn inmiddels een jaar verder en weten nog altijd niet wat er precies is gebeurd", zeggen Belgen en Nederlanders die in Bolivia wonen en werken, tijdens een virtuele Ronde Tafel over de zorgwekkende toestand in Bolivia.

Verschillende onafhankelijke onderzoeken zijn tot het besluit gekomen dat er vorig jaar niet is gefraudeerd en dat Morales wel degelijk 10 procent voorsprong haalde op z’n rivaal Mesa.

Volgens de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS) was er wel fraude in het spel, maar haar rol is omstreden. De New York Times schreef deze zomer dat haar fraudeclaim niet gefundeerd was, door verkeerde cijfers en bedenkelijke methodes. Waarop OAS-directeur Luis Almagro de krant beschuldigde van Stalin boven de waarheid te verkiezen. De International Crisis Group (ICG) waarschuwt dat de OAS, door de verkiezingen te delegitimeren, het vertrouwen in zichzelf heeft ondermijnd. Maar de OAS blijft achter haar conclusies staan en kijkt nu opnieuw toe op de verkiezingen, met hetzelfde team als vorig jaar.

Ook al woont Evo Morales (60 jaar) nu in Argentinië en is hij zelf geen presidentskandidaat meer, zijn schaduw hangt boven deze verkiezingen. Evo Morales was de eerste inheemse president in de geschiedenis van Bolivia en regeerde bijna 14 jaar over het Andesland. Als de MAS-partij opnieuw wint is een politieke comeback van Morales niet uitgesloten.

Een groot deel van de bevolking blijft Morales trouw. De inheemse Bolivianen waren eeuwenlang tweederangsburgers, maar onder Morales kregen ze hun waardigheid terug. Hij blijft hun leider, de MAS blijft hun partij. Hun woede en frustratie over de machtswissel vorig jaar is nog lang niet verteerd en de staalharde repressie nadien nog veel minder. Bij manifestaties tegen de interim-regering in november 2019 schoot het leger met scherp en kwamen tientallen Morales-aanhangers om het leven. De spanningen tussen de twee kampen dreigde te escaleren in een burgeroorlog.

Tegenstanders verwijten Morales dat hij gedurende z’n lange regeerperiode altijd maar corrupter en autoritairder werd. De geruchten over corruptie en banden met de drugshandel, zijn legio maar moeilijk te verifiëren. De huidige interim-regering van Jeanine Áñez heeft Morales aangeklaagd voor seks met een minderjarige en beschuldigd van terrorisme bij het Internationaal Strafhof in Den Haag, omwille van wegblokkades die zijn achterban opwierp uit protest tegen het uitstel van de verkiezingen. Volgens de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch misbruiken de machthebbers in Bolivia het gerechtelijke systeem  om aanhangers en medewerkers van Morales te vervolgen.

Van zijn kant beschuldigt Morales de interim-regering ervan een Amerikaans bedrijf te hebben gefinancierd met publiek geld om tegen hem te lobbyen in Washington met vals nieuws en leugens. Facebook liet de nepnieuws-accounts onlangs verwijderen. Morales geeft de regering-Áñez ook de schuld voor de huidige "economische, sanitaire en humanitaire catastrofe" en eist een onderzoek naar wanpraktijken bij de aanpak van de coronacrisis.