Waar komt fascinatie van Amerikanen voor vuurwapens vandaan en waarom is dat zo moeilijk te veranderen?
Columbine High School, Sandy Hook en nu opnieuw een bloedbad in een school in Uvalde, Texas: na elke schietpartij klinkt in de Verenigde Staten de roep om het bezit van vuurwapens aan banden te leggen. Telkens opnieuw stuit dat op de diep ingebakken cultuur van individuele vrijheid in de VS, maar vooral ook op een politieke lobby die niets wil weten van wapenbeheersing en drijft op de strijd daartegen.
Een enkele schutter heeft in een school in Uvalde in de Amerikaanse staat Texas zeker 21 mensen doodgeschoten, onder wie 19 kinderen. Dat is de balans van de op een na bloedigste schietpartij in een Amerikaanse lagere of middelbare school, na die in de school van Sandy Hook in de staat Connecticut, nu 10 jaar geleden (en de op twee na dodelijkste als je ook de schietpartij op de universiteit Virginia Tech meetelt, in 2007).
Andere namen kent u mogelijk ook nog: de schietpartij in Parkland in Florida in 2018 waar 17 jongeren vermoord werden en datzelfde jaar stierven er nog eens 10 bij een andere schietpartij in Santa Fe in New Mexico.
Telkens weerklinkt de roep op straat en in de politiek om het wapenbezit aan banden te leggen, maar telkens opnieuw mislukt dat. Voor de meeste Europeanen lijkt het onbegrijpelijk dat jonge Amerikanen zonder veel beperkingen de hand kunnen leggen op semi-automatische vuurwapens zoals de beruchte AR-15, een "broertje" van het oorlogswapen M-16.
Wapen als uiting van individuele vrijheid
Het recht op wapendracht is in de VS verankerd in de grondwet, concreet in het tweede amendement op de grondwet uit 1791. De oorsprong daarvan gaat zelfs verder, tot de "Bill of Rights" in Engeland uit 1688 waarbij protestanten het recht kregen om wapens te dragen nadat de katholieke koning James II (1685-1688) was verdreven.
Een goed geregelde militie, nodig voor de veiligheid van een vrije staat, en het recht van burgers om wapens te dragen, zijn rechten die niet geschonden mogen worden
Wapenbezit was de logica zelve in de Engelse kolonies die later de Verenigde Staten werden. De revolutie tegen de Britten was alleen mogelijk omdat burgers vuurwapens hadden. Kolonisten hadden ook nadien naar eigen zeggen vuurwapens nodig om zichzelf, hun families en eigendommen te verdedigen tegen criminelen en inheemse stammen, om opstanden van zwarte slaven neer te slaan en om wilde dieren op afstand te houden. Amerika is gebouwd op en met vuurwapens.
Die "frontier"-cultuur zit diep ingebakken in de Amerikaanse geest en dan zeker in conservatieve rurale gemeenschappen in de "South" en het Westen, maar in feite overal in het land. Het gaat niet om de wapens zelf, wel om "the way of life" die ze symboliseren, de cultuur van individuele vrijheid, de onafhankelijkheid en het wantrouwen van de burger tegenover de overheid en dan zeker de "bemoeizieke" federale overheid in Washington.
Thomas De Graeve in "Het journaal": "Het zit in hun cultuur en geschiedenis, en het staat zelfs in hun grondwet".
Wapen als symbool van conservatief rechts
In theorie houdt niets de politici tegen om dat wapenbezit in te perken, behalve de politici zelf. De "vaders van de grondwet" hadden immers musketten in gedachten, geen semi-automatische "civiele" versies van oorlogswapens waarmee in enkele minuten tijd tientallen mensen gedood kunnen worden.
Wetten en ook grondwetten kunnen worden aangepast, maar zo simpel is het echter niet: staan veel politici dan onder zware druk van ouders van vermoorde kinderen, dan is er ook de druk van de machtige wapenlobby NRA (National Rifle Association). Dat is een erg efficiënte drukkingsgroep die vooral conservatieve politici kan maken of breken via campagnes voor of tegen en al dan niet financiële steun. Zo riep de NRA indertijd openlijk op om voor Donald Trump te stemmen, en de lobbygroep laat ook zijn invloed gelden op federale, deelstaat- en lokale verkiezingen. Toch moet de invloed van de NRA niet overdreven worden: er zouden ongeveer vijf miljoen leden zijn en in de VS is dat niet zoveel.
The only thing that stops a bad guy with a gun is a good guy with a gun
De wapenlobby zit in de politiek zelf, ook zonder de NRA. De verdediging van het recht op wapenbezit en wapendracht is een strijdpunt waarmee politici -vooral conservatieve Republikeinen- op een eenvoudige en goedkope manier kiezers kunnen mobiliseren door te beloven niets te doen (dus niet te raken aan de grondwet). Ook hier is het wapenbezit op zich niet zo belangrijk, wel is het kelderen van elke roep tot inperking ervan een kans voor een conservatief politicus om zich te profileren als de man of vrouw die "uw burgerrechten verdedigt tegenover de overheid".
Na elk bloedbad in een school of winkelcentrum komen dan "alternatieve oplossingen": "gewapende burgers zijn de beste verdediging tegen dolle schutters" of "geef alle leerkrachten wapens om scholen te beveiligen". Of anders: meer wapens zijn nodig om schietpartijen te vermijden.
"Terzake" maakte in 2018 deze reportage over de NRA:
Nieuw-Zeeland: het kan ook anders
Op 15 maart 2019 werden in de Nieuw-Zeelandse stad Christchurch 51 mensen doodgeschoten in twee moskeeën. De dader haatte moslims en zette de film van de moordpartijen live op het internet.
Nieuw-Zeeland en Australië kenden schietpartijen en pasten de wet aan. Ik begrijp de VS niet
Tot dan toe had Nieuw-Zeeland erg liberale wetten op wapenbezit en er slingerden tot 1,5 miljoen vuurwapens rond op een bevolking van iets meer dan vijf miljoen mensen. Ook hier ging een op het Engelse recht gebaseerde cultuur hand in hand met een traditie van kolonisten en pioniers in een "vijandige wildernis".
De sociaaldemocratische premier Jacinda Ardern maakte echter van de gelegenheid gebruik om in ijltempo -op 10 april 2019 en dus minder dan een maand na de schietpartijen- een wet te laten goedkeuren die semi-automatische wapens met meer dan 5 kogels in de lader verbood. Ze startte ook een programma op waarbij Nieuw-Zeelanders die hun vuurwapens inleverden, een vergoeding kregen. Slechts een parlementslid stemde tegen. Wapenwetten zijn het resultaat van politieke wil of onwil.