Nieuwe podcast “Charles, eindelijk koning”: voor welke uitdagingen staat de Britse troonopvolger?

Kroonprins Charles die in het parlement de troonrede voorleest: dat beeld van vorige week was voor velen even wennen. Zowat alle Britten, jong en oud, hebben nooit iemand anders op de troon gekend dan de Queen. Maar binnen afzienbare tijd komt daar onvermijdelijk verandering in, en zal prins Charles haar opvolgen. Maar wie is die man, waar staat hij voor? 

Cathérine Vandoorne (De Madammen, Radio 2) en journalist en royaltykenner Flip Feyten maakten er een podcast over: ”Charles, eindelijk koning”. Die vind je vanaf vandaag hier en in de app van VRT NU.

In vijf afleveringen hebben Cathérine Vandoorne en Flip Feyten het in de podcast uitvoerig over de moeilijke jeugd van Charles, zijn niet onbesproken karakter en zijn turbulente liefdesleven. Heeft de wereldkampioen “wachten-op-de-troon” zijn wachttijd zinnig besteed de afgelopen 70 jaar? En voor welke grote uitdagingen staat hij straks als nieuwe koning van het Verenigd Koninkrijk? Hier zijn er alvast vijf.

De term “verenigd” in de naam Verenigd Koninkrijk verwijst naar de vier onderdelen waaruit het land bestaat: Engeland, Wales, Noord-Ierland en Schotland. Maar in Schotland is er een grote beweging om af te scheiden. 

Veel Schotten zijn heel boos omdat er nog te veel beslist wordt in het verre Londen, en omdat het merendeel van de olieopbrengsten uit de Noordzee ook naar Londen gaat. Én ze zijn heel boos over de Brexit, want een meerderheid van de Schotten heeft daar tegen gestemd, die willen bij Europa blijven.

In 2014 hebben de Schotten al eens een referendum over de afscheiding gehouden, 55% van de Schotten wou toen bij het Verenigd Koninkrijk blijven. Maar ondertussen wordt de roep om een tweede referendum alsmaar luider.

Noord-Ierland heeft ook tegen de Brexit gestemd, ook daar wilde een meerderheid bij de EU blijven. Dat zijn hoofdzakelijk de Noord-Ierse nationalisten (veelal katholieken), die aansluiting willen bij de republiek Ierland. De politieke partij van die nationalisten, Sinn Féin, bleek deze maand bij verkiezingen voor het eerst de grootste. Zelfs louter demografisch worden de Noord-Ierse nationalisten steeds talrijker.

Wat kan een koning doen om een mogelijke afscheiding van Schotland en Noord-Ierland tegen te gaan? Politiek heeft hij natuurlijk geen macht. Maar er bestaat zoiets als “soft power”. 

Die heeft de Queen ook gebruikt bij het referendum in 2014. Na een kerkbezoek kreeg ze daarover vragen van omstaanders. Toen zei ze heel subtiel : "Well, I hope people will think very carefully about the future." (Ik hoop dat de mensen heel zorgvuldig zullen nadenken over de toekomst.) 

Daarmee had ze geen woord verkeerd gezegd, maar allicht bedoelde ze: denk goed na over de samenhorigheid van het Verenigd Koninkrijk. De Queen is nooit eerder zo gevaarlijk dicht bij een politieke uitspraak gekomen als toen. Maar uiteindelijk bleek een  meerderheid van de Schotten voor die samenhorigheid gestemd te hebben. De vraag is of Charles hierbij in de toekomst enig gewicht in de schaal zal kunnen leggen.

Toen Elizabeth als 25-jarige aantrad als koningin, was ze een onbeschreven blad. Na 70 jaar in de wachtkamer is Charles dat allesbehalve. Hij heeft zich fors uitgesproken over allerlei kwesties: klimaat, architectuur, ruimtelijke ordening, achterstandswijken. Daarbij riskeerde hij opvallend vaak in politiek vaarwater terecht te komen, soms was hij er gevaarlijk dichtbij. 

Charles zal moeten leren om zo saai en zo kleurloos als zijn moeder te worden. Een monarch moet boven het politieke gewoel staan, mag nooit gezien worden als iemand die partij kiest, voor deze of gene mening, of politieke overtuiging. Hij heeft tijdens zijn lange wachttijd ruim de tijd gehad om zijn plannen en ideeën te botvieren – maar als koning moet daar wel helemaal mee stoppen. 

Als Charles zijn moeder opvolgt, wordt hij ook het hoofd van de koninklijke familie. Vraag het maar aan onze koning Filip: dat is niet makkelijk.

 Bovendien willen Charles en zijn zoon William - net zoals andere vorstenhuizen op het vasteland, ook het onze – de monarchie stroomlijnen. Ze willen tegemoetkomen aan de aanhoudende klacht dat het Britse koningshuis te duur is en er te veel belastinggeld naartoe gaat.

Dat betekent afslanken, minder werkende leden, minder volle balkons op Buckingham Palace bij feestelijkheden, en dus ook minder prinsentitels. Bijvoorbeeld voor de kinderen van prins Harry. De hele ruzie met Harry en Meghan ontmijnen alleen al wordt trouwens ook een hoofdpijndossier. 

Na het Jeffrey Epstein-schandaal en de minnelijke schikking met Virginia Giuffre zal Charles er vermoedelijk streng op toezien dat zijn broer prins Andrew volledig uit beeld verdwijnt. Dat geldt allicht ook voor zijn dochters prinses Beatrice en prinses Eugenie. Zij zijn officieel geen “werkende leden”, maar vingen toch behoorlijk wat persaandacht. Ook de stoet oudere neven en nichten van de Queen kunnen het vermoedelijk voor bekeken houden. 

Alle familiale beroering die dit ongetwijfeld teweeg zal brengen moet Charles binnenskamers weten te houden, want dat is het soort dingen waar de sensatiepers van gaat likkebaarden. 

Het Gemenebest, de Commonwealth of Nations: bij ons doet het nauwelijks een belletje rinkelen, maar voor de Britten is het een superbelangrijk begrip. De Queen heeft er haar hele leven haar ziel en zaligheid in gestoken. 

Toen haar vader aantrad, was er nog sprake van het Empire, het Britse Rijk. Over de hele wereldbol hadden de Britten kolonies, op het hoogtepunt besloeg het Empire een kwart van alle landoppervlak op aarde, en een kwart van de wereldbevolking. 

Na de troonsbestijging van de Queen werden al die landen in ijltempo onafhankelijk. Maar de Britten wilden er wel een bevoorrechte band mee houden, en daarvoor werd de Commonwealth (letterlijk: gemeenschappelijke rijkdom) bedacht.

Het is nu een los verband van 54 landen, meestal oud-kolonies (maar niet allemaal, bv. Rwanda). De dagelijkse leiding van de organisatie is in handen van een secretaris-generaal, op dit moment barones Patricia Scotland. Het hoofd van de Commonwealth is de Queen. Dat is vooral een symbolische functie, maar het is er wel eentje met veel internationale uitstraling en invloed. De titel is niet erfelijk, maar in 2018 is de Queen erin geslaagd om prins Charles bij alle lidstaten te doen aanvaarden als haar opvolger. 

Na de Brexit wordt de Commonwealth belangrijker, de lidstaten hebben vooral een bevoorrechte relatie met het VK op het gebied van handel. Vaak hebben ze vanwege het verleden een gelijkaardig rechtssysteem en tweekamerstelsel, delen ze de Engelse taal, en hebben ze ook bevoorrechte relaties op het gebied van culturele uitwisseling en sport. In juli zijn er weer Commonwealth Games, een soort mini-versie van de Olympische Spelen, dit keer worden ze in Birmingham gehouden.

En ook: de Queen is nog altijd officieel het staatshoofd van 15 van de Commonweath-landen (het VK inbegrepen). Dat zijn de zogenoemde Commonwealth Realms. De bekendste zijn Canada, Australië en Nieuw-Zeeland. 

Maar de Queen is daarnaast dus ook staatshoofd van een aantal kleinere (eiland)staten in het Caribisch gebied en in de Atlantische Oceaan (Antigua en Barbuda, de Bahama’s, Belize, Grenada, Jamaica, Saint-Kitts and Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent and the Grenadines) en in de Stille Oceaan (Papoea Nieuw-Guinea, de Solomon Eilanden en Tuvalu).

Al die landen worden dan  wel volledig autonoom bestuurd, maar officieel is de Britse monarch wel staatshoofd. Het gaat dus eigenlijk vooral om een ceremoniële functie. Maar zullen die landen de Britse monarch nog willen behouden, als Charles op de troon komt?

Onlangs heeft Barbados de republiek uitgeroepen, en de Queen vervangen door een president. De Bahama’s, Belize en Jamaica hebben al laten weten dat ze dat ook willen. Het koloniale verleden met de slavernij speelt daarin een grote rol. Als er nog grote landen volgen, bijvoorbeeld Australië, betekent dat toch alsmaar meer prestigeverlies voor het VK op wereldvlak.

De Britten houden van "Pomp and Circumstance". Elke gelegenheid wordt aangegrepen om flink uit te pakken met koninklijke attributen: een koninklijke verjaardag, het begin van het parlementaire jaar, een jubileum, een staatsbanket of desnoods een paardenrace. De koetsen worden van stal gehaald, de kroonjuwelen worden opgepoetst, de berenmutsen en de knalrode uniformjassen gaan uit de mottenballen. 

Maar kunnen al die ingewikkelde ceremonies zoals de State Opening of Parliament of straks de urenlange kroningsplechtigheid nog wel in deze moderne tijden? Waar blijft het gewaardeerde traditie, waar wordt het potsierlijk, duur en belachelijk?

Kijk naar Prins Williams bezoek aan Jamaica onlangs. Hij droeg daar een wit uniform en nam deel aan een militaire parade in dezelfde Land Rover als zijn grootouders in 1953. Maar dat werd gezien als een volledig foute verwijzing naar de koloniale tijd, heel ongepast dus. Je moet als royal meegaan met je tijd en de gevoeligheden feilloos aanvoelen. 

Dat is niets nieuws: de monarchie heeft zich wel vaker aangepast aan veranderende tijden, zij het soms laat en stapje voor stapje. Ook de Queen heeft bij haar aantreden, en later, vaste geplogenheden veranderd. Bezoekers en ambassadeurs moeten niet langer achterwaarts de kamer verlaten, zoals vroeger het geval was. En het debutantenbal op Buckingham Palace voor huwbare meisjes uit de adel heeft ze ook afgeschaft.

Charles zal een evenwicht moeten vinden tussen het behouden van gekoesterde tradities en de hoogstnoodzakelijke vernieuwing van de monarchie. Dat wordt geen gemakkelijke opdracht.

Hoe dan ook zal Charles' periode op de troon korter zijn dan die van zijn moeder. Hij wordt een overgangskoning die de weg moet bereiden voor zijn zoon William. Kan je in die omstandigheden dan nog wel het verschil maken?

Of het hem lukt zal nog moeten blijken, maar het kan wel. Er is het voorbeeld van zijn betovergrootvader Edward VII. Die heeft ook heel lang moeten wachten op de troon omdat zijn moeder Queen Victoria zo lang leefde. Hij regeerde zelf maar een goede tien jaar, maar hij blies de monarchie toch nieuw leven in en werd – door zijn tijdgenoten - gezien als een goede koning, tot ieders verrassing.

Maar makkelijk zal het niet zijn voor Charles. De Queen wordt gekoesterd als de moeder en de grootmoeder van de natie, en ze heeft mede door haar lange en onberispelijke staat van dienst een spontaan ontzag verworven. 

Alleen al omdat hij een man is zal dat voor Charles veel moeilijker zijn. En daarnaast zullen zijn talrijke uitgesproken meningen en zijn turbulente liefdesleven het er niet makkelijker op maken. Het is niet onmogelijk, maar er zal nog wel wat moeten gebeuren vooraleer alle Britten met evenveel overtuiging als voorheen zullen zingen: “God save the King!”