Waar komt de omikronvariant vandaan en hoe lang gaat die al rond? "Mogelijk al een jaar of langer"

De omikronvariant is voor het eerst gespot in Zuid-Afrika. De variant wordt op 23 november ontdekt in stalen die op 14 en 16 november waren genomen. Vrij snel worden die bevindingen gedeeld met de wereld. Meteen grijpen verschillende landen in en worden vluchten van en naar Zuid-Afrika opgeschort. Alleen is die variant wellicht niet in Zuid-Afrika ontstaan en is hij dan al aanwezig in Europa.

De eerste officiële besmetting in ons land wordt vastgesteld op 26 november bij een vrouw die op vakantie was in Egypte, maar op dat moment gaat de nieuwe variant dan dus vermoedelijk al langer rond. Er zou al sprake zijn van verschillende clusters halfweg november, een daarvan in Tsjechië. En van die Tsjechische cluster zou er een besmetting tot in België zijn geraakt, bij een tiener in Melle.

Volgens het Agentschap Zorg en Gezondheid is de link tussen het waarschijnlijke geval in Melle en Tsjechië mogelijk, maar blijft het voorlopig een hypothese. "De tiener zou besmet zijn geraakt door een medeleerling die het op zijn beurt vanuit Tsjechië zou hebben gekregen", zegt Joris Moonens van Zorg en Gezondheid. "Die medeleerling testte positief op het coronavirus, maar dat staal is niet getest op de omikronvariant." Het staal bestaat intussen niet meer, want de besmetting dateert van enkele weken geleden.

Johan Neyts, viroloog aan het Rega Instituut, is niet verbaasd dat de variant mogelijk al langer rondgaat in ons land. "We mogen niet naïef zijn, het is logisch dat er nog gevallen opduiken", zegt hij in "De ochtend". "Er worden steekproeven genomen van mensen die positief testen. Normaal wordt 5 à 10 procent getest op de variant. Bij veel positieve gevallen zoals nu, zal dat 3 à 5 procent zijn."

Als je "maar" 3 à 5 procent kunt testen, gaan nieuwe varianten die nog niet wijdverspreid zijn, sowieso wat onder de radar blijven. Al kan dat volgens de viroloog snel veranderen. "Je ziet in Zuid-Afrika dat de cijfers heel snel stijgen eens er een bepaalde cluster is", legt Neyts uit. "Het blijft bang afwachten, maar het is duidelijk dat het zich snel kan verspreiden."

Viroloog Steven Van Gucht benadrukt aan VRT NWS dat 99 procent van de coronagevallen momenteel besmettingen zijn met de deltavariant. "Minder dan 1 procent gaat om andere varianten", legt hij uit. De omikronvariant gaat nu wel meer opduiken, omdat er meer naar wordt gezocht. "De variant is ook zeer makkelijk te herkennen in het labo." Ook Van Gucht vermoedt dat de variant al langer rond ging voor die in Zuid-Afrika werd gespot.

Waar komt de nieuwe variant nu plots vandaan? "Voor zover we nu weten, evolueerde een vroege vorm van omikron als apart virustype voordat de alfa- en deltavarianten opdoken", meldde Wolfgang Preiser gisteren aan het persagentschap ANP. Preiser is onderzoeker aan de Stellenbosch Universiteit in Kaapstad en onderzoeker bij het consortium dat de omikronvariant ontdekte.

Met andere woorden vermoedt de Zuid-Afrikaanse wetenschapper dat de omikronvariant al vrij vroeg is afgescheiden van SARS-CoV-2, het coronavirus dat in 2019 voor het eerst in Wuhan in China is vastgesteld. Vóór de latere alfavariant (red. ontdekt in september 2020 in het Verenigd Koninkrijk) en de momenteel dominante deltavariant (red. ontdekt in India in oktober 2020) zijn ontstaan dus. Alleen is hij langer onder de radar gebleven en was hij dus tot nog toe wellicht niet zo succesvol.

Volgens Steven Van Gucht zijn er verschillende mogelijke hypothesen hoe dat is kunnen gebeuren. "Volgens de eerste hypothese is het coronavirus overgesprongen van mens op dier, is het daar verder gemuteerd en daarna terug overgesprongen op de mens", legt Van Gucht uit. "Deze hypothese lijkt mij het minst waarschijnlijk, want als een virus overspringt op een ander dier dan focussen de mutaties meer op het nieuwe gastdier." En zouden we met andere woorden niet de mutaties zien die de omikronvariant heeft.

Een tweede hypothese is volgens Van Gucht dat iemand met immuunproblemen besmet is geraakt met het coronavirus. "We weten dat het virus bij mensen waarbij het immuunsysteem onderdrukt wordt, maanden kan rondgaan", zegt de viroloog. Zo kan het virus ook maanden verder blijven muteren tot er eventueel een nieuwe variant ontstaat. "Deze hypothese lijkt mij meer waarschijnlijk."

Dat zegt ook Neyts. "Deze variant is wellicht ergens ontstaan in Sub-Sahara-Afrika bij iemand die bijvoorbeeld hiv-positief was en geen medicatie kreeg, waardoor het immuunsysteem onderdrukt was", legt Neyts uit in "De ochtend". "Het virus is zich daardoor kunnen blijven vermenigvuldigen in die patiënt, waardoor er iets nieuws is kunnen ontstaan."

De laatste hypothese is dat het helemaal niet om een nieuwe variant gaat. "De variant bestaat wellicht al maanden en misschien al meer dan een jaar", zegt Van Gucht, "maar is kunnen blijven sluimeren en muteren in een regio waar weinig getest wordt". Deze laatste mogelijkheid is de hypothese die Van Gucht het meest waarschijnlijk lijkt. Al zegt hij wel dat we wellicht nooit gaan weten waar en wanneer de variant precies is ontstaan.

De variant wordt met argusogen gevolgd, omdat die meer besmettelijk lijkt te zijn. Of de variant ook de vaccins kan omzeilen, is nog niet helemaal duidelijk. "Mijn vermoeden is dat de derde prik er wel toe zal leiden dat het aantal antistoffen heel hoog is", zegt Neyts daarover. "Waardoor we met de boosterprik een soort barrière kunnen opwerpen tegen deze nieuwe variant."

Intussen doen er ook geruchten de ronde dat het een totaal nieuw virus zou zijn dat zelfs ouder zou zijn dan het "Wuhan-virus" dat de coronapandemie heeft doen ontstaan. Onzin, noemt Van Gucht dat. "Er zijn geen indicaties dat de omikronvariant ouder zou zijn dan de Wuhan-variant", zegt hij stellig. "De variant is zelfs duidelijk herkenbaar als zijnde afkomstig van de Wuhan-variant."