In bed met de Queen: hoe waarheidsgetrouw is de film "The favourite"?

"The favourite" van Yorgos Lanthimos met Oscarwinnaar Olivia Colman in de rol van de Britse koningin Anne, is dit jaar de grote winnaar op de European Film Awards, de belangrijkste Europese filmprijzen. Begin dit jaar nam royaltywatcher Flip Feyten van VRT NWS de film onder de loep in een poging feit en fictie van elkaar te scheiden. Hieronder kunt u zijn analyse van toen opnieuw lezen.

analyse
© VRT - JOOST JOOSSEN
Flip Feyten
Flip Feyten is VRT-journalist en kenner van het Britse Koningshuis.

Met vorstinnen als Elizabeth I, Queen Victoria of de huidige koningin Elizabeth II kan het Verenigd Koninkrijk bogen op sterke vrouwelijke monarchen. Maar hoe zat het met Queen Anne, die regeerde tussen 1702 en 1714?

In veel oudere boeken die haar leven beschrijven wordt ze afgeschilderd als een zwakke, twijfelende vorstin, die erg beïnvloedbaar was. Ze zou zich vooral hebben laten overdonderen door twee favoriete hofdames: eerst Sarah Churchill, de hertogin van Marlborough, en later barones Abigail Masham.

Met allebei zou ze ook een intieme seksuele relatie hebben gehad. Uitermate geschikt materiaal voor een filmscenario, maar hoe waarheidsgetrouw zijn die verhalen? 

Queen Anne - portret door Willem Wissing en Jan van der Vaardt.

Het antwoord is: we kunnen het niet met zekerheid weten. Het kan. Schrijfster Ophelia Field beschrijft in haar recente biografie "The Favourite: Sarah, duchess of Marlborough" hoe Anne en Sarah elkaar al op jonge leeftijd leerden kennen.

Anne was nog maar een tienjarig prinsesje, de vijftienjarige Sarah was een jonge hofdame. Er werd anders omgegaan met seksualiteit in die tijd, en in de besloten hofkringen was het bepaald niet ongebruikelijk dat adolescente meisjes intense romantische en seksueel getinte relaties hadden met iemand van het eigen geslacht. 

Sarah, hertogin van Marlborough - portret door Charles Jervas.

Er zijn brieven bewaard gebleven waaruit een passionele verhouding naar voren lijkt te komen, met dure eden van levenslange trouw. En die bleven Anne en Sarah elkaar schrijven, ook nadat ze allebei al hoog en droog getrouwd waren en aan kinderen begonnen.

Voor sommige geschiedkundigen is dat afdoende bewijs van hun lesbische relatie. Maar de meesten gaan niet zo ver: voor hen ging de intimiteit niet verder dan samen kletsen en op het clavecimbel spelen.

Hou je mond!

Sarah, hertogin van Marlborough tegen Queen Anne

Het verklaart wel dat de bazige Sarah lange tijd de onzekere Anne ongestraft kon betuttelen, ook nadat die koningin was geworden. Ze bemoeide zich ongegeneerd met staatszaken en beschouwde zichzelf zo'n beetje als een onofficiële minister. Ooit maakte ze op de trappen van St Paul's Cathedral in Londen ruzie en snauwde ze de Queen waar iedereen bijstond toe: "Hou je mond!".

De geruchten over lesbische relaties zijn eigenlijk vooral ontstaan door toedoen van Sarah, de hertogin van Marlborough zèlf. Ze liet een bevriende politicus een schunnig gedicht schrijven dat toespelingen maakte op een ongeoorloofde intimiteit tussen Queen Anne en die andere hofdame, barones Abigail Masham. En ze dreigde ermee dat gedicht openbaar te maken.

Dat deed ze uit jaloezie.  Queen Anne begon de bemoeizieke Sarah stilaan beu te worden, en haar plaats aan het hof werd hoe langer hoe meer ingenomen door Abigail, nota bene een beschermelinge van Sarah. Met dat beruchte gedicht wilde Sarah de Queen chanteren, om haar eigen positie veilig te stellen en Abigail te laten verwijderen van het hof. Maar die chantage had precies het omgekeerde effect bij Queen Anne.

Dat Sarah zich zo intens bemoeide met staatszaken, was trouwens ook ingegeven door eigenbelang. Ze was getrouwd met John Churchill, de belangrijkste legergeneraal van Queen Anne. Die zorgde voor grote overwinningen in de oorlog tegen Frankrijk en Spanje. 

President Trump arriveert in Blenheim Palace, een gift van Queen Anne aan de hertog en hertogin van Marlborough.
Belga

Daarvoor overlaadde de Queen hem met beloningen: een hertogelijke titel, een vorstelijk inkomen, en het enorme kasteel Blenheim Palace. Het is genoemd naar de plaats in het Duitse Beieren waar John Churchill een roemruchte veldslag won. Het heeft meer kamers dan Buckingham Palace of Windsor Castle. In juli vorig jaar ontving toenmalig premier Theresa May van het Verenigd Koninkrijk er nog de Amerikaanse president Donald Trump voor een diner.

En jawel: John Churchill, en dus ook Sarah, zijn voorouders van de latere Britse oorlogspremier Winston Churchill. Die is trouwens geboren in een kleine kamer in het enorme Blenheim Palace. En hij schreef later een laaiend enthousiaste biografie over zijn roemruchte voorvader John Churchill, eerste hertog van Marlborough, held van Blenheim.

Sarah had er dus alle belang bij dat de oorlog tegen Frankrijk en Spanje bleef voortduren, zodat haar man onmisbaar bleef, en verder beloond bleef worden. Die zogenoemde Spaanse successieoorlog was hét programmapunt van de Whigs, en Sarah bleef de agenda van die politieke partij dan ook onophoudelijk opdringen aan Queen Anne.

De prijs die Sarah moest betalen voor haar politieke Whig-agenda was dat ze Annes liefde kwijtspeelde. In 1711 moest ze uiteindelijk het hof verlaten, en nam Abigail haar functie als "Keeper of the Privy Purse" of koninklijke schatbewaarder over.

Abigail, barones Masham

Abigails man werd baron, zodat hij in het House of Lords kon meehelpen om een meerderheid te bereiken die tegen een verdere Britse deelname aan de oorlog stemde. Op de dag dat de vrede getekend werd, werd Sarah's echtgenoot ontheven uit zijn functie als opperbevelhebber van het leger.

Uit wrok zou Sarah later een boek over Queen Anne schrijven waarin ze haar afschilderde als zwakke, kinderlijke en ruggengraatloze vorstin. Dat boek zou jarenlang de toon aangeven in de geschiedschrijving over de vorstin.

Pas in de vorige eeuw zijn historici dat eenzijdige beeld gaan bijstellen. Onder haar regering ging het land er militair, economisch en artistiek op vooruit. Haar voorgangers waren al tegelijkertijd koning van Engeland, Schotland en Ierland geweest, maar dat waren nog afzonderlijke landen. Door de "Acts of Union" werden Engeland en Schotland tijdens haar bewind bij elkaar gevoegd tot één soevereine staat: Groot-Brittannië.

Actrices Olivia Colman (Queen Anne), Rachel Weisz (Sarah) en Emma Stone (Abigail) op de uitreiking van de Golden Globes.
2018 Invision

Haar hele leven had Anne een zwakke gezondheid. Ze overleefde dan nog eens zeventien zwangerschappen, waarvan er twaalf eindigden in miskramen of doodgeboortes. Vier kinderen stierven voor ze twee jaar oud waren, één zoontje stierf op elfjarige leeftijd. 

Ondanks al die persoonlijke tragedies zorgde ze dus blijkbaar toch wel voor een stabiele regering en waren er geen conflicten tussen de vorstin en het parlement. Dat wijst erop dat ze haar ministers zorgvuldig uitkoos en haar bevoegdheden weloverwogen uitoefende.

Wel kregen die ministers geleidelijk meer macht ten koste van de Kroon. Maar op cruciale momenten kon ze haar wil wel degelijk opleggen. Volgens sommige historici is het beeld van een corpulente, besluiteloze koningin die zich liet overdonderen door haar favoriete hofdames ingegeven door vooroordelen die uitgaan van mannelijke superioriteit tegenover vrouwen.

Filmreporter Ward Verrijcken van VRT NWS maakte deze reportage over "The favourite" voor "Het Journaal":

Videospeler inladen...

Meest gelezen