Ketonen, het "stukje van de puzzel" in het boerenjaar van Quick Step

Eerst en vooral dit: ketonen kunnen hun nut bewijzen in elke duursport, dus zeker niet alleen het wielrennen. In het wielrennen mogen we ervan uitgaan dat elke ploeg er intussen weet van heeft, en eraan kan geraken, al neemt niet elke renner daarom per se het product en al zeker niet op de best mogelijke manier. Maar waar iedereen in een wielergek land als België natuurlijk wel over praat, is het succes van Quick Step vorig seizoen - en ook weer dit klassiek voorjaar. 

Vorig jaar leverden de 73 overwinningen van het team van Patrick Lefevere zijn renners de bijnaam “The Wolfpack” op, de wolvenroedel, en een speciaal fotoboek om de prestaties te vereeuwigen. Ze waren in de breedte zo goed, dat ze de concurrentie als het ware in groep aanvielen en de tegenstand keer op keer opaten. Dit jaar dendert de trein voort, met naast Deceuninck-Quick Step overigens ook Astana dat het erg goed doet. Zij stonden na Luik-Bastenaken-Luik zij aan zij met 25 zeges elk. 

Het ketonenonderzoek dat vandaag is gepubliceerd, werd uitgevoerd door bewegingsfysioloog Peter Hespel en zijn team aan KU Leuven. Hespel is niet enkel wetenschapper en professor, hij staat ook verschillende atleten en de renners van Quick Step bij met raad. Dus dringt de vraag zich op: waren ketonen het geheim achter het boerenjaar van Quick Step? 

Peter Hespel kent de uitvindster van de ketonen, Kieran Clarke, persoonlijk. Hij doet ook al lang onderzoek naar het effect dat ketonen kunnen hebben op sporters, en mag in die zin als een echte specialist beschouwd worden als het gaat over de niche van ketonesters (synthetische ketonen, de in het lab nagemaakte versie van onze lichaamseigen ketonen) en sport. Niet iedereen had er zomaar toegang toe. “Kieran Clarke heeft haar uitvinding voor zeer weinig collega’s ter beschikking gesteld voor wetenschappelijk onderzoek. Maar ik ben één van de gelukkigen geweest die op het juiste moment bij haar was”, zegt Hespel daarover.  

Maar los daarvan deden ook andere ploegen natuurlijk hun huiswerk, want het gerucht over ketonen en hun mogelijke boost circuleert al vele jaren, al van in de aanloop naar de Olympische Spelen in Londen, in 2012.  

Op het internet was er misschien niet veel, maar toch ook al iets over te vinden. Kieran Clarke liet onlangs nog optekenen dat vorig jaar zes ploegen in de Ronde van Frankrijk ketonen gebruikten van het merk HVMN (spreek uit als het Engelse human), en wellicht zijn er veel meer die ketonen gebruikten, want HVMN  is maar een van de commerciële merken voor het pure ketonester waar het hier om draait.

We mogen er daarom van uitgaan dat elke ploeg of elke individuele topatleet die mee wil zijn en een beetje alert is, ketonen gebruikt, als hij dat zelf wil tenminste. Hespel zegt daarover: “Ik denk dat er nog maar weinig elite uithoudingsatleten zijn die niet weten dat er iets aan het gebeuren is met ketonen, en al zelf aan het experimenteren zijn, of minstens het plan hebben om het op korte termijn te doen.”

Dat is ook niet meer dan logisch: ketonesters zijn in de VS al erkend als voedingsmiddel, staan niet op de dopinglijst van het Wereldantidopingagentschap WADA, laten een beter herstel toe van het lichaam, en kunnen zelfs blessures voorkomen omdat het bot sterker blijft onder hoge trainingsbelasting en bij een scherp dieet om gewicht uit te sparen. Bovendien houden ze de natuurlijke eetlust beter op peil. 

Kortom, het klinkt als het ideale wondermiddel. Over het toch wel bijzonder positieve effect op prestaties via de recuperatie nam Hespel de term “ongezien” in de mond. En Hespel draait al decennia mee in het wereldje. Hij noemt het effect "vele malen groter" dan wat hij ooit al zag met andere voedingssupplementen. 

Als we ervan uitgaan dat veel of bijna alle topatleten in duursporten ketonesters nemen, is daarmee de kous dan af? Neen, want het is belangrijk om het goed te gebruiken, en je moet het kunnen betalen. Hespel is daarover heel duidelijk: “De gepubliceerde onderzoeksresultaten vandaag de dag zijn dermate beperkt dat ik mij best kan inbeelden dat nogal wat atleten het momenteel ofwel verkeerd gebruiken, ofwel zeker niet op de meest optimale manier.”  

Quick Step zat hier in ieder geval op de voorste bank in de klas, met Hespel in zijn rangen. Want het mag dan allemaal mooi klinken: wie niet wist dat het grote verschil vooral via de recuperatie kan worden gemaakt, heeft al een groot nadeel. Minder efficiëntie dus, wat al een pak kan schelen, en er is meer: het kan ook contra-productief werken.

Ketonesters zijn enkel efficiënt bij een submaximale inspanning, dus wanneer een atleet niet in het rood gaat, dus geen piekprestatie doet zoals de Berendries oprijden, of de Paterberg, of zoals er in de koers in een finale veel opeenvolgende piekmomenten zijn. Wie ketonen net voor of tijdens de wedstrijd neemt, riskeert dus een negatief effect te ondervinden. Hespel verwoordt het zo: “Ketonen zijn dan wel op grote schaal verspreid, ik denk dat het juiste gebruik op veel minder grote schaal verspreid is.” 

Bekijk de video: "Ik weet uit goede bron over grote ladingen ketonen in dozen, geïmporteerd in België, Spanje en Frankrijk" (lees voort onder de video)

Koken kost geld. Pure ketonesters zijn duur, tot bijna 30 euro per dosis voor het merk HVMN, tenminste toch via het officiële kanaal en in kleine hoeveelheden. Als je weet dat een duuratleet op een zware trainingsdag of wedstrijddag best twee à drie dosissen neemt, dan loopt de rekening bij een grote familie als een wielerploeg al snel in de duizenden of zelfs tienduizenden euro’s.

De rijkste ploegen zitten hier dus in pole-positie. De verwachting is dat de volgende jaren de prijs van ketonesters zal dalen, en dat het verschil met kleine(re) ploegen zal worden uitgevlakt. Dat is niet enkel het geval qua prijs, maar ook qua know-how, nu Peter Hespel in zijn hoedanigheid van onderzoeker toch wel veel op tafel gooit, maar daarom nog niet alles. Zo onderzoekt hij momenteel nog wat het precieze effect van ketonen is als je ze inneemt net voor of zelfs tijdens de prestatie: worden de glycogeenvoorraden in onze spieren en lever (de in ons lichaam opgeslagen energie na het eten van koolhydraten) pas na het verbranden van de ketonen aangesproken?  

Hespel zelf zegt dat ketonen waarschijnlijk wel “een stukje van de puzzel” waren die vorig jaar zo mooi in elkaar viel. Quick Step heeft natuurlijk gewoon ook heel goede renners, en behoort al jaren tot de internationale top. Het succes komt dus niet uit de lucht gevallen. Anderzijds is het zo dat in topsport, waar enkele procentjes al een heel verschil kunnen maken, een efficiënt gebruik van ketonen dus ook een groot verschil maken. "Maar het zou totaal onrechtvaardig zijn om het succes van Quick Step te herleiden tot een ketonenverhaal", voegt Hespel eraan toe. 

Als Quick Step dat beter heeft aangepakt en daar een verschil mee heeft gemaakt, dan is dat hun verdienste in een tijd waarin innovatie een bijzonder grote rol speelt. “Patrick Lefevere heeft altijd al de noodzaak aan wetenschappelijk onderzoek en innovatie gestimuleerd, en was er als een van de eersten bij, denk maar aan het Mapei-centrum in de jaren 80”, benadrukt Hespel.

“Lefevere heeft een goed team gemaakt met goede trainers, goede artsen en fantastische renners. En vergeet niet hoeveel jonge talenten er in de voorbije jaren ontbolsterd zijn in de teams van Lefevere: Kwiatkowski, Alaphilippe, Lampaert, Mas, enz. Dat heeft niets met ketonen te maken, maar met up-to-date expertise en een optimale structuur voor talentdetectie- en ontwikkeling.”

Op de vraag over Quick Step en het gebruik van ketonen antwoordt Hespel met een knipoog: "Ik kan de ploeg, als ze het gedaan hebben, alleen maar feliciteren, want het zou bijzonder onverstandig zijn om het niet te doen." 

Bekijk de video: "Niet vergeten welk team Patrick Lefevere uitgebouwd heeft" (lees voort onder de video)

Ook over het Kanaal valt een puzzel te leggen. Uitvindster Kieran Clarke ontwikkelde synthetische ketonen in Oxford. Zij is Britse, het is niet denkbeeldig dat UK Sports er als eerste toegang toe had. Er is trouwens voor het eerst sprake van ketonen in de topsport rond 2008, en meer nadrukkelijk in de aanloop van, zoals gezegd, de Spelen van 2012 die uitgerekend in Londen plaatsvonden.

Dat jaar wordt een boerenjaar voor enkele Britse atleten, onder wie Mo Farah en Bradley Wiggins, die bij topploeg Sky, een ploeg met de beste begeleiding en een groot budget, die intussen al jarenlang grote rondes domineert. “Ik kan me best voorstellen dat er bij Team Sky mogelijk gebruik is gemaakt van ketonen”, zegt ook Hespel, al heeft hij zelf ook nooit die formele bevestiging gekregen van Kieran Clarke op dat vlak. 

Bekijk de video: heeft Hespel aan Kieran Clarke gevraagd of Team Sky en Bradley Wiggins in 2012 ketonen gebruikten? (lees voort onder de video)

Een van de hardnekkige geruchten wil dat Bradley Wiggins de Ronde van Frankrijk in 2012 kon winnen met de hulp van ketonen. Of dat klopt of niet, weten we nog altijd niet. 

Wiggins schoolt zich knap om van pistier en temporijder naar een man die hoogste cols in de Alpen weet te bedwingen. Eén van de belangrijke voordelen van ketonen is dat ze je als vierde brandstof een enorme energieboost geven, zonder dat je ervoor veel moet eten of de energie moet opslaan onder de vorm van klassiek voedsel. Anders gesteld: je kan er op een strikt dieet mee gaan om te vermageren, zonder dat je dat bekoopt in je energiepeil, want we spreken over absolute topsport waar atleten uiteindelijk een soort roofbouw plegen op hun lichaam.

Wiggins stond scherp als een mes toen hij de Tour won in 2012, en wellicht was dat – naast zijn ontegensprekelijk groot talent – een heel belangrijke factor in zijn Tourtriomf. Hespel durft zich niet rechtstreeks over Wiggins uit te spreken, maar voor alle duidelijkheid: als de Brit ketonen gebruikte, dan was dat legaal, "en dan kan ik hem alleen maar groot gelijk geven", benadrukt de professor. 

Als het klopt dat Team Sky al sinds de aanloop naar Londen 2012 ketonen gebruikte, of er toegang toe had, en de andere ploegen hier op het continent er pas veel later konden van snoepen, dan hebben de Britten wel jarenlang een groot voordeel op de concurrentie gehad. In ieder geval, vorig jaar ontkende voedingsadviseur James Morton bij Sky nog formeel dat Chris Froome van ketonen zou snoepen. 

Sky domineert de Tour nu al jaren met na Wiggins uiteraard Chris Froome, en vorig jaar zelfs de verrassende Geraint Thomas. Sinds 2012 won het team altijd de Tour, behalve in 2014 toen Froome door een val werd uitgeschakeld en Vincenzo Nibali het laken naar zich toe kon trekken.

Hoe het ook zij: ketonen alléén zijn uiteraard nooit voldoende. Het gaat vooral om talent, veel en hard trainen, een goede psychologische begeleiding, goed materiaal, veel doorzettingsvermogen, opofferingen enz. Ronderenners hebben het voordeel dat ze van nature opeenvolgende zware inspanningen beter verteren dan anderen, en hebben dus intrinsiek al een voorgift.

Sky kan door zijn budget nu eenmaal ook de beste renners aantrekken met aantrekkelijke loonvoorstellen, net zoals dat bij Quick Step het geval is. 

Ketonen hebben lange tijd in een grijze zone gezeten. Dat heeft te maken met hun ontstaan: in het begin was het moeilijk of niet verkrijgbaar, maar circuleerden wel al de geruchten over de uitstekende werking. Dan wordt al snel de link met doping gelegd. Het WADA heeft het product evenwel al een achttal jaren geleden groen licht gegeven. Peter Hespel wil het daarom juist in de markt zetten, en komt er daarom ook mee naar buiten: er is niets te verbergen, luidt de boodschap, want het is een legaal voedingsmiddel. Ook wil hij zijn werk als wetenschapper ten dienste stellen van de sport in het algemeen. 

Wij hebben contact opgenomen met verschillende atleten, trainers en ploegen, zowel in het wielrennen als in andere duursporten, om over ketonen en hun effect te praten. Jammer genoeg wilde niemand officieel reageren: sommigen wilden niet praten, anderen enkel off the record. Daarmee duwen ze het product wel weer richting die grijze zone. Peter Hespel vreest overigens dat het in de hoek van doping zou kunnen worden geduwd, hoewel daar geen reden toe is: "Het effect van ketonen is nu eenmaal groot, maar daar kan ik toch niks aan doen?" 

Over die mogelijke dopinginsinuaties wil hij nog dit kwijt: "Het effect van water en suiker op de prestatie tijdens duurinspanningen is nog een pak groter. Laten we duidelijk zijn: het is niet omdat een voedingsstof de prestatie verbetert, dat het ook maar iets met doping te maken heeft, hé." 

Bekijk de video: "Bezorgd dat men het zou kunnen duwen in de richting van doping".