België gaat in "overshoot": vanaf vandaag leeft ons land "op krediet" bij de aarde (en we doen het slechter dan de buurlanden)
België beleeft zijn "Earth Overshoot Day": mocht de hele wereld een even grote ecologische voetafdruk hebben als de Belgen, dan zouden de goederen en diensten die de aarde ons kan leveren op één jaar tijd, nu al op zijn. Opvallend is dat ons land slechter scoort dan buurlanden als Nederland, Frankrijk en Duitsland. Meer nog, België bengelt zelfs helemaal onderin op de wereldranglijst. Waarom is dat precies?
Door onze manier van leven en de keuzes die we maken, maken we (in meerdere of mindere mate) gebruik van de diensten en grondstoffen die de planeet ons biedt. Dat kan gaan van het verbruiken van energie om onze woonst te verwarmen, een katoenen hemd dat we kopen, of een houten zitbank, een gsm, vlees of groenten tot de lucht die we inademen of het water dat we drinken. Door de manier waarop we leven, laten we een ecologische voetafdruk achter.
In de ideale wereld gebruiken we als maatschappij tijdens een heel jaar mínder diensten en grondstoffen dan de aarde in een heel jaar kan genereren, zodat onze planeet zich voldoende kan herstellen en we er geen roofbouw op plegen.
Maar in de praktijk lukt dat niet. Meer nog, de Global Overshoot Day voor de hele wereld samen valt steeds vroeger. Vorig jaar was het kapitaal van al wat de aarde ons biedt al op 28 juli opgebruikt - vanaf dan leefden we op krediet, als het ware. Voor de gemiddelde levensstijl waren er bijna twee planeten aarde nodig om het op termijn allemaal leefbaar te houden, zo berekende het Wereldnatuurfonds WWF samen met specialisten van het Global Footprint Network. Zij gaan voort op data aangeleverd door de Verenigde Naties.
België: 26 maart
Ook per land bestaat een rangschikking. Die wordt opgemaakt door de gemiddelde biocapaciteit per land in rekening te brengen samen met de gemiddelde voetafdruk. De biocapaciteit is de mogelijkheid om zelf opbrengsten te genereren van bijvoorbeeld planten en gewassen op de landoppervlakte die je hebt, en de mate waarin de natuur de extra CO₂ die we uitstoten zelf weer kan opnemen.
België scoort slecht: voor onze levensstijl hebben we ruim vier aardes nodig. Nog voor er drie maanden om zijn, hebben we ons budget voor een heel jaar al opgebruikt. Verwonderlijk is dat niet: onze biocapaciteit is laag, onze ecologische voetafdruk hoog. Hoe zit dat precies? Wat de biocapaciteit betreft, zijn we uiteraard een klein landje, maar de landoppervlakte die we nog hebben, kan niet optimaal benut worden. "België is erg bebouwd, er is veel gebetonneerd", verklaart Koen Stuyck van WWF België.
Hoe we wonen, hoe we ons verplaatsen en wat we consumeren geeft België een slechtere score dan de buurlanden
Het draait ook om veel meer dan biocapaciteit alleen. "We wonen in gemiddeld oude en grote huizen", zegt Stuyck. Daardoor hebben we meer energie nodig om die te verwarmen, en stoten we meer broeikasgassen zoals CO₂ uit. Daarvoor is dan weer meer natuur nodig om die opnieuw op te nemen. De uitstoot van het broeikasgas CO₂ was vorig jaar goed voor het leeuwendeel van de Belgische voetafdruk.
Ook het feit dat we nog vaak de auto nemen en ons consumptiepatroon leiden tot een slechtere score. "Onze netto import is heel groot," zegt Stuyck. Goederen die in het buitenland geproduceerd worden, laten daar een voetafdruk achter. Als we een gsm kopen die in China is gemaakt, of avocado's die in Mexico zijn gekweekt, zijn die meegenomen in de Belgische score. België doet het beduidend slechter dan buurlanden Nederland, Frankrijk en Duitsland.
De Belgische overshootscore kwam de jongste jaren steeds vroeger op het jaar te liggen. In 2019 lag de datum nog op 6 april, om dan elk jaar een beetje naar voren te schuiven. Wereldwijd doen slechts een handvol landen het slechter, waaronder Qatar, Canada en de Verenigde Staten. Een land als Jamaica is een van de beste leerlingen, en komt tot 20 december rond met het aardse kapitaal van één jaar. (lees de grafiek door met de klok mee te gaan)
Nederland: 12 april
Nederland doet het ruim twee weken beter dan België. "Nederland is efficiënter dan België wat transport en mobiliteit betreft. Zij zijn minder afhankelijk van privévervoer dan wij", zegt Stuyck. Dat heeft onder meer te maken met onze slechte ruimtelijke ordening.
In België zijn de woongebieden heel versnipperd. In Nederland is dat beter georganiseerd. "Zij hebben minder de auto nodig voor hun verplaatsingen en leggen minder kilometers af. Bovendien zijn hun huizen kleiner en iets minder oud, waardoor ze minder energie verslinden."
Duitsland: 4 mei
Duitsland heeft meer biocapaciteit per persoon, omdat het veel groter is. Bovendien hebben de Duitsers per inwoner een kleinere ecologische voetafdruk dan België - in 2018 lag die zelfs een derde lager. Beide factoren maken dat Duitsland het merkelijk beter doet.
"Die kleine voetafdruk komt onder meer door de energietransitie die ze doormaakten, met veel meer wind- en zonne-energie", schetst Stuyck. Daar valt wel een kanttekening bij te maken: Duitsland boort nog altijd nieuwe bronnen aan van fossiele brandstoffen zoals steenkoolvelden. "Bovendien is in de cijfers enkel de uitstoot van CO₂ opgenomen, niet die van methaan", zegt Stuyck. Maar hoe dan ook, de Duitsers gaan later in overshoot, ook al omdat ze kleiner wonen. De gemiddelde Duitser legt bovendien minder kilometers af op de weg.
Frankrijk: 5 mei
Frankrijk heeft als groot land het voordeel van een nog grotere biocapaciteit: het heeft veel meer ruimte dan België om zelf groenten en fruit te kweken, of bijvoorbeeld hout te produceren. Het land heeft ook meer capaciteit om via de natuur CO₂ op te nemen, en kampt minder met verharding. In 2018 lag de Franse biocapaciteit ruim drie keer zo hoog als de Belgische.
De Fransen hebben op dat vlak dus een voorsprong op ons land, maar er is meer, zegt Koen Stuyck. "Hun consumptie per persoon is ook kleiner dan in België - volgens de laatste detailgegevens uit 2018 zelfs een derde lager. Maar vergis u niet: ook Frankrijk gaat in het rood wat de voetafdruk op de planeet betreft, alleen doen ze dat iets later dan wij."