Onderzoekers KU Leuven selecteren kandidaat-vaccin na maandenlang onderzoek bij hamsters

Wereldwijd wordt gezocht naar een vaccin tegen het coronavirus. Volgens cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie zijn maar liefst 120 kandidaat-vaccins in ontwikkeling. Daar is ook een "Belgisch" vaccin bij, ontwikkeld door onderzoekers van het Rega Instituut aan de KU Leuven. Zij begonnen al in januari met hun onderzoek, bijna een half jaar geleden. COVID-19 was toen vooral een Chinees probleem, in België waren er nog geen gevallen.

Bekijk het verslag uit "Het Journaal" hier en lees voort onder de video:

Het vaccin maakt gebruik van een al bestaand vaccin tegen gele koorts. "Dat gelekoortsvaccin heeft zijn effectiviteit al meer dan eens bewezen", zegt professor Johan Neyts. "Het wordt al zo’n tachtig jaar gebruikt. In die periode zijn er al bijna 800 miljoen mensen mee gevaccineerd. Eén dosis van het vaccin resulteert in levenslange bescherming tegen gele koorts. We willen meesurfen op het succes van dat bestaande vaccin."

De wetenschappers van het Rega Instituut veranderden het bestaande gelekoortsvaccin, in de hoop dat de nieuwe variant ook bescherming kan bieden tegen COVID-19. Dat aangepaste vaccin werd vervolgens getest bij hamsters. 

De hamsters werden voor het onderzoek opgedeeld in groepen. De ene groep werd gevaccineerd, de andere groep niet. Daarna kregen de diertjes SARS CoV-2-virus in de neus gedruppeld. Dat zorgt voor een longontsteking. De symptomen van die longontsteking lijken sterk op de symptomen die je ziet bij menselijke patiënten met COVID-19.

Hamsters zijn erg geschikt voor dit soort onderzoek, meer nog dan muizen. Muizen ontwikkelen minder snel een longontsteking als je hen besmet. 

De onderzoekers testten zo acht kandidaat-vaccins. "We wilden onderzoeken welk van die acht kandidaten het best werkt", zegt Neyts. "Uiteindelijk hebben we nu één vaccin geïdentificeerd. Dat gaan we verder onderzoeken."

De "winnaar" blijkt bijzonder goed te werken bij hamsters. De proefdieren ontwikkelden een krachtige immuunreactie, zelfs na één enkele dosis. "Hamsters die één keer gevaccineerd werden, bleken uitstekend beschermd. Eén enkele injectie was voldoende om de hoeveelheid virus sterk te reduceren. Er was vier weken na de vaccinatie bijna geen virus meer terug te vinden."

Dat één dosis volstaat, kan op termijn belangrijk zijn. "Hoe meer injecties je nodig hebt, hoe meer vaccin je moet produceren. Als je mensen twee of drie keer moet injecteren, dan is dat ook logistiek veel moeilijker."

Of het vaccin ook langdurig bescherming biedt, is nog niet duidelijk. "Dat zullen we pas over enkele maanden kunnen vertellen", zegt Neyts. "Ons onderzoek loopt nog niet lang genoeg om daar al zekerheid over te hebben. We zijn wel hoopvol, want we zien een heel krachtige reactie van het immuunsysteem."

Het afweersysteem van de hamsters ging na de vaccinatie ook niet in "overdrive". Dat is belangrijk, want een overactief immuunsysteem ligt aan de basis van veel complicaties bij COVID-patiënten. 

Het gaat dus om een zeer veelbelovend vaccin, met enkele zeer positieve eigenschappen. Het lijkt bij de hamsters ook erg veilig.

Het kandidaat-vaccin is inmiddels ook gedoopt. Het kreeg de naam RegaVax (corona), naar het Rega Instituut waar het ontwikkeld werd. Het zal nu eerst verder onderzocht worden bij proefdieren. Pas daarna volgt klinisch onderzoek bij menselijke proefpersonen.

"Het is nog te vroeg om nu al op zoek te gaan naar proefpersonen", zegt professor Corinne Vandermeulen. "Als alles goed gaat, kunnen we daar in december mee starten."

Of we binnenkort allemaal ingeënt worden met het RegaVax-vaccin? Dat valt moeilijk te voorspellen. Het ontwikkelen van een vaccin is altijd een hobbelig parcours, met veel bochten en obstakels. Het kan soms tien jaar of zelfs langer duren.

Een eerste obstakel heeft te maken met de werkzaamheid. Dat een vaccin goed werkt bij hamsters, betekent niet dat het ook zal werken bij mensen. Mensen zijn immers geen hamsters. Er zijn de voorbije decennia talloze medicijnen ontwikkeld die wel werkten bij proefdieren, maar niet bij de mens.

Er is nog een tweede obstakel: de ontwikkeling van een vaccin kost handenvol geld. "Om op grote schaal een vaccin te produceren zijn miljoenen of zelfs miljarden nodig", zegt Neyts. "Het is logisch dat de KU Leuven zo'n bedrag niet zomaar kan ophoesten. Op termijn is dus zeker een partnerschap met een farmabedrijf nodig."

De onderzoekers benadrukken dat ze geen commerciële ambities hebben. "Het is niet onze bedoeling om hier veel geld mee te verdienen", zegt dokter Kai Dallmeier. "Onze motivatie is zuiver humanitair. We ontwikkelen dit vaccin voor de mensen die het nodig hebben. Als we in de toekomst samenwerken met een bedrijf, dan willen we garanties. Het vaccin moet beschikbaar worden gemaakt tegen een democratische, eerlijke prijs."

Ondanks al die obstakels zijn de onderzoekers optimistisch. "We hebben de voorbije maanden dag en nacht gewerkt om dit mogelijk te maken", zegt Neyts. "Tot nu toe is alles vlot verlopen, maar je weet nooit zeker hoe het verder zal lopen. Ongeveer tien percent van alle vaccins haalt de eindmeet. Van de 120 vaccins die momenteel in ontwikkeling zijn, zal dus slechts een tiental ooit gebruikt worden. We zijn wel hoopvol dat ons vaccin één van die vaccins zal zijn."

De resultaten van het onderzoek werden vandaag gepubliceerd op de website bioRxiv. Let wel: het gaat om een zogenaamde "pre-print". Dat betekent dat de studie nog niet onderworpen werd aan "peer review" door collega-wetenschappers.