Digitalisering zet de arbeidsmarkt op haar kop: hoe houdt u de komende jaren uw kansen op werk gaaf?

Van de Nationale Bank tot de VDAB, Agoria harkte alle cijfers en voorspellingen bij elkaar die vandaag beschikbaar zijn over de economie en de arbeidsmarkt. Samen met consultancybedrijf Roland Berger berekende de federatie welk effect die vooruitzichten zouden kunnen hebben op onze jobs in 2030. Tenminste - en dat is een belangrijke nuance - als er vanaf nu niks meer aan het huidige beleid en groei zou veranderen. 

Agoria vergeleek de beschikbare mensen (de werkenden + de werklozen) met de vraag naar mensen (de werkenden + de vacatures), vanaf 2016 tot 2030. Zet je dat aanbod naast de vraag dan zie je duidelijk het probleem.  

Vandaag telt de arbeidsmarkt 4,91 miljoen beschikbare profielen: 4,66 miljoen werkende mensen en 250.000 werklozen. Aan de huidige groeivoorspellingen zal dat aantal tegen 2030 opgelopen tot 5,07 miljoen, slechts een lichte stijging dus. 

Er studeren in die periode van 12 jaar dan wel meer dan 1,73 miljoen jongeren af, en ook migratie zal ruim 160.000 extra werkende mensen opleveren. Maar er verdwijnen in diezelfde tijd ook meer dan 1,7 miljoen mensen van de arbeidsmarkt. Dan gaat het uiteraard over mensen die op pensioen gaan, werkonbekwaam worden of sterven.

Maar de vraag naar mensen zal veel sterker stijgen. Vandaag ligt die op ongeveer 4,78 miljoen: 4,66 miljoen werkenden en gemiddeld zo'n 120.000 vacatures. Tegen 2030 is die vraag toegenomen met 629.000 jobs tot maar liefst 5,4 miljoen.

Het aantal werkende mensen zal dan voorzichtig gestegen zijn tot 4,82 miljoen, maar vooral het aantal niet-ingevulde jobs zou (nogmaals: als er niks zou veranderen aan het beleid en de groei) pieken op meer dan 580.000 stuks. 

Zo eenvoudig is het niet. Want er komen tegen 2030 dan wel 629.000 jobs bij, maar dat is de uitkomst van een rekensommetje dat Agoria heeft gemaakt. Volgens de federatie stijgt de vraag in feite zelfs tot 864.000 jobs. Maar er verdwijnen tegelijk ook 235.000 andere, 'gedateerde' jobs en profielen.

Agoria noemt dat zelf "een boodschap van optimisme": "Voor elke job die verdwijnt, komen er 3,7 jobs in de plaats." Maar de goede verstaander leest: de invulling van onze jobs en van de arbeidsmarkt zal helemaal op haar kop gezet worden. En dat is volgens Agoria het rechtstreekse gevolg van de digitalisering. Denk aan computers, algoritmes en robots die almaar complexere taken kunnen overnemen of daar almaar meer bij helpen. 

Samengevat: de vraag naar mensen stijgt dus fors, maar met de huidige beschikbare profielen gaan we die jobs nooit allemaal kunnen invullen. "Tegen 2030 stapelen dus twee problemen zich op", klinkt het bij Agoria. "Een kwalitatief probleem - een gebrek aan mensen met de juiste vaardigheden - en een kwantitatief probleem - een gebrek aan beschikbare mensen."

De grootste groei in de vraag zal er zijn in het onderwijs, de gezondheidssector en bij dienstenbedrijven. Maar de impact van de digitalisering lijkt daar - aan het huidige tempo - binnen de perken te blijven.

In de media, de overheid, de landbouwsector, de sector van metaal en elektrotechniek en de chemie en farma daarentegen zal de productiviteit fors de hoogte ingaan door de digitalisering. Daar zullen dus jobs verdwijnen.

"Het zullen vooral mensen zijn die nu eenvoudige administratieve taken uitvoeren die in de gevarenzone terechtkomen, net als handenarbeiders zonder technische vaardigheden", weet Jeroen Franssen van het expertisecentrum Talent & Arbeidsmarkt van Agoria.

Agoria ziet 4 strategieën om tegen 2030 een juist antwoord te kunnen geven op de arbeidsvraag. Allereerst moeten 4,5 miljoen werkende mensen, zowat iedereen dus, zich proactief en blijvend bijscholen, zodat ze binnen 12 jaar nog altijd de juiste vaardigheden hebben voor de arbeidsmarkt. "Dat is helemaal niet utopisch", klinkt het bij Agoria. "Dat is perfect mogelijk."

310.000 werkenden en werklozen zitten volgens Agoria wel op een zogenaamde "burning seat". Dat zijn de mensen in functies of met vaardigheden die de komende jaren overbodig worden. Zij moeten volledig omgeschoold worden in de komende jaren. Daarvoor kijkt de technologiefederatie naar de werkgevers, maar ook naar diensten als de VDAB.

Onderwijs en bijscholing worden dus cruciaal om dat kwalitatieve probleem aan te pakken. Maar we waren dit stuk eigenlijk geopend met een kwantitatief probleem. Om de massa openstaande vacatures tegen 2030 in te vullen, moet de beroepsactieve bevolking dus groeien. Agoria denkt daarvoor aan een combinatie van maatregelen. 

Zo wil de federatie dat de overheid meer niet-werkenden activeert, dat ze economische migratie aanwakkert, dat ze mensen nog langer doet werken en dat ze helpt om de studietrajecten nog beter af te stemmen op de arbeidsmarkt. Daarmee zouden in een ideale situatie al 268.000 vacatures kunnen worden ingevuld.

Nog meer digitalisering in sommige sectoren zou de productiviteit kunnen doen stijgen en dus de arbeidsvraag uiteindelijk ook wat kunnen temperen. Agoria ziet zeker mogelijkheden in de sectoren waarvoor nu de grootste vraag aan personeel voorspeld is: onderwijs, zorg en diensten. Vandaag is de digitalisering daar nog vrij beperkt. Dat zou alles samen 208.000 vacatures kunnen uitsparen.

Op die manier zou er nog een "natuurlijke" hoeveelheid vacatures - zo'n 108.000 - overblijven.

Het VRT NWS-duidingsprogramma "Pano" onderzocht in welke mate artificiële intelligente een bedreiging vormt voor onze jobs.
"Pano: uw job overgenomen door artificiële intelligentie?", vanavond om 21.25 uur op Eén.