Oud-president Bolsonaro na drie maanden terug in Brazilië: zal hij oppositie leiden of steekt justitie stokken in de wielen?

Jair Bolsonaro landde rond 12 uur Belgische tijd in de Braziliaanse hoofdstad Brasilia. Anders dan drie maanden geleden ging hij niet aan boord van een militair vliegtuig, maar nam hij een commerciële vlucht. Op de luchthaven van Brasilia werd hij opgewacht door enkele honderden supporters, maar het lijkt erop dat ze hem daar niet echt of toch niet lang te zien kregen. Even later trok hij naar het hoofdkwartier van zijn Liberale Partij, ook daar werd hij door aanhangers opgewacht.

Bolsonaro begaf zich niet echt in het openbaar. Zijn aanhangers aan het LP-hoofdkwartier zagen hem enkel even het hoofd door een raam steken en zwaaien. In het gebouw sprak de oud-president wel de aanwezigen toe. "Zij die nu aan de macht zijn, en niet voor lange tijd, zullen niet met het land kunnen doen wat ze willen", zei hij tegen zijn partijgenoten, zo is te zien op sociale media. "We hebben 20 zetels (in het parlement) en we hebben bondgenoten in andere partijen. We zijn de meerderheid en we willen het beste voor ons land."

Om onregelmatigheden in de stad zelf te voorkomen, werden honderden agenten opgetrommeld en de Esplanade van Ministeries werd afgesloten. De regering is alvast niet onder de indruk van de ontvangst van de oud-president. Volgens een minister uit de regering-Lula kwamen er veel minder mensen op straat dan de politie had verwacht. Hij noemde de ontvangst een "flop", die het "zwakke leiderschap" van Bolsonaro aantoonde.

Eind december was de uiterst rechtse Bolsonaro naar de Amerikaanse staat Florida gevlucht, twee maanden na zijn verkiezingsnederlaag tegen Lula da Silva en twee dagen voor hij de macht aan Lula had moeten doorgeven. Bolsonaro, die zijn nederlaag tegen de sociaaldemocraat nooit erkend heeft, had eerder al te kennen gegeven dat hij niet persoonlijk aanwezig zou zijn bij die machtsoverdracht.

Bolsonaro verloor de presidentsverkiezingen nipt, met 49,1 procent van de stemmen tegenover 50,9 procent voor Lula. Meteen na de bekendmaking werden de verkiezingsresultaten door het kamp van Bolsonaro betwist. Toch konden ze het presidentschap van Lula niet meer tegenhouden. Twee dagen voor het einde van zijn ambtstermijn verliet Bolsonaro zijn land.

Drie maanden verbleef hij in de VS. Zijn verblijf daar veroorzaakte ophef, zeker wanneer op 8 januari verschillende overheidsgebouwen in Brazilië bestormd werden door aanhangers van de oud-president. Hoewel Bolsonaro zijn spijt heeft betuigd voor wat er die dag is gebeurd, besliste het Hooggerechtshof in Brazilië toch om een onderzoek te starten naar de exacte omstandigheden. In de Verenigde Staten rees intussen de vraag of de Amerikaanse regering wel onderdak kon bieden aan iemand "die binnenlands terrorisme stimuleert".

Het onderzoek naar de bestorming achtervolgt Bolsonaro tot op vandaag. Nu hij opnieuw in het land is, dreigt die bom te barsten. Bovendien is dat niet het enige onderzoek waar de voormalige president mee geconfronteerd wordt. Er lopen ook meerdere onderzoeken tegen Bolsonaro over delicten die hij tijdens zijn presidentschap zou hebben begaan.

"Dat zijn bijvoorbeeld zaken die te maken hebben met zijn covidbeleid", vertelt Nina Jurna, correspondent in Brazilië, in "De ochtend". "Er zijn in Brazilië meer dan 600.000 mensen overleden aan de gevolgen van het virus. Er wordt hem verweten dat hij te laks is geweest in de bestrijding ervan en dat hij vaccins zou hebben tegengehouden."

"Verder is er ook een zaak in verband met het verspreiden van fake news en desinformatie. Bovendien kwam er recentelijk nog een hele grote opmerkelijke zaak aan het licht over juwelen uit Saudi-Arabië. Bolsonaro was daar op staatsbezoek met zijn echtgenote en kreeg toen als geschenk juwelen ter waarde van miljoenen dollars. Ze hebben die gift nooit aangegeven."

Nu hij geen president meer is, is ook zijn onschendbaarheid opgeheven. De kans bestaat dus dat Bolsonaro na zijn aankomst in Brazilië gearresteerd zal worden. Dat zegt hij althans zelf. "Toch is die kans erg klein", vertelt An Baccaert, Braziliëkenner bij VRT NWS. "Als hij bij aankomst gearresteerd zou worden, dan wordt hij een martelaar voor zijn zaak. Da Silva heeft al gezegd dat hij dat zeker niet wil."

Bolsonaro laat de lopende onderzoeken tegen hem schijnbaar niet aan zijn hart komen. Opvallend: op de luchthaven van Florida, vlak voor het opstijgen, vertelde hij aan een verslaggever van CNN dat hij de oppositie in zijn land niet langer zal leiden. Binnen zijn eigen partij ziet hij dus geen leidersrol voor zichzelf, al zou hij zijn collega's wel adviseren.

Braziliaanse media gaan er echter van uit dat hij net wel naar zijn land is teruggekeerd om de oppositie te leiden. Bolsonaro heeft op dit moment geen politiek mandaat, voor de eerste keer in 30 jaar. "Ik heb geen mandaat, maar ik ben nog niet met pensioen", zei hij daar eerder deze week over.

Zijn partij is in ieder geval al bezig met de voorbereidingen van de volgende verkiezingen, de gemeenteraadsverkiezingen in 2024. Valdemar Costa Neto, de leider van de Liberale Partij van Bolsonaro, liet al verstaan dat wat hem betreft Bolsonaro daarvan het gezicht voor de LP zal worden.

Hoewel Bolsonaro in die drie maanden in Florida volgens Costa Neto "politiek kapitaal" heeft verloren, verwacht hij dat zijn partij met de hulp van Bolsonaro bij de gemeenteraadsverkiezingen het aantal verkozen burgemeesters zal verdrievoudigen.

Mocht Bolsonaro zich toch terugtrekken, dan is de vraag wie het nieuwe gezicht van de oppositie wordt. "Eén naam is die van de vrouw van de voormalige president, Michelle Bolsonaro", duidt Jurna. "Tijdens de campagne van Bolsonaro was zij heel erg belangrijk voor het aantrekken van de vrouwelijke stem. Zij voerde dus mee campagne. De vrouw van Bolsonaro was erg populair. We kunnen haar rol in die campagne dus echt niet onderschatten."