Complete mislukking of kunnen we toch "vrede sluiten met de natuur"? VN-biodiversiteitsconferentie nadert ontknoping
Delegatieleden van tientallen ontwikkelingslanden die boos de tafel verlaten, een uitgeholde tekst zonder veel ambitie en een financiële kloof die groot blijft: de VN-conferentie voor biodiversiteit (COP15) in Montreal lijkt in een complete impasse te zitten. VRT NWS vroeg aan Ines Verleye, technisch delegatieleider voor België, hoe de zaken ervoor staan: "We moeten ervoor zorgen dat we niet blij zijn met een lege doos". Mogelijk kunnen de ministers het tij keren.
Waarover gaat deze VN-conferentie ook weer?
"We moeten opnieuw vrede sluiten met de natuur": het was een opgemerkte uitspraak van VN-baas António Guterres tijdens zijn openingsspeech vorige week. Want hoewel biodiversiteit een belangrijke rol speelt op onze planeet - ook voor de mens, voor onze voedselsystemen bijvoorbeeld - gaat het er heel slecht mee.
Deze COP15 is daarom erg belangrijk: de trend moet worden gekeerd, zeggen experts unaniem. Tegen 2030 moet er een kentering komen. Er is een groot, stevig akkoord nodig dat als mijlpaal kan dienen, een akkoord vergelijkbaar met het akkoord van Parijs voor klimaat. Daarvoor blijven nog enkele dagen over: maandag sluit de COP15 in principe af.
Toch blijft de kloof tussen rijkere landen en ontwikkelingslanden heel diep. Struikelblok is het geld dat rijke landen zouden moeten betalen aan armere om biodiversiteit beter te beschermen: hoeveel geld, en in welke vorm? Moet er een apart fonds komen, zoals heel wat landen eisen?
Wat is er precies gebeurd?
Vertegenwoordigers van ongeveer 70 landen (van de ongeveer 200 die deelnemen) verlieten enkele dagen geleden boos de onderhandelingen. Het ging vooral om Afrikaanse landen, maar ook Brazilië en Argentinië waren erbij. Ze argumenteren dat bestaande structuren voor extra fondsen niet volstaan en willen een apart nieuw fonds - ook op de klimaatconferentie is er een apart fonds gekomen, om schade en verlies door klimaatrampen te betalen, red. Maar de rijke landen, met onder meer de Europese Unie en Japan, willen dit liever niet. De Noord-Zuid-tegenstelling is daarmee compleet.
Een nieuw, apart fonds zou tot een creatieve boekhouding kunnen leiden, zegt de EU
"Europa argumenteert dat een extra financieringsfonds niet noodzakelijk extra geld zal genereren", legt Ines Verleye uit. "Het zou vooral kunnen leiden tot creatieve boekhouding, waarbij fondsen anders worden ingeschreven." Of nog: het is niet omdat je een tweede fonds creëert, dat je plots twee keer zoveel geld krijgt, zegt Europa.
Wie doet wie een gunst?
De Nigeriaanse onderhandelaar Joseph Onoja vat de impasse in Montreal als volgt samen: "Het wordt bekeken alsof de rijke landen de ontwikkelingslanden een gunst doen door geld te geven, maar dat is een foute manier om ernaar te kijken. Want de armere landen doen de rijke evengoed een gunst, door de biodiversiteit te beschermen."
De rijkste biodiversiteit zit in veel ontwikkelingslanden en die willen boter bij de vis
In dit verhaal zijn het vooral de armere landen - vooral ontwikkelingslanden maar ook groeilanden zoals Brazilië - die de mooiste natuurlijke habitats met de rijkste biodiversiteit over hebben. De Westerse landen hebben veel verloren laten gaan. In Europa zijn bijna alle oerbossen verdwenen. Armere landen willen meegaan in het biodiversiteitsverhaal, maar willen boter bij de vis.
Wat zijn de gevolgen?
Ook andere doelen, zoals de 30-30-doelen om 30 procent van alle landoppervlakte en 30 procent van alle watergebieden op aarde te beschermen tegen 2030, zijn nu in gevaar. De 30-30-doelen zijn heel belangrijk en zijn zowat een symbooldossier op deze COP15, hoewel ook de overige 70 procent een belangrijke rol zal blijven spelen en er ook daar maatregelen nodig zijn.
Zelfs de symbolische 30-30-ambitie dreigt te sneuvelen
Volgens Ines Verleye is de tekst waarover onderhandeld wordt, in sneltempo uitgehold geraakt. De 30-30-doelen zouden er al niet meer instaan. Ook de concrete ambitie om onze ecologische voetafdruk voor voedsel te halveren tegen 2030, zou weg zijn. Tegelijk zou een belangrijke passage over het afbouwen van het gebruik van pesticiden, die zeer slecht zijn voor de biodiversiteit, verdwenen zijn. Maar dat kan nog keren.
Hoeveel geld is er precies nodig?
Er is sprake van 200 miljard dollar per jaar die nodig zou zijn om alle ambitieuze biodiversiteitsdoelen te realiseren. Maar volgens Verleye loopt het niet zo'n vaart. Momenteel ligt er 10 miljard op tafel, en ze hoopt dat dit naar 20 miljard kan gaan. Daarmee zouden ontwikkelingslanden al een heel eind kunnen komen, zegt ze. Bovendien spelen ook privégelden en donaties mee, net als slimme partnerships met bepaalde bedrijven bijvoorbeeld.
Hoe kan het werken op het terrein?
Verleye schetst het voorbeeld van Kenia en Malawi. "In Kenia loopt een project om de rivierdelta op een natuurlijke manier te beheren voor de biodiversiteit en de waterkwaliteit. We zien dat Coca-Cola daarvoor bijdraagt, en in ruil daar water mag bottelen. Zo zijn er tal van voorbeelden."
"In Malawi hebben ze dan weer heel wat beschermde gebieden en bossen, maar kunnen ze de rangers niet betalen die moeten toezien op de bescherming van het gebied. Dat zou zelfbedruipend kunnen zijn via een betaalsysteem, maar het kost tijd en geld om dat op te zetten. In twee jaar zou dat kunnen." In dit voorbeeld zou geld voor de omschakeling al voldoende zijn, en zou het dus opgelost kunnen zijn.
Kan het schip nog keren?
De impasse is een soort vicieuze cirkel geworden. Ze zit in het feit dat de meeste ontwikkelingslanden de algemene tekst ambitieus vinden. Zo ambitieus, dat ze er (veel) extra geld voor willen in dat apart fonds. Maar de EU, Japan, Noorwegen, Zwitserland en andere spelers willen geen apart fonds. Omdat dat geld er niet komt, is de tekst al serieus afgezwakt. En om die reden wil de EU al zeker geen extra fonds meer installeren. De Franse president Emmanuel Macron noemde zo'n fonds zelfs "een rode lijn".
Sinds gisteren komen ook ministers en beleidsmakers mee onderhandelen, tijdens het zogenoemde high-level segment. Vanaf nu gaat om de knikkers. Er wordt gehoopt dat zij het zinkende schip kunnen redden tegen maandagavond. België wil daar met federaal minister Zakia Khattabi (Ecolo) en Waals minister Céline Tellier (Ecolo) een voortrekkersrol spelen. "Khattabi neemt de ervaring van de klimaat-COP in Sharm-el-Sheikh mee, dat is een voordeel", zegt Verleye.
Nu de ministers erbij komen, worden de communicatielijnen weer korter en eenvoudiger en kan het tij alsnog keren
Alles is nog niet verloren, zegt Ines Verleye: "Met de ministers aan tafel worden de lijnen directer en eenvoudiger", schetst ze. De EU wil effectief meer geld geven, maar los van een apart fonds, op voorwaarde dat de tekst opnieuw ambitieuzer wordt. "We moeten opletten dat we op het einde niet met een dode mus of met een lege doos blijven zitten", zegt ze: een zwak akkoord, maar wel financiële engagementen. Wordt het een race naar de top of een race naar beneden? De volgende dagen moeten klaarheid brengen.