Stemmen uit Chili: "Ik wil niet wakker worden binnen 30 jaar en zien dat alles hetzelfde is gebleven" 

Op het gezicht van Mauricio zie je de sporen van te veel zon, te veel zorgen en te weinig slaap. "De protestgolf is mij aan het wurgen, ik haal nog 30 procent van mijn normale omzet."

Als onderaannemer van grote bouwpromotoren zorgen Mauricio en zijn 40 werknemers voor het stalen gebinte van wolkenkrabbers in Sanhattan, het financiële hart van Santiago. "De zaken gingen goed, na de linkse president Bachelet heeft de rechtse president Piñera opnieuw veel buitenlandse investeerders aangetrokken. Wat er nu aan de gang is, is een ramp en ik zie de toekomst somber."

"Mijn gasten moeten om 5 uur opstaan om tegen 9 uur op de werf te geraken. Tegenwoordig moeten we al stoppen rond 13 uur, want door de vele betogingen wordt het openbaar vervoer vaak stilgelegd, zeker na de middag. De vernieling van ons metrostation San Pablo is een catastrofe. Met de metro waren we in de bovenstad op 20 minuten. Pendelbusjes doen er nu minstens 2 uur over want door alle chaos zit het verkeer muurvast."

"De avondklok was rampzalig. Na 20 uur was het echt gevaarlijk om buiten te komen. Een van mijn mannen liep toch op straat omdat hij zijn bus gemist had. De militairen hebben hem toen een nacht opgesloten en geslagen. Die gast is wel wat gewoon omdat hij in de gevangenis gezeten heeft, maar dit was toch traumatisch." 

Mauricio werkte zich op uit de goorste sloppenwijk van Santiago. Een jaar voor de militaire staatsgreep van Augusto Pinochet zag hij het levenslicht in Santa Clara, een bidonville rond een vuilnisbelt. De kleine Mauricio werd opgevoed door zijn grootmoeder omdat zijn ouders verslaafd waren aan lijmsnuiven. Tot zijn 17e ging hij naar school en daar geraakte ook hij de weg kwijt. "Onze scholen zijn nog altijd waardeloos. Ze zitten vol gespuis en de narco’s staan aan de schoolpoort. De verleiding om te gaan dealen en stelen is zó groot."

Vandaag is de realiteit in achtergestelde verwaarloosde wijken niet veel beter. De encapuchados, gemaskerde relschoppers die niet alleen tekeer gaan tegen de ordetroepen, maar ook winkels overvallen, leegplunderen en vernielen, komen dikwijls uit zulke buurten. "Hun gedrag is niet goed te keuren, maar wel te begrijpen", stelt Mauricio. "Zij zijn niet opgevoed, ze zien hun ouders niet omdat die de klok rond moeten werken en hun onderwijs deugt niet. Eigenlijk zijn het straatkinderen, die alleen de taal van geweld kennen. En ze hebben niks te verliezen: geen huis, geen job, geen toekomst."

Na 10 jaar cocaïne en alcohol, geraakte Mauricio uit het slop. 15 jaar werkte hij zich uit de naad als bouwvakker. Daarna startte hij zijn eigen bouwbedrijf. "Er is veel werk in de bouw, het is de meest winstgevende sector die er is. Mijn gasten verdienen het minimumloon (310.000 pesos of 350 euro) en ze krijgen een bonus als het werk goed vooruitgaat. Grosso modo zo’n 5.000 pesos extra de man. Met deze stiel kan je dus meer verdienen, maar je moet je wel afbeulen. Ook al ben ik nu de baas, ik sta nog altijd elke dag op om 5.30 uur en ik ben alle dagen tot 19 uur op de werf..."

"Plaza Italia is verleden tijd. Het epicentrum van het straatprotest in Santiago is door de betogers omgedoopt in "Plaza de la Dignidad", het plein van de waardigheid. "Ik wil niet wakker worden binnen 30 jaar en zien dat alles hetzelfde is gebleven. In dit systeem is het leven niet de moeite waard."

"Ik vind het niet erg dat hier geen gras meer is, want dit toont eindelijk het ware gelaat van Chili. Het doet me geen pijn dat er banken in vlammen opgaan, want die hebben miljoenen mensen in de miserie gestort. Het kan me niet schelen dat de ramen van de katholieke universiteit zijn dichtgetimmerd en de gevel is besmeurd met graffiti, want dit instituut baarde het neoliberaal model van de Chicago Boys en hier schreef Jaime Guzman de grondwet tijdens de dictatuur. Dáárom willen we de grondwet veranderen, niet alleen een symbolische daad, want de grondwet staat ook bol van onrechtvaardigheden."

Katherine zit in haar vierde jaar geografie en heeft al een diploma fysica op zak. Net als de grote meerderheid van de studenten in Chili heeft ze een lening moeten afsluiten om haar studies te kunnen betalen. De schuld van haar studies fysica bedraagt 8 miljoen pesos (9.000 euro). Voor geografie komen daar elk jaar nog eens 3.400.000 pesos (3850 euro) bij. 17 miljoen in totaal bovenop de uitstaande schuld van 8 miljoen. Slotsom: een slordige 30.000 euro. "Ik zal minstens 20 jaar moeten afbetalen voor mijn studies, want door de interesten betaal je uiteindelijk minstens het dubbele aan de bank."

(Lees verder onder de video)

"President Piñera heeft twee jaar geleden letterlijk gezegd dat het onderwijs lucratief moet zijn. Net als de Amerikaanse president Donald Trump is hij een schatrijke ondernemer die Chili bestuurt als een bedrijf. Het onderwijs in Chili is big business, net als het water, de gezondheidszorg, de pensioenen, alles. Overal smeren ze de mensen bankkaarten aan en je kan alles kopen op afbetaling. De onnozelste dingen, een broodje onderweg, kan je in schijven afbetalen. Gevolg is dat de Chilenen tot over hun oren in de schulden zitten, want de banken rekenen woekerrentes aan."

"Hier is zelfs geen persvrijheid, in degelijke landen zoals het jouwe wellicht wel… Wij hebben geen stem op de Chileense televisie. Hier bepalen de grote mediacorporaties wat je te zien, te horen en te lezen krijgt."

"Los cuicos -de rijken in de volksmond- noemen ons "evadores", maar de grootste ontwijkers zijn zij zelf. Zij krijgen schandalig veel belastingvoordelen en verstoppen hun geld in belastingparadijzen. Zij zijn de winnaars van het neoliberale model, vooral zij hebben geprofiteerd van de vooruitgang in dit land."

"Het studentenprotest is al járen aan de gang omdat de verontwaardiging zó groot is. Maar deze keer zal de storm niet gaan liggen, wij willen het momentum niet verliezen. Als we nu stoppen met betogen, is alles wat we al bereikt hebben misschien om zeep. Teruggaan naar de normaliteit, is alle sociale onderdrukking aanvaarden van de voorbije 30 jaar."

De grote vakantie begint nu ook, het academiejaar gaat pas in maart weer van start. "Wij worden niet verlamd door angst, wij hebben de militaire dictatuur niet meegemaakt dus wij hebben daar geen schrik meer van, wij zijn kinderen van de democratie."

In Santiago is de kloof tussen arm en rijk bijna tastbaar. Plaza Italia, het kloppend hart van het protest, maakt de breuklijn tussen de sociale klassen in Chili zichtbaar. Hoe meer naar boven, hoe rijker. En hoe meer naar beneden, hoe armer.

Toch relativeert don Sergio de heisa over de kloof tussen arm en rijk. "Beweren dat Chili een van de meest ongelijke landen is ter wereld, dat heeft de linkerzijde uitgevonden. Ik denk daar anders over, ga maar kijken naar de ongelijkheid in andere Latijns-Amerikaanse landen."

Helemaal boven, in de heuvels, waar de lucht nog zuiver is, ligt een van de meest exclusieve tennisclubs van het land waar je 12.500 dollar lidgeld betaalt. Don Sergio zit de club voor en staat ook al 40 jaar mee aan het roer van de Belgisch-Luxemburgse Kamer van Koophandel.

(Lees verder onder de video)

Sergio begrijpt het protest, maar is ook trots op de vooruitgang die Chili de voorbije decennia geboekt heeft. "Wij willen allemaal verbeteringen in het onderwijs, de gezondheidszorg en het openbaar vervoer. Het is duidelijk dat er problemen zijn, vooral in de zorg. Dit is een wake-up call, we moeten ons meer bekommeren om de gezondheidszorg. Het kan niet zijn dat mensen in een ziekenhuis te horen krijgen dat ze kanker hebben, maar pas 6 maanden later geopereerd kunnen worden. Dat moet veranderen. Maar 30 jaar geleden hadden we niet eens ziekenhuizen."

"Om sociale verbeteringen te kunnen betalen zullen we meer belastingen moeten betalen", vindt Sergio. En volgens hem is het goed dat de rijken en de multimiljonairs meer bijdragen. "Maar belastingverhogingen treffen iedereen. Hier is de grootste belasting de BTW en die betalen we allemaal."

"Waar gaan we geld halen om de sociale eisen te betalen, als ze ons het Chileense fruit niet laten exporteren? Misschien kunnen we morgen geen koper meer uitvoeren. Wat een contradictie... We hebben meer geld nodig voor sociale werken, maar ze leggen het land plat. We kunnen niet exporteren en er komen geen dollars binnen."

"Het gaat moeilijk worden, we hadden een groei van 2 à 3 procent. Volgende maand vrees ik dat we geen 1 procent meer halen. Dat is een ramp. Een van de grootste werkgevers in dit land waren de kmo’s (kleine en middelgrote ondernemingen, red.). Nu worden die geplunderd en bestolen. Ze moeten hun personeel ontslaan. Ze zeggen dat we afstevenen op 500.000 werklozen."

"Hoe is dit mogelijk? Een land dat zo vooruit ging, en dat willen ze nu plots kapotmaken? Op deze manier? Dat gaat mijn verstand te boven. Ik ben 74 jaar en ik heb heel mijn leven gevochten voor vooruitgang in dit land. Vandaag gaan we opnieuw 30, 40 jaar achteruit."

Waar gaat de onrust in Chili eigenlijk over? An Baccaert legt het uit in 2 minuten (lees verder onder de video): 

Helemaal beneden in de stad, letterlijk aan de onderkant van de samenleving, bezoeken we een stoffig terrein dat bezet wordt door daklozen, mensen die moegewacht zijn op een sociale woning. Zo’n 300 gezinnen bouwen hier samen een kampement met houten paletten, plastic zeilen en vezelplaten. Een nieuwe sloppenwijk in opbouw, het is een van de vele die er de voorbije jaren bijgekomen zijn in Chili.

"Wij hebben geen dak boven ons hoofd. We kunnen niet op vakantie, niet naar theater en wij hebben hier geen kwaliteitsvol onderwijs. Onze kinderen worden op school voorbereid om te dienen. En ondertussen worden ze in de bovenstad opgeleid om te bevelen. Dat zijn de 2 realiteiten in Chili."

(Lees verder onder de video)

Maria woont voorlopig in een tent, ze toont ons een lege plek waar ze een hut gaat bouwen met haar zoon en haar dochter. "We doen aan recyclage. Die paletten hebben we cadeau gekregen, want we hebben geen geld om hout te kopen. Bouwmaterialen zijn peperduur."

Ze praat krachtig en strijdvaardig: "Zolang er Mapuche zijn, zullen we strijd leveren. Onze strijd duurt al 700 jaar. We hebben ons verzet tegen de invasie van de Spanjaarden, ze hebben onze taal afgepakt, onze vrouwen verkracht en onze mannen vermoord. Maar hier staan we. En onze leuze is: als er één valt, worden er 10 andere geboren." Maria praat voortdurend Spaans en Mapudungun, de taal van de inheemse Mapuche -de oorspronkelijke inwoners van Chili- door elkaar. 

Wanneer ik haar vraag of dit de toekomst is die ze haar kinderen toewenst, breekt ze: "Mijn droom is dat de Chileense regering me teruggeeft wat van mij is. Mijn leefgebied in het zuiden. Het land van mijn voorvaderen. Zij hadden meer dan 1.500 hectaren land. Ik ben Mapuche, ik ben van moeder aarde, ik ben verbonden met deze grond. Mijn wezen lijdt als ik in de stad ben, tussen het beton. Een Mapuche zonder land is geen Mapuche..."

"Zijn jullie gelukkig in België?” De vraag komt uit een versleten taxi. Ricardo is een van de weinige chauffeurs die bij valavond blijft rondrijden, ook al is het gevaarlijk omdat de protesten dan meestal ontsporen. “Wij spreken hier over gelukkige landen. Jullie betalen veel belastingen, maar krijgen ook veel terug..."

Ricardo is 60-plus, de pensioenleeftijd komt dichterbij, maar stoppen met werken zit er niet in. "Het pensioen betekent armoede in Chili." De meeste gepensioneerden ontvangen 110.000 Chileense pesos, omgerekend amper 130 euro. "De pensioenen zijn geprivatiseerd, na de bankencrisis wentelden de pensioenfondsen hun verliezen af op hun klanten. Zie je al die oudjes op straat, achter hun karretjes met drank en sigaretten? Wie hier geen reserves heeft, moet de straat blijven vegen tot hij erbij neervalt. Want het minimumpensioen zit ver onder de armoedegrens."

We rijden langs Plaza Italia richting bovenstad. Het is zo opvallend: hoe hoger de stad, hoe mooier de winkels, hoe groener de parken, hoe meer overvloed. Onder Plaza Italia krijgt armoede vele gezichten. Hoe lager, hoe grauwer, hoe slechter de infrastructuur, hoe lelijker de huizen, hoe drukker het verkeer, hoe groter de chaos.

"Chili heeft alles om een gelukkig land te zijn, maar de gelukkigen zijn slechts een kleine minderheid. Ik moet mij bijna doodwerken. Tijd om te genieten is er zelden." Door de protesten zijn er minder klanten, blijven de toeristen weg, wordt de benzine duurder. Toch is Ricardo blij met de revolte. "Er is hoop op verandering. Ze kunnen ons niet meer voor de gek houden. Chili is wakker geworden."

U kan hieronder de reportage over Chili in "Terzake"herbekijken: