Minder bibliotheekfilialen en leners, wel meer bezoekers: petitie vraagt blijvende aandacht voor de bib

Het goede nieuws: in nagenoeg elk van de 308 Vlaamse en 19 Brusselse gemeenten is er nog altijd een openbare bibliotheek. De initiatiefnemers van “Bib voor iedereen” (bibliotheken en partners als Davidsfonds of Gezinsbond) willen dat dan ook na de gemeenteraadsverkiezingen zo blijft. 56.841 mensen hebben de petitie ondertekend en 224 gemeentebesturen hebben een charter ondertekend waarin ze beloven om de bib te behouden. 

De petitie is vanochtend door een Brusselse schoolklas overhandigd aan Jan Peumans (N-VA), voorzitter van het Vlaams Parlement. "Mensen moeten boeken blijven lezen," zei hij, "anders worden ze dom en manipuleerbaar."

Beluister hier onder een gesprek met Bruno Vermeeren van de bibliotheekkoepel VVBAD.

De bibliotheken maken zich zorgen. In 2016 is er namelijk een en ander veranderd in hun financiering. Traditiegetrouw krijgen ze zowat tweederde van hun centen van de stad of de gemeente, en één derde van de Vlaamse overheid.

Sinds 2016 worden de subsidies van de Vlaamse Gemeenschap voor de bibliotheken (ruim 50 miljoen euro per jaar) in het algemene Gemeentefonds gestort, zonder dat ze “gelabeld” of “geoormerkt” zijn voor de bibliotheken. Een stad of een gemeente kan dat geld met andere woorden ook voor pakweg sociale huisvesting gebruiken. Een bib is niet langer verplicht.

In de aflopende bestuursperiode zijn er geen bibliotheken gesloten. Maar de sector vreest dat dat wel eens zou kunnen gebeuren vanaf 2019, vooral dan in kleinere gemeenten. Neem nu Menen, waar Geert Puype bibliothecaris is: "Voor ons is er niet meteen gevaar, maar er zijn ook wel besparingen. Ik vrees dat andere gemeenten de keuze zullen maken om de bib af te schaffen."

Nu al is er een trend om filialen van bibliotheken te sluiten. Dat is bijvoorbeeld gebeurd in Roeselare, Heist-op-den-Berg of Dendermonde. In de plaats komt soms wel een fonkelnieuwe centrale bibliotheek met alles erop en eraan, tot een leescafé toe, zoals het kenniscentrum ARhus in Roeselare, de Krook in Gent, Muntpunt in Brussel, de bibs van Lummen, Tremelo  of Dendermonde (waar nog wel allerlei bouwtechnische gebreken aan zijn) of de toekomstige bib van Mechelen Het Predikheren (opening gepland in 2019). "Er wordt gelukkig toch nog wel geïnvesteerd in bibliotheken," zegt Bruno Vermeeren.

Opvallend is ook dat het aantal personeelsleden van de bibliotheken daalt, met zo'n tien procent de afgelopen tien jaar. Vaak worden gepensioneerden niet vervangen. Al wie een bib binnenloopt, merkt dat ontleningen en betalingen bijvoorbeeld vaker geautomatiseerd gebeuren. Enerzijds een modernisering, anderzijds wel minder persoonlijk contact en advies aan de bib-gebruiker. "Zonder degelijk opgeleid personeel heb je geen goede bibliotheekwerking," vindt Bruno Vermeeren.

Wat de werkingsmiddelen betreft rapporteerden de bibliotheken vaak een daling, zeker in het begin van de afgelopen bestuursperiode. In 2018 waren er weer meer bibs die hun middelen zagen toe- dan afnemen. “Een stabilisatie, maar op een lager niveau dan voor de crisis,” zegt Bruno Vermeeren van de VVBAD, de koepelorganisatie van de openbare bibs in Vlaanderen en Brussel.

De laatste officiële cijfers voor heel Vlaanderen dateren van 2015: toen waren er 19.363.510 bezoekers en 1.450.266 leners. Eén op de vijf inwoners leende in dat jaar een boek of dvd. 59% van de leners was een vrouw. Afhankelijk van de provincie was tussen 30 en 39% een jonge lener. 

Heel opvallend: de gebruikers van de bib zijn in toenemende mate bezoekers voor de activiteiten (lezingen, voorleessessies, opleidingen…) en in afnemende mate leners van boeken of dvd’s.  Het aantal leners daalde tussen 2008 en 2015 met zo'n 10%.

Er zijn steeds meer activiteiten zoals voorleessessies, boekvoorstellingen, interviews maar ook cursussen en tentoonstellingen. Of je gaat naar de bib om je krantje te lezen, wie weet met een kop koffie erbij. "Geletterdheid is veel breder geworden," zegt Carol Vanhoutte van de bibliotheek van Kortrijk, "de bib helpt je ook met die digitale geletterdheid."

Veel bibliotheken spelen daarop in en herdopen zichzelf tot “een inspiratieplek voor kennis, cultuur en innovatie” (De Krook in Gent), een “open kenniscentrum” (ARhus Roeselare) of een “makerbib” (Bree). “We willen verhalen blijven aanbieden, in boek- of andere vorm, maar voor de kennisoverdracht zetten we in op workshops, over mediawijsheid, 3D-printing ... ” zegt bibliothecaris Annemie Arras.  

Beluister hier onder een audioreportage met de bezoekers van de bib van Bree:

Bree komt binnenkort met een primeur voor ons land, "Open Plus": de bibliotheek zal open zijn tussen 10 en 22 uur, waarvan maar 30 uur per week mét personeel. Buiten de bemande openingsuren zal iedereen met een e-ID en een persoonlijke code boeken of andere bib-materialen kunnen kiezen. “Niet uit besparingsoverwegingen,” benadrukt Annemie Arras. “In Bree zijn zowel werkingsmiddelen als personeel redelijk stabiel gebleven.” Maar ze deelt wel de vrees voor andere bibliotheken in Vlaanderen.

"Vroeger was de bib de enige plek waar je informatie kon vinden, nu is de concurrentie veel groter. Bibs willen nu vooral mensen helpen om de juiste competenties te vinden, om te kunnen werken met tablets en smartphones, maar ook om kwaliteitsvolle informatie te kunnen scheiden van fake news, en om nieuwe dingen en culturen te leren kennen”, zegt Bruno Vermeeren van de VVBAD.  Alle cijfers over de evolutie van de bibs de laatste jaren vindt u hier.