Sms'en voor zieke baby Pia, een groot succes: wie is Pia, wat is de spierziekte SMA 1 en hoe kan je die behandelen?

Pia Boehnke werd geboren op 27 november 2018. Ze woont samen met haar ouders en broer in Wilrijk, bij Antwerpen. Pia is een baby van nu bijna 9 maanden. In mei werd bij haar de genetische aandoening SMA 1 vastgesteld, spinaire musculaire atrofie type 1, waardoor ze nauwelijks haar spieren kan bewegen. De ziekte is ongeneeslijk. Baby's met die ziekte hebben een levensverwachting van ongeveer 2 jaar.

De ouders van Pia hebben hun hoop gesteld op Zolgensma, een medicijn ontwikkeld door het farmabedrijf Novartis-AveXis in de Verenigde Staten. Toen de diagnose bij de baby werd gesteld, zat het medicijn nog in een klinische testfase. Het meisje was op dat moment net te oud om nog te kunnen deelnemen aan die test, waarbij ze gratis het medicijn toegediend zou krijgen.

Intussen is Zolgensma goedgekeurd in de VS en kan het ook gewoon verkocht worden. Kostprijs: ongeveer 1,9 miljoen euro. De ouders hebben na de diagnose een vzw opgericht, Team Pia, waarmee ze via allerlei benefietacties geld willen inzamelen. Een week geleden lanceerden ze een nationale sms-actie, en het is vooral sindsdien dat de zaak heel veel aandacht krijgt, op sociale media en daarbuiten.

Spinale musculaire atrofie (SMA) is een zeldzame genetische ziekte. Er is een defect in het DNA van bepaalde motorische zenuwcellen in het ruggenmerg. Bij gezonde mensen produceert het Survival Motor Neuron 1-gen (SMN 1-gen) het SMN-eiwit, dat heel belangrijk is voor het functioneren en voortbestaan van de zenuwen die de spieren aansturen.

Door een defect in het SMN 1-gen maken mensen met SMA minder SMN-eiwit aan, waardoor de zenuwcellen minder goed functioneren én kunnen overleven. Als gevolg daarvan werken ook de spieren minder goed: ze worden op termijn steeds "dunner", er treedt in toenemende mate spierverlamming op.

Zieke én gezonde mensen kunnen voor de productie van SMN-eiwit ook teren op een "reserve-gen", SMN 2, maar dat maakt het eiwit niet in dezelfde kwalitatieve mate aan. Mensen met SMA kunnen alleen maar voortgaan op SMN 2.

Er zijn verschillende types SMA, gaande van 1 tot 4. Het verschil zit in de hoeveelheid SMN-eiwit dat nog kan worden aangemaakt door het SMN 1-gen. Hoe groter die hoeveelheid, hoe later de klachten optreden en hoe milder ze zijn. Bij minder ernstige vormen wordt de diagnose soms pas ook laat gesteld

Bij de meest ernstige vorm, SMA 1, ontstaan de klachten al in de eerste weken of maanden na de geboorte. Baby's voelen slap aan en kunnen meestal alleen hun handen en voeten bewegen. De spierzwakte breidt zich heel snel uit en tast op korte termijn ook hun ademhaling en spijsvertering aan. De meeste baby's met SMA1 overlijden voor ze 2 jaar zijn.  

Bij Pia gaat het om SMA 1, de meest ernstige vorm van de ziekte dus.

SMA 1 is (voorlopig?) ongeneeslijk. De huidige behandeling bestaat erin om de klachten te verlichten door bijvoorbeeld kinesitherapie, aangepaste voeding of ademhalingsondersteuning.

Sinds een kleine drie jaar is er het middel Nusinersen, ontwikkeld door farmabedrijven Biogen en Ionis Pharmaceuticals. Dat middel richt zich op het verbeteren van het SMN 2-gen, het "reserve-gen" dus. Daardoor wordt meer functioneel SMN-eiwit aangemaakt. Nusinersen wordt toegediend via een ruggenmergprik, met de eerste 3 injecties kort na elkaar en vervolgens elke 4 maanden een injectie, levenslang.

Eind 2016 gaf de Amerikaanse geneesmiddelenautoriteit FDA de toestemming om Nusinersen op de markt te brengen, in juni 2017 volgde de Europese tegenhanger EMA. Nusinersen is sindsdien op de markt onder de merknaam Spinraza. De behandeling is erg duur, ongeveer 80.000 euro per injectie. Sinds september 2018 wordt Spinraza in ons land terugbetaald. Ook Pia wordt daar momenteel mee behandeld.

De meeste hoop voor SMA 1-patiënten ligt bij gentherapie. Mensen krijgen dan bijvoorbeeld gezond genetisch materiaal toegediend om het effect van het niet-werkende gen teniet te doen. De hoop is dat ze op die manier genezen van hun erfelijke ziekte: ze blijven wel drager van het defecte gen, maar vertonen geen klachten meer.

Het Amerikaanse biotechbedrijf AveXis was bezig met het ontwikkelen van gentherapie voor SMA 1 toen het in 2018 overgenomen werd door de Zwitserse farmareus Novartis. Dat zette het experimentele onderzoek verder. Dit voorjaar kreeg Novartis de toestemming van de Amerikaanse geneesmiddelenautoriteit FDA om het middel Onasemnogene abeparvovec op te markt te brengen in de VS. En dat gebeurde onder de naam Zolgensma.

Zolgensma wil de genetische oorzaak van SMA 1 aanpakken door de functie van het niet-werkende SMN 1-gen te vervangen. Het middel "vertelt" de zenuwcellen in het ruggenmerg om meer SMN-eiwit aan te maken. Daardoor kunnen de spieren blijven functioneren en overleven. Het is een medicijn dat maar eenmalig toegediend hoeft te worden.

De experimentele studie in de VS waarop de beslissing van de FDA gebaseerd is (START), werd uitgevoerd bij 15 baby's met SMA 1 die op het moment van het onderzoek maximaal 6 maanden oud waren. Zij kregen Zolgensma intraveneus, via een infuus. Twee jaar na de behandeling waren alle kinderen nog in leven. De spierfunctie was verbeterd en de kinderen hadden nieuwe motorische doelstellingen bereikt. Veelbelovend, dus.

De Amerikaanse FDA gaf in mei de toestemming aan Novartis om Zolgensma op de markt te brengen als medicijn voor baby's met SMA 1 tot 2 jaar oud. Ook bij de Europese geneesmiddelenautoriteit EMA loopt een aanvraag, maar een beslissing daarover is nog niet voor meteen.

Zolgensma is voorlopig dus alleen beschikbaar in de VS. Maar daar hangt een ferm kostenplaatje aan vast: een behandeling kost 2,125 miljoen dollar, omgerekend zo'n 1,9 miljoen euro. Daarmee staat Zolgensma te boek als het duurste medicijn ter wereld. Novartis krijgt veel kritiek, maar verdedigt die vraagprijs ook.

Voor de meeste Amerikaanse baby's met SMA 1 is een behandeling met Zolgensma moeilijk te betalen en er wordt dan ook geprobeerd om druk te zetten op Novartis om de prijs te laten zakken. Er zijn ook al enkele geldinzamelacties opgezet om voldoende middelen te verzamelen, waarvan sommige met succes.

De kostprijs is niet het enige. Zo is bijvoorbeeld nog niet duidelijk of de gunstige effecten ook op langere termijn overeind blijven. Daar is langdurig onderzoek voor nodig. Momenteel loopt bij Novartis een tweede experimenteel onderzoek (STR1VE). Hierin worden 22 kinderen met SMA 1 gevolgd die op het moment van de behandeling maximaal 6 maanden oud waren.

Ook voor oudere patiënten moet nog onderzocht worden of Zolgensma hen kan helpen.

Ook Europese patiëntjes hopen op een behandeling in de VS. De familie van Pia, gesteund door heel wat sympathisanten, probeert via allerlei benefietacties genoeg geld te verzamelen om naar de VS te reizen en hun dochter de gentherapie te laten ondergaan.

Sinds een paar dagen kunnen mensen ook een sms sturen waarmee ze 2 euro doneren. Dat bedrag gaat integraal naar de actie. Al meer dan 300.000 mensen hebben een sms'je gestuurd. Ellen De Meyer, moeder van Pia, vertelde vanmorgen in "De ochtend" op Radio 1 dat het bedrag van 1,9 miljoen euro in het begin onrealistisch leek, maar ze begint er meer en meer in te geloven.

Momenteel is Zolgensma in de VS alleen beschikbaar voor kinderen tot 2 jaar. "Als Pia 2 wordt en we hebben tegen dan niet het volledige bedrag, zetten we het geld in om haar alles aan te bieden wat ze nodig heeft. Halen we het volledige bedrag of gaan we erover, willen we ouders in soortgelijke situaties helpen. Niet voor niets hebben we een vzw opgericht."

De Meyer wil wel niet van genezing spreken, als Pia behandeld wordt, "want genezen, dat kan niet. Het doel is om haar zoveel mogelijk kansen te geven om alles wat ze nog over heeft van spierkracht, te kunnen laten werken. We houden rekening met alle scenario's, maar als ouders probeer je gewoon alles."

"De prijs van een medicijn wordt bepaald door de kosten", zegt Walter Van Dyck, directeur van Vlerick Healthcare Management Centre in "Terzake". "De kosten zijn heel hoog omdat het proces heel lang duurt, zo'n 12 tot 15 jaar, en er hangt een grote onzekerheid aan vast. De financieringskost van dat proces is ook heel hoog. "

Na de lange en dure ontwikkeling en testfase, moeten de bedrijven nog groen licht krijgen om het medicijn op de markt te brengen. In Europa moet dat via het Europese geneesmiddelenbureau. Daarna gaan de bedrijven met elk land afzonderlijk rond de tafel zitten over de prijs per land. "Het proces van prijsvorming is een onderhandelingsproces."

Maar aangezien het Europees geneesmiddelenbureau het geneesmiddel in Europa nog niet heeft goedgekeurd, moeten de ouders naar de VS. Kostprijs van de behandeling in de VS: 1,9 miljoen euro. Novartis, de producent van de therapie, wilde in eerste fase zelfs 5 miljoen dollar vragen voor de behandeling. Het toont aan dat in de VS veel hogere prijzen voor gezondheidszorg het nieuwe normaal zijn geworden.

Bekijk  de uitleg van Van Dyck in "Terzake":