Wat is een supermaan? En zeg niet zomaar "bloedmaan" tegen een koperen of baksteenkleurige maan

Een maansverduistering doet zich voor wanneer de zon, de aarde en de maan zich op een lijn bevinden, met de aarde uiteraard in het midden. Normaal gezien weerkaatst de maan het zonlicht naar de aarde - de maan geeft zelf geen licht -, maar tijdens een maansverduistering kan dat niet omdat de maan zich in de schaduwkegel van de aarde bevindt.

De maan krijgt dus geen - direct - zonlicht meer, en het zonlicht dat er wel nog op valt, is door de atmosfeer van de aarde gegaan en afgebogen, zodat het toch de maan nog bereikt. Dat zonlicht wordt door deeltjes in de atmosfeer ook "gefilterd", het licht met kortere golflengten zoals blauw wordt meer verstrooid, zodat vooral licht met langere golflengten, zoals rood licht, overblijft. Dat maakt dat de maan tijdens een verduistering rood kleurt. 

Hoe rood de maan kleurt, is afhankelijk van de hoeveelheid materiaal dat er in de atmosfeer hangt op het ogenblik van een maansverduistering: grote vulkaanuitbarstingen, die veel stof in de atmosfeer uitstoten, kunnen de maan donker en dieprood maken, en ook grote wolkendekken kunnen dat. Astronomen hebben een schaal voor de helderheid van de maan tijdens een verduistering, de schaal van Danjon, die gaat van 4 (koper/oranje), over 3 (baksteenkleur), 2 (roestkleur) en 1 (donkergrijs/donkerbruin) tot 0 (zeer donker). 

In de volksmond wordt het fenomeen een bloedmaan genoemd, maar astronomen houden daar niet echt van. De naam is ontstaan omdat de kleur rood vaak in verband gebracht wordt met bloed, maar zoals gezegd kleurt de maan niet altijd rood tijdens een verduistering. 

"Bloedmanen" komen enkel voor tijdens een volledige maansverduistering, wat een van de drie soorten verduisteringen is. Bij een volledige of totale maansverduistering gaat de hele maan door de kernschaduw of umbra van de aarde, bij een gedeeltelijke verduistering gaat hij slechts door een deel van de kernschaduw. De derde soort verduistering is een maansverduistering in de bijschaduw of penumbra van de aarde. Hierbij krijgt de maan nog steeds zonlicht maar minder, en dus zal hij ook iets minder intens dit zonlicht weerkaatsen. In de praktijk is dat echter nauwelijk te zien. 

De langste volledige maansverduistering van deze eeuw hebben we al achter de rug, dat was die van 27 juli 2018 met iets meer dan 103 minuten. De huidige volledige verduistering duurt zo'n 63 minuten. 

De verduistering begint om 3.36 uur, als de maan gedeeltelijk in de bijschaduw van de aarde komt. Om 4.34 uur komt de maan gedeeltelijk in de kernschaduw en om 5.41 uur zit ze daar volledig in en begint dan ook de volledige maansverduistering. Om 6.12 uur valt daarvan het hoogtepunt, de maximale eclips, als de zon, de aarde en de maan volledig op één lijn staan, en de volledige verduistering duurt tot 6.44 uur.

Van dan af is een deel van de maan opnieuw uit de kernschaduw en begint dus opnieuw een gedeeltelijke verduistering in de kernschaduw, en om 7.51 uur is heel de maan uit de kernschaduw. Tot 8.50 uur volgt dan nog een gedeeltelijke verduistering in de bijschaduw, maar zoals gezegd is het effect daarvan heel klein en bovendien kunnen wij het laatste deel van deze verduistering niet zien omdat de maan dan al te laag aan de horizon staat. 

(lees verder onder de tweet)

Philippe Mollet van Volkssterrenwacht Mira raadt aan om niet te wachten met kijken tot het tweede deel van de maansverduistering:

Om een maansverduistering te bekijken, heb je niets speciaals nodig, en in tegenstelling tot een zonsverduistering is het ook veilig om er met het blote oog naar te kijken. Een verrekijker kan helpen om bepaalde details te zien op het oppervlak van de maan, en vanop een donkere locatie, zonder al te veel omgevingslicht, is de verduistering het best te zien. 

Volgens het KMI zien de voorspellingen er goed uit, voorlopig is er geen sprake van buien.   

Net zoals bij de maansverduistering van juli vorig jaar, hebben we ook nu weer te maken met een zogenaamde supermaan. Dat wordt gezegd wanneer de maan in haar perigeum staat, de plaats in haar baan waar ze het dichtst bij de aarde staat. De naam is niet wetenschappelijk maar is bedacht door een astroloog voor een nieuwe of volle maan in of binnen 90 procent van het perigeum. 

De baan van de maan rond de aarde is immers geen cirkel maar een ellips, en het perigeum ligt op zo'n 357.000 kilometer van de aarde, het apogeum, de plaats in haar baan waar de maan het verst staat van de aarde, ligt op zo'n 406.000 kilometer. 

De waargenomen diameter is maximaal 14 procent groter bij de kleinste afstand dan bij de grootste, maar zelfs mensen met ervaring zien nauwelijks een grotere maan. 

Het samenvallen van een volle maan met een kleine afstand tot de aarde is absoluut niet zeldzaam: het komt om de 14 volle manen voor, ruwweg een keer per jaar dus. 

Over de supermaan doen tal van verhalen de rond dat die aanleiding zou geven tot vreselijke natuurrampen als vulkaanuitbarstingen, aardbevingen of orkanen bijvoorbeeld, maar daarvoor bestaat geen enkel bewijs. Het is zelfs zo dat de invloed van een zogenaamde supermaan op de getijden erg klein is. Er is sprake van een verschil van enkele centimeters tot hoogstens tientallen centimeters verschil. 

Bekijk hier het verslag uit "Het Journaal Laat":