Aanslag op Poolse burgemeester: persoonlijke wraak of slachtoffer van harde politieke klimaat?

Pawel Adamowicz (53) overleed gisterenmiddag aan zijn verwondingen, nadat hij de avond ervoor was neergestoken op het podium van een liefdadigheidsevenement in Gdansk, in het noorden van Polen. De burgemeester werd meerdere malen in het hart en in de buik gestoken.

"Hij is in allerijl naar het ziekenhuis gebracht en dokters hebben vijf uur lang geprobeerd om hem te redden", vertelde Marc Peirs in "De wereld vandaag" op Radio 1. "Ze hebben 41 bloedtransfusies toegediend", weet Peirs, maar het bloedverlies werd de burgemeester toch fataal.

De verdachte van de aanslag, volgens Poolse media een 27-jarige inwoner van Gdansk, zou volgens getuigen op het podium geroepen hebben dat hij onterecht in de gevangenis heeft gezeten. De man is jaren geleden naar verluidt vijf keer veroordeeld voor bankovervallen. De partij van de burgemeester - Burgerplatform, ook de partij van Europees president Donald Tusk - was op dat moment aan de macht in Polen. De verdachte zou deze aanslag dus uit persoonlijke wraak gepleegd kunnen hebben. Het verdere onderzoek moet dat nog uitwijzen.

Maar de moord vond ook plaats tegen de achtergrond van een jarenlange verdeeldheid in de Poolse maatschappij, die mogelijk een rol heeft gespeeld. "Dit is niet alleen voor Gdansk, maar voor heel Polen een enorme klap. En het is een vreselijke confrontatie met de politieke en maatschappelijke verdeeldheid die hier al jaren heerst", getuigt correspondent Marc Peirs.

Die verdeeldheid blijkt ook uit de berichtgeving over de aanslag in de Poolse media. "Rechtse media proberen hem af te schilderen als een zonderling, de eenzaat, de man met psychische problemen", beschrijft Peirs. "Aan de andere kant gaan er ook steeds meer stemmen op die zeggen dat labiele mensen met een bizarre levenswandel wel gemakkelijker beïnvloed worden door de haattaal die al jaren heerst in de media, in de maatschappij en in de politiek."

De burgemeester van Gdansk was zelf ook het onderwerp van dergelijke haattaal. "In de weken voor de jongste gemeenteraadsverkiezingen, in oktober, werd Adamowicz op de openbare televisie, die eigenlijk een soort propagandainstituut voor de regerende partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) is geworden, echt als de baarlijke duivel voorgesteld. Er werd heel de tijd gesuggereerd dat hij bizarre zakencontacten had, dat hij mee profiteerde van de wederopbloei van Gdansk, dat hij aan tafel zat met malafide projectontwikkelaars, enzoverder. Terwijl hij nooit voor iets is veroordeeld en zelfs niet eens in verdenking was gesteld."

Adamowicz was al sinds 1998 burgemeester van Gdansk en was zo een van de langst zittende burgemeesters van het land. Hij was erg geliefd in de havenstad, bij de laatste verkiezingen eind vorig jaar behaalde hij 65 procent van de stemmen. Adamowicz was ook een toppoliticus binnen zijn partij Burgerplatform en werd als een progressief boegbeeld beschouwd. Hij was een voorstander van holebirechten, zette zich af tegen de groeiende invloed van de conservatieve regering op de rechterlijke macht en klaagde de antimigrantenstandpunten van de regering aan.

Voor de vele Polen die gisteravond op straat kwamen, is de burgemeester dan ook het slachtoffer geworden van het harde politieke klimaat in het land. "Demonen worden wakker, waardoor er iets vreselijks gebeurt. En dat krijgt de stille goedkeuring van onze huidige autoriteiten", verwoordde een van de betogers het. "Ik ben bang voor wat er nu gaat gebeuren op het politieke toneel en in Gdansk."

Bekijk de reportage uit "Het Journaal":

Ook de plaats en het moment van de aanslag zouden meer dan toevallig kunnen zijn, geeft Peirs aan. Het "Groot Concert" is een jaarlijkse benefietactie, in omvang en opzet te vergelijken met de "Warmste Week" of de "Roze Neuzen Dag" bij ons in Vlaanderen. In Gdansk vond zondagavond de slotshow van de actie plaats. Burgemeester Adamowicz was gastheer en stond mee op het podium om het ingezamelde bedrag - 21 miljoen euro - te vieren.

De benefietactie ligt echter al jaren onder vuur van de rechterzijde van het politieke spectrum, weet Peirs. "Ze is niet tegen het goede doel op zich, maar wel tegen het beeld van een feest voor jongeren die op dat moment de vrijheid nemen om ook wel eens te experimenteren met seks en een drankje en dergelijke. Die rechterzijde is wel voor liefdadigheid, maar dan toch liever via de oude, strikte lijnen van de kerk en het katholicisme, de deftige liefdadigheid zeg maar."

Volgens Peirs is de aanslag dan ook een dubbele klap voor de liberalen in Polen: enerzijds wegens de man zelf die vermoord is, maar bovendien dan nog eens op zo'n evenement. Of de verdachte de plaats en het moment van de aanslag doelbewust heeft uitgekozen, is echter nog niet bewezen.

Hoe dan ook heeft de dood van Adamowicz een "stortvloed aan reacties" uitgelokt, zegt Peirs. Zo heeft de organisator van het "Groot Concert" na 30 jaar de handdoek in de ring gegooid. "Hij was degene die 30 jaar geleden, meteen na de val van het communisme, met het initiatief op de proppen kwam. Nu geeft hij er de brui aan en hij zegt letterlijk: 'Ik kan de haat van het vijandbeeld en de bagger die over mij heen wordt gegooid niet meer aan'."

Ook het hoofd van de Poolse katholieke kerk, aartsbisschop Stanislaw Gadecki, drukte zijn verontwaardiging uit. "Hopelijk gaan die opruiende taal tegenover elkaar en de verdeling tussen de Polen onderling nu stoppen", was zijn reactie, "want anders gaan we steeds vaker zien dat labiele persoonlijkheden tot daden overgaan." Hij waarschuwde zelfs voor een mogelijke burgeroorlog. Ook de grootste krant van Polen riep op om te stoppen met de haattaal tussen liberalen en conservatieven.

Europees president Donald Tusk, partijgenoot én een persoonlijke vriend van Adamowicz, schreef op zijn persoonlijk Facebookaccount een emotioneel afscheid aan de burgemeester. Hij gaf gisteravond ook een toespraak tijdens een herdenkingsplechtigheid in Gdansk. "We zullen Gdansk, Polen en Europa verdedigen tegen haat en minachting", sprak hij. "Dat beloven we je. Vaarwel Pawel."

De Nederlandse Europese commissaris Frans Timmermans noemde Adamowicz in een tweet een "groot humanist". 

Zoals eerder vermeld, werden gisterennamiddag en avond op verschillende plaatsen wakes gehouden voor de vermoorde burgemeester. In Gdansk zelf, maar ook in de hoofdstad Warschau, waar duizenden mensen op straat kwamen om Adamowicz te eren en te protesteren tegen de haat in het land. Vandaag is er in Gdansk een grote "mars tegen de haat" gepland.