De tragische dood van koning Albert I dompelt België in diepe rouw

17 februari 1934 was een zaterdag. De dag daarvoor had koning Albert nog zelf de ministerraad op het Paleis in Brussel voorgezeten. Hij zou de laatste Belgische koning zijn die zelf regelmatig de ministerraad leidde.

In de namiddag had hij even de tijd om zich te ontspannen. Hij vertrok met de auto naar Marche-les-Dames bij Namen, zo’n 80 km van Brussel, voor zijn geliefkoosde sport: bergbeklimmen. 

Albert was een verwoed bergbeklimmer en dat al van voor hij koning was. In zijn vakantie was hij regelmatig in de Alpen aan het klimmen. Hij bezat niet voor niets een villa in Zwitserland.

Enkele weken voor zijn dood had hij tegen zijn vertrouwensman Jules Ingenbleek nog gezegd dat hij op zijn 65ste met pensioen zou gaan en in Zwitserland zou gaan wonen. Dat zou over iets meer dan zes jaar zijn.

Wat hij in Marche-les-Dames zou doen was niet meer dan een conditieoefening. Hij wilde snel de Rocher du Bon Dieu, de opvallende rots langs de Maas beklimmen. Hij had dat al meermaals gedaan en was gewoon dat in alle discretie te doen.

Veel tijd had hij niet, want hij kwam pas om kwart voor drie in Marche-les-Dames aan. Om 18 uur zou hij in Brussel terug moeten zijn voor een huldiging van de bekende wielrenner “Poeske” Scherens.

De bediende van de koning, Theofiel Van Dycke, die hem als enige vergezelde, kreeg de opdracht hem een uur later met de auto aan de voet van de rots op te wachten. Toen de koning niet terugkeerde, verwittigde Van Dycke de hulpdiensten. Na bang zoeken in de duisternis werd om 2 uur ’s nachts het lichaam van Albert I gevonden op de beboste helling in de spleet van de rots, dood, met een gapende hoofdwonde.

Het lijk werd meteen naar het kasteel van Laken overgebracht - in de grootste stilte, zodat koningin Elisabeth het niet zou merken. De koningin was al die tijd wakker gebleven, maar men verkoos het lichaam eerst wat “presentabel” te maken. De hoofdwonde werd bedekt met een groot verband.

De dood van koning Albert ging als een schok door het land en ver daarbuiten. Door zijn rol in de Eerste Wereldoorlog was hij een levende legende geworden: de Held van de IJzer, de "Koning-Ridder" die met zijn kleine leger moedig stand had gehouden tegen de brutale Duitse invasie. Voor veel oud-strijders van de oorlog was hij een halfgod.

Geen enkele Belgische koning zou zoveel aanzien en respect genieten. Zowat overal in België staat nu nog een monument of standbeeld van hem. Ook verschillende Franse steden hebben een standbeeld van hem of een straat of zelfs een hotel naar hem genoemd. Een minder formeel huldebetoon vond men in straatliedjes als "Albert tegen Guillaume" of "La Chanson du Roi Albert".

Het land verkeerde dan ook in rouw. Al op 21 februari werd Albert onder massale belangstelling begraven. Zoals de andere Belgische koningen werd hij bijgezet in de crypte van de Onze-Lieve-Vrouwekerk in Laken. Twee dagen later legde Alberts zoon Leopold III de eed af als nieuwe koning der Belgen.

Het leek evident dat Albert van de rots gevallen was en die val niet had overleefd. Maar ging het om een ongeval? Daar werd meteen aan getwijfeld. De koning was een zeer ervaren alpinist en de rots van Marche-les-Dames was voor hem kinderspel, zo heette het.

Hoe kon hij dan verongelukt zijn? Ook de omstandigheden leken verdacht. Waarom was de koning helemaal alleen? Normaal is er altijd een ordonnansofficier in zijn buurt. En zelfs bij bergbeklimmen was hij gewoon zich te laten vergezellen door een bevriend medeklimmer.

In binnen- en buitenland waren er al snel geruchten van een moordaanslag. De eerste verdachten waren uiteraard de Duitsers. De herinnering aan de Grote Oorlog was nog sterk en een jaar daarvoor was een dreigende Hitler in Duitsland aan de macht gekomen. Voor menig Belgisch patriot en oud-strijder was het evident dat "den Duitsch" een gevaarlijke vijand had willen opruimen.

Sommige Vlaamsgezinden vermoedden daarentegen dat de aanslag het werk was van de Franse geheime diensten. Albert was immers tegen een bondgenootschap met Frankrijk geweest. Weer anderen dachten – waarom niet? - aan de Britse geheime dienst of aan de communisten...

Een meer apolitieke theorie, die nogal populair zou worden, was dat koningin Elisabeth haar man op overspel betrapt had, waarop ze hem zou hebben vermoord of laten vermoorden. Zijn lichaam zou dan in alle stilte naar Marche-les-Dames zijn overgebracht en van de rots geworpen.

Ook is beweerd dat Alberts zoon en opvolger Leopold III achter de moord zat, omdat die meer pro-Duits was dan zijn vader. Leopold zou hebben willen beletten dat zijn vader de Maginotlinie (de Franse verdedigingslijn tegen Duitsland,) zou doortrekken tot aan de Belgische kust. 

Ten slotte waren er nog geruchten dat de koning zelfmoord had gepleegd.

Voor al die verdachtmakingen bestaat echter niet het minste bewijs. De meeste beweringen zijn betwistbaar. Als een buitenlandse geheime dienst Albert wilde vermoorden, veronderstelde die dan werkelijk dat dit de politieke koers van België zou veranderen? En de Maginotlinie is inderdaad niet doorgetrokken tot aan de kust, maar dan wel omdat dit te duur zou zijn geweest...

Verder is het hoogst bizar dat er aan het hof een omerta zou hebben bestaan over een moord op de koning, waarvan nogal wat hovelingen op de hoogte moeten zijn geweest…  Alles wijst er op dat Elisabeth zwaar aangeslagen was door de dood van Albert. In de maanden na het overlijden verscheen ze nauwelijks in het openbaar. Ze verbleef lange tijd in het buitenland, vooral bij haar nicht groothertogin Charlotte van Luxemburg.

De procureur des konings in Namen kwam op 13 juni 1934 tot de conclusie dat de dood van de koning wel degelijk het gevolg was van een ongeval. Daarmee was de zaak afgesloten.

Wel heeft Jacques Noterman, een journalist van La Libre Belgique, in een in 2004 gepubliceerd boek (Nederlandse versie: "De val van Albert I") zijn grootste twijfels geuit bij die conclusie. Noterman kon het gerechtelijk dossier inzien en vond allerlei fouten. Hij vindt het onvoorstelbaar dat er geen lijkschouwing werd gehouden. Hij steunde uiteindelijk de thesis van een passionele moord in Laken en vroeg zelfs om de resten van de koning te laten onderzoeken.

Maar zoals Evrard Raskin, auteur van een bekende biografie van Elisabeth, opmerkt, stond de gerechtelijke geneeskunde in die tijd nog in de kinderschoenen. De dood van Albert I was een totaal onverwachte gebeurtenis, zijn lijk werd in de duisternis gevonden en zowat iedereen verkeerde in paniek. Er zijn dan ook bij het onderzoek stommiteiten begaan, maar dat maakt de thesis van moord nog niet geloofwaardig. Ook Noterman levert daarvoor geen bewijs.

Intussen is wel duidelijk dat de plek waarop Albert de rots beklom inderdaad gevaarlijk afbrokkelde. Dat hij in de winter klom, deed het risico nog toenemen. Amper een week voor de fatale gebeurtenis hadden twee bergbeklimmers hetzelfde traject als Albert uitgeprobeerd. Ze vonden de rots daar "heel slecht", maar Albert heeft dat niet meer vernomen.

Dat de meest geliefde koning van België het slachtoffer was van een stom ongeval, kan blijkbaar niet zomaar door iedereen worden aanvaard. Dat geldt ook voor andere prominenten die plots verongelukken, van VN-secretaris-generaal Dag Hammarskjöld (1961, in een vliegtuig) tot de Britse prinses Diana (1997, in een auto).  Hoe prominenter de slachtoffers, hoe meer vraagtekens er worden geplaatst...