Die Grüne feesten in München als grote winnaars van de Beierse verkiezingen
Copyright 2018 The Associated Press. All rights reserved

Beieren koos: minder lederhosen, meer jeansbroek en de vinger wijst naar Berlijn

Zondag, in de schaduw van onze gemeenteraadsverkiezingen, trok ook Duitslands meest speciale deelstaat naar de stembus: het trotse Beieren. De “vrijstaat” is de meest welvarende, rijkste, grootste in oppervlakte en waarschijnlijk ook mooiste deelstaat van de Bondsrepubliek. Niets wijst erop dat er iets moest veranderen in Beieren, maar toch stuurde de kiezer een duidelijk signaal naar – vooral – Berlijn.

analyse
Jeroen Reygaert
Jeroen Reygaert volgt als buitenlandjournalist bij VRT NWS Duitsland en Nederland op de voet.

Het paradijs aan Donau en Isar mort

Als het begrip traditionele volkspartij nog niet uitgevonden was, dan hadden ze dat moeten doen voor de CSU, de “Christsozialen”. Terwijl in heel Duitsland de christendemocratische stem vertegenwoordigd wordt door de CDU, de partij van kanselier Merkel, is er in Beieren de CSU. Kort na de Tweede Wereldoorlog onstond de CDU door het bijeenvoegen van alle christendemocratische partijtjes in heel Duitsland. Maar de Beierse christendemocraten slaagden erin apart te blijven en zich te ontwikkelen tot de CSU. Beiers zijn namelijk “andere Duitsers”: een overwegend katholiek bergvolk met een opvallend ander dialect en een rijke koninklijke geschiedenis. En ze zijn – misschien nog het belangrijkste van allemaal – vooral niet-Pruisisch: niet van mentaliteit, niet van ideeën, niet van geschiedenis. “Bayern, mia san mia”, zoals het in het Beiers klink: “wij zijn wij”. Ook in de politiek. (lees verder onder de foto)

"Mia san Mia": ook de spelers van FC Bayern München bezoeken jaarlijks Oktoberfest.

Decennialang mocht de CSU Beieren alleen besturen, op een korte episode na. De partij haalde in haar hoogdagen tijdens de jaren ’70, ’80, ’90 ruim boven de vijftig procent. Er was ook weinig reden om niet voor de CSU te stemmen: de Vrijstaat veranderde onder CSU-beleid van een arm boerenland naar de modeldeelstaat waar het steeds beter leven is. “Laptop und lederhosen” werd de slagzin van het CSU-beleid: een economisch sterk, welvarend Beieren waar de tradities overeind blijven. 

Dat lukt tot op de dag van vandaag. En toch werd de CSU afgestraft. Nu ja, afgestraft: de partij haalt nog altijd ruim 37 procent van de stemmen en blijft dubbel zo groot als de tweede partij Die Grüne: in ons versnipperde politieke land zou dat reden tot terechte euforie zijn. Voor de CSU is het een historische dieptepunt. En vooral: het betekent het verlies van de absolute meerderheid voor de CSU. 

Is de Beier dan niet meer tevreden over zijn paradijs? Tuurlijk wel, maar niet meer over zijn politici. (lees verder onder de foto)

De uitslag is slecht nieuws voor Angela Merkel

Hoewel haar eigen CDU niet verkiesbaar is in Beieren en de verkiezingen in de Vrijstaat dus wat verder van haar afstaan, is de uitslag toch ook slecht nieuws voor kanselier Merkel. Want de CSU zit mee in haar regering, vormt zelfs een eenheidsfractie “de Union” met de CDU. Dat in de eerste belangrijke deelstaatverkiezing na de nationale verkiezingen een regeringspartij een historische nederlaag lijdt is geen goed nieuws.

Bovendien was het resultaat van die andere coalitiepartner, de SPD, nog dramatischer: ook de sociaaldemocraten halen hun slechtste resultaat ooit in Beieren en zelfs in alle Duitse deelstaten ooit: ze zakken onder de tien procent, verliezen de helft van hun kiezers. 

Duidelijker kan een signaal vanuit Beieren naar Berlijn niet zijn: de partijen die nationaal het beleid voeren, verliezen in Beieren ruim 20 procent van de stemmen. Het betekent dat de Beier onder meer genoeg heeft van het ruziënde status-quo kabinet dat in Berlijn de dienst uitmaakt. En daar is de CSU in Beieren slachtoffer van. Hoewel slachtoffer: zonder de CSU was dat beeld van het kabinet nooit ontstaan.

De CSU worstelt namelijk sinds september vorig jaar en de slechte uitslag bij de nationale verkiezingen met een soort “Franz-Josef Strausscomplex”. Onder Strauss vierde de CSU decennia geleden zijn hoogdagen, de Beierse vooruitgang ook. Aan de man dankt de CSU ook haar opdracht “rechts van de CSU zal nooit een partij van betekenis mogen ontstaan”. 

Helaas voor de CSU is die er intussen wel en uitgegroeid tot een machtsfactor, met dank aan de vluchtelingencrisis van 2015: de rechtspopulisten van de Alterative für Deutschland (AfD). Bij de nationale verkiezingen van 2017 haalde die 12 procent in Beieren, zowat het verlies van de CSU. De CSU had in de vluchtelingencrisis te veel steun – of toch in perceptie – geleverd aan Merkels “wir schaffen das”. Dat had de rechterflank van de CSU in de armen van een rechtsere partij geduwd, klonk de analyse de grote Franz-Josef Strauss indachtig.

En dus zag de partij maar 1 opdracht: die flank terugwinnen. Voorzitter Horst Seehofer moest zijn baantje als minister-president in München opgeven en werd naar Berlijn gestuurd om daar duidelijk te tonen dat de CSU niet dezelfde partij is als de naar links opgeschoven CDU. Seehofer en Merkel, dat is sowieso miserie. Dus dat kwam de profileringsdrang van de CSU goed uit. Daarnaast loste het vertrek van Seehofer ook een intern probleem bij de CSU op. (Lees verder onder de foto)

Horst Seehofer en Angela Merkel in 1 regering: een garantie op miserie

Het gevolg: al maanden gekibbel, regeringscrisissen en een Horst Seehofer die er niet voor terugdeinst hét rechtse gezicht van de partij te zijn. “Op mijn 69ste verjaardag 69 Afghanen het vliegtuig op gekregen”: het is Seehofers nieuwe rol in Berlijn ten voeten uit. 

Maar de strategie sloeg niet aan: de CSU won niet terug van de AfD en verloor vooral aan de andere kanten. Heel wat kiezers uit het deftige Beieren zochten andere oorden op: bij de Groenen vooral. Zij halen een nooit geziene score. Beieren is veranderd, hoor je bij de CSU: “er zijn veel andere Duitsers naar Beieren verhuisd omwille van de welvaart en die hebben niets met de CSU”. Deels klopt het, maar het verklaart niet volledig het drastische verlies: dat is toch vooral ook een dikke middelvinger naar de manier waarop in Berlijn geregeerd wordt. 

Over tien dagen zijn er verkiezingen in een andere deelstaat, in Hessen: een doodgewone deelstaat in het midden van Duitsland. Ook daar staan de peilingen slecht voor Merkel. En die regio is niet echt veranderd. Daar wonen Duitse Duitsers die ook iets anders willen. Een regering die regeert, bijvoorbeeld.

De uitslag is ook goed nieuws voor Merkel

Misschien komt dat regeren er niet wel iets makkelijk van, nu de Beierse verkiezingen voorbij zijn. Een van de partners, de CSU, heeft in elk geval de komende tijd niet echt meer profileringsdrang nodig: hoe slecht ze ook waren, de electorale rust in Beieren is voor 5 jaar terug. 

Bovendien begint elke Duitse regeringscrisis bij Horst Seehofer. Nu de CSU het zo slecht gedaan heeft, zou het wel eens kunnen dat er koppen moeten rollen in de partij. En dan ligt het hoofd van Seehofer als eerst op het kapblok. Een vervanging van Seehofer in Berlijn, kan de druk uit de coalitie en de eeuwige tweestrijd Merkel – Seehofer oplossen. Er is binnen de CSU nog een grote gematigde groep die in de eerste plaats nauw wil samenwerken met de CDU in plaats van de confrontatie op te zoeken. 

Een nieuwe naam en een ontspannen relatie tussen CDU en CSU kan de regering alvast een tweede (eigenlijk eerste) adem bezorgen.  De SPD heeft alvast droogjes meegedeeld dat de coalitie voor hen niet meer moet als de CDU en CSU niet leren overeen te komen. 

Merkel is verzwakt, dat is duidelijk. De verkiezingen over tien dagen in Hessen wordt een volgende pil om te slikken. Maar als ze daarna haar adem terugvindt, desnoods met een herschikte regering, dan kan haar laatste periode toch nog iets worden. Uit eigen rangen moet ze voorlopig nog niet vrezen: een echte opvolger heeft zich nog niet aangediend. 

Na twee desastreuze deelstaatverkiezingen, wordt het CDU-congres begin december wel een belangrijke graadmeter. Daar zal moeten blijken hoe hard er nog voor Frau Merkel geapplaudisseerd wordt of niet. En hoeveel ceremoniemeesters daarvoor nodig zijn.

Meest gelezen