Sancties tegen Rusland: dansen op een slappe koord - Peter Van Elsuwege

Sinds het uitbreken van de crisis in Oekraïne is de EU op zoek naar een gepast antwoord op de Russische acties in de regio. In maart 2014 werd een gefaseerde aanpak vooropgesteld. Na een aantal veeleer symbolische acties zoals het boycotten van een geplande G8 meeting en het opschorten van onderhandelingen over het afschaffen van de visumplicht volgden meer gerichte sancties zoals inreisverboden en het bevriezen van banktegoeden van personen en instellingen die verantwoordelijk worden geacht voor de annexatie van de Krim en de oproer in Oost-Oekraïne. Deze lijst werd recent uitgebreid tot ongeveer 100 namen van pro-Russische rebellen, Russische militaire adviseurs en een aantal bedrijven.

Daarenboven worden bepaalde samenwerkings- en investeringsprojecten met Rusland herbekeken en zijn verdere economische sancties niet langer taboe. In een uitgelekt document van de Europese Commissie (1)  is onder andere sprake van een wapenembargo, beperkingen op kapitaalverkeer en een verbod op de export van bepaalde hoogtechnologische producten.

Hiermee lijkt de EU klaar voor een nieuwe stap in wat meer en meer op een economische oorlog met Rusland gaat lijken. Toch blijft het vooral ook opletten om niet al te veel de eigen belangen te ondergraven.

De Europese en Russische economieën zijn sterk met elkaar verbonden, niet in het minst in strategische sectoren zoals energie, financiën en defensie. Recent ondertekenden oliemaatschappijen British Petroleum (BP) en het Russische Rosneft een overeenkomst ter waarde van 1,5 miljard dollar terwijl het Brits-Nederlandse Shell dan weer samenwerkt met Gazprom voor de ontginning van nieuwe aardgasvelden in Siberië. Bovendien zijn heel wat EU landen sterk afhankelijk van Russische gasimport en liggen beperkingen in de financiële sector gevoelig voor landen als het Verenigd Koninkrijk en Oostenrijk waar heel wat Russisch kapitaal is geparkeerd.

Ook Europese wapenleveringen aan Rusland zijn ‘big business’. Met de levering van Franse Mistral helikopterschepen aan Rusland is een bedrag gemoeid van 1,2 miljard euro. Het contract werd getekend in 2011 en het eenzijdig opzeggen ervan zou leiden tot gigantische schadeclaims. Vandaar dat de voorziene economische sancties bepaalde uitzonderingen omvatten. Het wapenembargo zal bijvoorbeeld geen impact hebben op reeds aangegane engagementen, waardoor de levering van de Franse oorlogsschepen gewoon kan doorgaan.

Hetzelfde principe geldt voor beperkingen aan het kapitaalverkeer, wat belangrijk is voor Londen als financiële centrum van de EU. Tot slot zullen de sancties ook geen impact hebben op de gassector.

Op 25 juli beslisten de EU lidstaten om de criteria voor het opleggen van individuele sancties te versoepelen (2). Hiermee schuift de EU op in de richting van de Verenigde Staten. Op de Amerikaanse lijst figureren sinds vorige week heel wat machtige economische spelers zoals energiebedrijven Rosneft en Novatek, financiële instellingen zoals Gazprombank en VEB en een aantal Russische wapenbedrijven waaronder het Kalashnikov concern. Het doel van deze aanpak is om de druk op naaste medestanders en financiers van het Russische regime te verhogen.

Toch kent ook deze strategie belangrijke grenzen. Niet elke Rus met geld en invloed kan zomaar aan specifieke sancties worden onderworpen. Dit werd recent nog bevestigd door het Gerecht van de Europese Unie. De Raad van de EU had de bankrekeningen van een aantal Syrische zakenlui geblokkeerd. Omdat de band tussen deze personen en het regime van President Assad onvoldoende duidelijk was, heeft het Gerecht deze beperking geannuleerd (zaak T-329/12 en T-74/13, Mazen Al Tabbaa en zaak T-572/11, Samir Hassan) (3).

Een zelfde logica geldt natuurlijk ook met betrekking tot de Russische sancties. Enkel die personen en bedrijven waarvan kan bewezen worden dat zij de verantwoordelijken voor de annexatie van de Krim of de destabilisatie in Oost-Oekraïne actief steunen, kunnen op de individuele sanctielijst worden geplaatst.

Terwijl alle diplomatieke activiteiten zich de laatste weken en dagen toespitsen op het uitbreiden van de sancties, blijft de vraag hoe het op termijn verder moet. De kaarten liggen niet echt gunstig: het geweld in Oost-Oekraïne gaat voort en in Kiev heeft de interim-regering van premier Jatsenjoek ontslag genomen na interne onenigheid over noodzakelijke hervormingen.

Rusland lijkt niet meteen in te zetten op een snelle de-escalatie van het conflict, maar poogt de sancties te counteren door intensievere handelscontacten met andere partners. Zo sloten Rusland en China recent een lucratief gascontract, gaat de economische integratie binnen de Euraziatische economische unie verder en haalt Moskou de banden aan met landen als Iran, Cuba en Noord-Korea. Hoewel de aangescherpte sancties de druk op Poetin verder opvoeren, is er daarnaast dan ook nood aan een exit-strategie.

Dit zou kunnen bestaan uit een terugkeer naar het akkoord van Geneve van april 2014 (4) en een concreet plan om de daarin vooropgestelde Oekraïense grondwetsherziening vorm te geven. Het lijkt immers een illusie te denken dat enkel een politiek en economisch isolement van Rusland voldoende is om de stabiliteit aan de grenzen van Europa terug te brengen.

(Peter Van Elsuwege doceert Europees recht aan de Universiteit Gent.)
 

1. http://www.scribd.com/doc/234970937/Proposed-sanctions
2. (http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/EN/foraff/144144.pdf
3. http://curia.europa.eu/juris/document/document_print.jsf?doclang=EN&text=&pageIndex=0&part=1&mode=req&docid=154682&occ=first&dir=&cid=261706
4. http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/buitenland/1.1943321