Het stroomtekort: meer betalen of stroom besparen?
De moeilijkheden met onze kernreactoren kosten ons nu al geld: tot 90 euro extra op onze stroomfactuur. Maar die 90 euro kan je al terugwinnen door kleine besparingen thuis. Ook het uitleggen van bedrijven is een mogelijkheid. En onze overheden kunnen gecontroleerd avond na avond groepen gemeenten afsnijden van de stroom: het afschakelplan, of de zogenaamde "brown-out". In één klap goed voor één uitgespaarde kernreactor.
Nog altijd zijn we 5 van onze 7 kernreactoren kwijt: die tekenen voor bijna 32% van onze jaarlijkse stroomproductie. Maar als je stroom te weinig hebt, waarom bespaar je dan niet gewoon? Ook daarmee is ons land al geruime tijd bezig. En het is het ultieme wapen tegen een grote black-out.
Als je van iets te weinig dreigt te hebben, dan kan je reserves gaan aanleggen. Voedselvoorraden opslaan bijvoorbeeld, om ze pas in tijden van nood aan te spreken. Met stroom kan je dat jammer genoeg (nog) niet: batterij-opslag is momenteel nog totaal ontoereikend en peperduur. Rantsoeneren of de buikriem aanhalen is de enige mogelijkheid: minder stroom verbruiken dus.
We hebben behoorlijk wat energie-intensieve industrieën staan. Denk maar aan de grote chemische en petrochemische cluster in de Antwerpse haven. Of de staalbedrijven. Hoogspanningsnetbeheerder Elia sluit met dat type bedrijven al langer zogenaamde afschakelcontracten af: tegen een behoorlijke vergoeding leggen ze hun fabrieken een tijdlang stil om ons bij dreigende stroomtekorten door de moeilijkste momenten heen te helpen.
Een hele grote fabriek kan tot 100 megawatt stroom verbruiken. Als ze stopt met produceren, is die stroom niet meer nodig. Maar ze maakt dan ook geen producten meer, waaruit ze haar inkomsten en winsten put. En de arbeiders zitten dan technisch werkloos thuis. Maar de extra inkomsten uit de afschakelcontracten maken die verliezen ruimschoots goed.
Een grote fabriek kan tot 100 megawatt stroom verbruiken. Als je die stillegt, spaar je meteen een heel pak uit.
Engie Electrabel heeft zo nog eens 540 megawatt stroom bij zijn klanten verzameld. De industriegroepen verklaren zich bereid af te schakelen wanneer dat nodig zou zijn. Maar zoals gezegd: dat heeft zijn prijs. Die extra kosten worden hoe dan ook vroeg of laat op de consumenten verhaald.
Sommige grote bedrijven zijn minder geschikt om in zulke afschakelcontracten te stappen: hun industriële processen verlopen volcontinu, dag en nacht: je kan ze zo maar niet in een vingerknip uitleggen.
Maar er zijn ook bedrijven die heel flexibel met stroom kunnen omgaan. Sommige doen dat bijna volcontinu. Stroomprijzen kunnen binnen één dag namelijk makkelijk sterk schommelen: als je tijdens de goedkope daluren je productie maximaal opschroeft, kan je een groot voordeel doen.
Sinds een aantal jaren is er op dat model een nieuwe service gegroeid. Er zijn bedrijven ontstaan, de zogenaamde aggregatoren, die fabrieken, ondernemingen of zelfs gezinnen met een heel flexibel stroomverbruik contracteren. Ze plaatsen intelligente besturingssystemen bij hun klanten, zodat die hun stroomverbruik slimmer kunnen sturen.
Grote koelhuizen kan je een paar graden dieper laten invriezen, waardoor ze makkelijk een aantal uren kunnen stilliggen zonder dat de waren bederven.
Dergelijke slimme sturing van ons stroomverbruik is een nieuw wapen geworden in de strijd tegen de stroomtekorten. Sommige internationale aggregatoren kunnen naar eigen zeggen al een paar duizend megawatt aan slim stuurbare stroom aanleveren. Maar ook de service en de know-how van die aggregatoren is niet gratis. In normale omstandigheden kunnen ze een besparing opleveren. Maar in noodsituaties drijven ook de aggregatoren de prijs voor hun diensten op. En die kosten belanden ook weer bij de stroomconsumenten.
Maar de gezinnen zelf kunnen ook hun verbruik verminderen of slimmer sturen, zonder een tussenpartij. En dat kost bijna niets. Een paar simpele ingrepen kunnen al een behoorlijk verschil maken. Onze oude gloei- en hallogeenlampen vervangen door LED-verlichting bijvoorbeeld. Of stekkerblokken aanschaffen met schakelaars, waardoor je met één druk op de knop alle verbonden toestellen die in waakstand staan, kan uitzetten. Dat sluipende stroomverbruik kan behoorlijk oplopen: tot jaarlijks 90 euro voor een gemiddeld gezin.
Elektrische apparaten systematisch uitzetten bespaart een gezin 90 euro per jaar. Het uitvallen van de kernreactoren kost een gezin 90 euro per jaar. Eindresultaat: 0 euro
Onze federale overheid bundelden tips om stroomverbruik te beperken jaren geleden al op een website, die ze samen met hoogspanningsnetbeheerder Elie ontwikkelde: Offon, die vindt u hier.
Dat gebeurde al in 2014, toen ook werd gevreesd dat het licht zou uitvallen. Op de website staat nog altijd de stroomindicator, waarop Elia dagelijks een voorspelling maakt van de beschikbare stroom voor de komende week.
Het is merkwaardig dat de regering de afgelopen maanden tijdens de onrust over een stroomtekort nooit meer naar de offon-website heeft verwezen. Nochtans is hij nog bijzonder actueel en zijn de aangeboden tips sowieso goed om ons stroomverbruik en onze stroomfactuur beter onder controle te houden.
Op de onoff-website staat dus ook een voorspelling van de beschikbare stroom. En het afschakelplan. Want als we echt naar tekorten gaan, dan snijdt de overheid zelf bij ons de stroom af. In 8 groepen van gemeenten gaat dan een paar uur ’s avonds beurtelings de stroom uit. Vermoedelijk zal dat tussen 5 en 8 uur ’s avonds gebeuren. Elke groep gemeenten die in het donker gaat, is goed voor minstens 500 megawatt uitgespaarde stroom. Die afschakeling gebeurt niet zomaar. Ze wordt een paar dagen op voorhand aangekondigd: je kan de status bekijken op de offon-website en Elia heeft zelfs een app waarmee je de voorspellingen da na dag kan volgen.
Bij een afschakeling valt het licht en de elektrische verwarming uit, vallen de mobiele data weg, gaan spooroverwegen dicht en werken computernetwerken niet.
Een afschakeling heeft behoorlijk wat gevolgen: de meeste verwarmingssystemen zullen uitvallen omdat die elektrisch aangestuurd worden, verlichting valt weg, computernetwerken vallen uit, liften liggen stil. De gsm-diensten laten het geleidelijk aan afweten: eerst vallen de mobiele data weg, na drie uur ook de telefonie. Slagbomen bij overwegen zullen automatisch dichtvallen om te verhinderen dat je door een voorbijrijdende trein wordt aangereden.
Of het echt tot een stroomuitval komt komende winter, blijft dus koffiedik kijken. Alles hangt eigenlijk af van hoe koud het de komende maanden zal worden. Maar één ding is intussen een feit: door de onrust over de stroomtekorten is onze elektriciteitsfactuur al duurder geworden.
In 2016 kwam het Federale Planbureau tot de conclusie dat de prijzen onmiddellijk onder druk kwamen bij een mogelijke uitval van 3 kernreactoren. Nu vielen er dus 6 weg.
Midden oktober vroeg premier Michel samen met minister van Energie Marghem aan onze energieregulator CREG een nieuw onderzoek naar de prijzen. Die waren al langer aan het stijgen door internationale ontwikkelingen op de energiemarkt. Zo stegen de CO2-emissierechten.
Waar je een jaar geleden nog €6 moest betalen om een ton C02 te mogen uitstoten is dat vandaag al meer dan €20. Aangezien steenkool- en gascentrales behoorlijk wat C02 uitstoten, wordt daardoor de stroom die ze maken duurder. Ook de steenkool en het gas zelf zijn duurder geworden. Daardoor is het afgelopen jaar de stroomprijs zowat overal gestegen.
Deze evolutie geldt dus voor alle landen. Tenzij er in een bepaald land een groot probleem ontstaat: dan zie je meteen dat de prijs zich ontkoppelt, en anders dan bij de andere landen zijn eigen weg volgt. En dus op zijn eentje flink duurder kan worden.
In het rapport dat de CREG begin november uitbracht, bleek dat de Belgische prijzen sinds eind september abnormaal waren gaan stijgen. Precies op het moment dat de onbeschikbaarheid van de zes kernreactoren bekend raakte, en de eerste angsten over stroomtekorten optraden.
Onderstaande grafiek toont de explosie van de Belgische stroomprijzen: vanaf eind augustus + 400%.
De CREG berekende dat vaste contracten die in oktober werden afgesloten waren op jaarbasis 90€ gestegen zijn. Bovenop de 70€ die er dus sowieso zit aan te komen door de internationale prijsstijging.
Het goede nieuws? Het overgrote deel van de Belgische gezinnen heeft geen variabele, maar vaste contracten die niet in oktober moesten worden verlengd. Ze zien dus geen effect van de recente Belgische prijspieken op hun factuur. Tenminste: nu nog niet. Want het is zo goed als zeker dat de torenhoge prijzen van de afgelopen maanden ook in hun vernieuwde vaste contracten zullen worden verrekend.
We hebben al een herfstmaand overleefd op amper 1 nucleaire reactor. Misschien overleven we dan ook een totale kernuitstap? Dat lijkt op het eerste gezicht te kunnen. Maar we stellen vast dat de huidige situatie een enorme druk heeft gezet op het hele elektriciteitslandschap. Die druk vertaalde zich meteen in torenhoge prijzen en allerlei bijna surrealistische noodmaatregelen om ons stroomsysteem overeind te houden met zeer nefaste invloed op milieu en klimaat. Bij een echte winteraanval zou de druk ongetwijfeld nog veel hoger zijn geweest.
We zijn 15 jaar na de wet op de kernuitstap. Er blijven nog amper 7 over om het tij te keren.
Als we een kernuitstap zonder al te veel kleurscheuren willen doorkomen, is er dus nog bijzonder veel werk aan de winkel. En de tijd dringt. Want sinds de wet op de kernuitstap is gestemd zijn er al vijftien jaar verlopen. Er blijven er nog amper 7 over om het tij te keren.
