Boodschappen als herinnering aan vorige droogteperiodes: die info komt letterlijk bovendrijven op "hongerstenen"

Stille getuigen van droogte door de eeuwen heen: "hongerstenen" komen boven water in Rijn en Elbe

De aanhoudende droogte zorgt in de Duitse rivieren de Rijn en de Elbe voor een opvallend fenomeen: grote stenen met inscripties verschijnen boven het wateroppervlak. Dat blijken "hongerstenen" te zijn, waarop zeker sinds de 19e eeuw droogteperiodes werden bijgehouden, in jaartallen en spreuken. "Maar in Belgische rivieren zijn zulke stenen bij mijn weten niet terug te vinden", zegt milieuhistoricus Tim Soens.

"Als je mij ziet, ween dan": dat is maar één van de vele boodschappen die naast een jaartal zijn tevoorschijn gekomen op een grote steen, nu het peil van enkele Duitse rivieren door de droogte enorm laag staat. 

"Triest om te zien, want het zijn merktekens uit het verleden, die zijn aangebracht in de jaren waarin het waterpeil van de rivieren enorm laag stond. Dat gebeurde vooral in de Elbe en de Rijn, waar de stenen om de zoveel decennia boven water kwamen. Als stille getuigen van de droogte, om toekomstige generaties te waarschuwen", vertelt milieuhistoricus Tim Soens.

Eigenlijk is de term "hongerstenen" misleidend. "Een lage waterstand geeft uiteraard problemen voor de economie. Het bemoeilijkt de scheepvaart, en destijds stokten ook de watermolens, die graan moesten malen", vertelt Soens in "De wereld vandaag" op Radio 1. "Maar in West- en Centraal-Europa zijn de droge jaren in de geschiedenis niet de grote hongerjaren geweest. Jaren waarin het te nat was, en de oogst letterlijk in het water viel: die waren problematisch voor de voedselvoorziening."

Discussie onder historici: hoe oud zijn de hongerstenen écht?

Volgens bronnen zouden dezelfde hongerstenen sinds de 15e eeuw geregeld komen bovendrijven, al twijfelen historici daaraan. "De handschriften die gedateerd worden in de 15e eeuw lijken op sommige stenen bijzonder hard op de 19e-eeuwse handschriften die op dezelfde stenen staan. Dus we moeten die jaartallen met een korreltje zout nemen, al spreken ze natuurlijk tot de verbeelding", zegt Soens.

"Het is een pak waarschijnlijker dat die hongerstenen in de 19e eeuw zijn ontstaan, omdat er in die eeuw veel échte droogtejaren waren. Daarnaast is de 19e eeuw ook de periode van de industrialisatie: toen werden de grote rivieren in Europa echt getransformeerd, zodat ze konden dienen voor het transport van steeds grotere schepen. Droge jaren werden sindsdien een economische ramp", aldus Soens. 

Het idee dat er sinds de 15e eeuw op dezelfde stenen boodschappen worden bijgehouden, is erg romantisch, maar ook onwaarschijnlijk

Tim Soens, milieuhistoricus

"En de 19e eeuw is natuurlijk de eeuw van de romantiek. Het idee dat er sinds de 15e eeuw op dezelfde manier op dezelfde stenen gelijkaardige boodschappen worden bijgehouden, is natuurlijk bij uitstek een romantisch idee. Er zijn bewijzen dat er op sommige stenen achteraf geschriften zijn toegevoegd, over jaren waarvan geweten was dat er droogte was geweest, zoals 1541 in de Rijn."

Of er op de bodem van Belgische of Nederlandse rivieren gelijkaardige stenen te vinden zijn, betwijfelt Soens. "Bij mijn weten is er in ons land geen voorbeeld. En ik kan me moeilijk voorstellen dat ze nog te vinden zijn. Alle Belgische rivieren zijn enorm gekanaliseerd en uitgebaggerd, dat de kans klein is dat je nog zo'n originele steen zou vinden. Wat in onze contreien wel bestaat, is het omgekeerde: vloedkenmerken op gebouwen, waarmee uitzonderlijk hoge waterstanden worden aangeduid."

Meest gelezen