De staalfabriek Azovstal: het laatste bolwerk van verzet in Marioepol, een doolhof van tunnels mét een Belgisch kantje
De staalfabriek Azovstal is het enige gebied in Marioepol dat nog in handen van de Oekraïners is. Al dagenlang wordt er hevig gevochten, de Russen willen de controle veroveren, de Oekraïners willen de controle vooral behouden. Hét bolwerk van verzet in de stad is de staalfabriek Azovstal, een enorm complex van fabrieken en tunnels uit de Sovjettijd met Belgische "roots".
Hoeveel Oekraïense troepen er in de staalfabriek Azovstal zitten, is moeilijk te zeggen. Sommige bronnen spreken van enkele honderden, andere van duizenden. In elk geval zal het niet makkelijk zijn voor de Russen om die staalfabriek onder controle te krijgen en - als ze die hebben - onder controle te houden.
Op onderstaande kaart zie je dat enkel nog Azovstal in de handen van Oekraïne is. De rode gebieden worden al bezet door Rusland.
Gevechten in stedelijk gebied zijn een nachtmerrie voor elke soldaat en de aanvaller moet over een enorme overmacht beschikken en bereid zijn om hoge verliezen te incasseren. De verdedigers zijn in het voordeel: zij kennen het terrein beter, zeker als het gaat om tunnels, doorgangen in gebouwen en dergelijke.
De aanvallende troepen moeten ervan uitgaan dat achter elke deur of muur een vijand verscholen kan zitten of - even erg - explosieven zoals mijnen en "booby traps". Tanks en pantserwagens zijn in dergelijke omstandigheden van weinig nut en bovendien erg kwetsbaar voor raketten of mijnen.
Tientallen vierkante kilometers industrie
Op een groot industrieel terrein zoals dat van Azovstal is dat nog erger. "Het is een gigantisch labyrint, 11 vierkante kilometer", weet Ruslandkenner Jan Balliauw, die de site in 2016 bezocht. "Er staan daar heel veel gebouwen door elkaar, die ook allemaal zeer oud zijn. Onder die staalfabriek lijken nu ook heel veel tunnels te zitten met een eigen communicatiesysteem uitgebouwd in de Koude Oorlog."
Azovstal lijkt op een industriële "Maginotlinie" - de Franse forten - en bunkergordel uit de Tweede Wereldoorlog. Overigens hield die grotendeels stand tot na de Franse capitulatie in juni 1940.
"Dat is natuurlijk ideaal als je verdediger bent, en verschrikkelijk als je het moet veroveren", aldus Balliauw. Vooral die ondergrondse tunnels en afdelingen kunnen de Russische troepen heel wat verliezen opleveren. Bovendien lenen die zich tot een guerrillastrijd, ook als de Russen de overwinning zouden uitroepen.
"Het grote voordeel (voor de Oekraïners, red.) is dat het een staalfabriek is met gewapend beton en stalen balken. Artilleriebeschietingen doen eigenlijk weinig af", reageert oud-kolonel Roger Housen. "Ze kunnen de tunnels in en ze zijn beschermd."
Wat de verdedigers parten kan spelen, is dat ze zonder munitie of voedsel zouden komen te zitten, maar mogelijk zijn daar reserves aangelegd in de maanden voor de oorlog. Housen ziet deze strategie als enige optie voor Rusland. "Maar dat is een optie die heel veel tijd zal vergen. Dat gaat heel veel weken duren en we weten niet of die tunnels naar ergens leiden zodat herbevoorrading mogelijk is."
Bombardementen
Dat lijkt niet de strategie die Rusland zal volgen. Een topman van de pro-Russische rebellen uit Donetsk heeft eerder gezinspeeld op de mogelijke inzet van chemische wapens om de ingegraven Oekraïners uit te schakelen. Het doet denken aan de fosforbommen waarmee Amerikaanse troepen de Vietcong in hun beruchte tunnels in Zuid-Vietnam uitschakelden.
"We zien de laatste dagen dat de Russen meer en meer zware bombardementen uitvoeren op Azovstal om de Oekraïense verdedigers uit hun tent te lokken", analyseert ook Balliauw.
Een Oekraïense presidentiële adviseur heeft Rusland bovendien beschuldigd van het gebruik van bommen die bunkers kunnen vernietigen. "De wereld kijkt online naar de moord op kinderen en zwijgt", schrijft de adviseur op Twitter, verwijzend naar de burgers die zich schuilhouden in de kelders onder de fabriek.
Rusland biedt wel opnieuw een wapenstilstand aan, dit keer voor woensdag 20 april. Op die manier kunnen de Oekraïners alsnog beslissen de site te verlaten en de wapens neer te leggen.
Inzet Rusland
De Russische president Vladimir Poetin is wellicht bereid om veel soldaten op te offeren voor Marioepol. Hij heeft dringend een "overwinning" nodig na het debacle met het offensief tegen de Oekraïense hoofdstad Kiev en het tot zinken brengen van de Russische raketkruiser Moskva.
Marioepol - voor de oorlog een stad van 477.000 inwoners - is niet enkel een belangrijke havenstad, maar zou ook een verbinding vormen tussen het door de Russen bezette Krim-schiereiland en de pro-Russische rebellen in Loegansk en Donetsk in het oosten van Oekraïne.
Daarnaast tref je er Oekraïne hard mee. "De staalfabrieken, er zijn er twee in Marioepol, zijn belangrijk voor de Oekraïense economie. Ze leveren ongeveer een derde van de staalproductie van Oekraïne en staal levert ongeveer 12 procent van het bbp van Oekraïne. Dat is natuurlijk helemaal weggevallen", weet Balliauw.
Beluister hier het gesprek met correspondent Bruno Beeckman in "De ochtend" op Radio 1:
Kiev opnieuw in het vizier van Rusland: "Hier is een guerrilla aan de gang"
Een erfenis van de Belgische industrie?
Azovstal werd begin de jaren 30 gebouwd toen Oekraïne deel uitmaakte van de Sovjet-Unie. Het was een tijdlang de grootste staalfabriek ter wereld en is nog altijd een van de grootste in Europa. Het bedrijf is nu een onderdeel van Metinvest, een groep die geleid wordt door Rinat Achmetov, de rijkste man van Oekraïne. Ooit werkten er 30.000 mensen in de fabriek.
De wortels van de staalindustrie in Marioepol en in de Donbas gaan echter terug naar België. Midden de 19e eeuw was België een van de meest geïndustrialiseerde landen en investeerde het massaal in de modernisering van het Russische tsarenrijk. Zo lag de Luikse staalreus Cockerill in 1854 aan de basis van moderne scheepswerven in Rusland en stapte die in 1886 in staalfabrieken in Dnipro en Krivi Rih in wat nu Oekraïne is. Concurrent Forges de la Providence uit Charleroi stichtte in 1898 een staalfabriek in Marioepol.
Ook andere Belgische industriegroepen investeerden massaal in het Russische rijk. Zo financierde Belgisch kapitaal grote delen van de staal-, cokes- en steenkoolindustrie in Donbas in het oosten van Oekraïne. Die belangen gingen bijna allemaal verloren na de communistische machtsovername in 1917.
