Afbeelding van een buffel met links 'jagers' met een menselijk lichaam en een dierenhoofd.
M. Aubert et al. in Nature (2019)

44.000 jaar oude grotschildering in Indonesië is oudste figuratieve kunst ter wereld

Een Indonesische grotschildering van een prehistorische jachtscène is bijna 44.000 jaar oud en daarmee de oudste figuratieve kunst ter wereld, zo zegt een nieuwe studie. De eenkleurige schildering wijst op het bestaan van een geavanceerde artistieke cultuur en mogelijk op het prille begin van een godsdienst, zo zeggen de onderzoekers.    

De schildering werd in 2017 ontdekt op de kalkstenen wanden van een grot op de Leang Bulu Sipong-site, op het Indonesische eiland Sulawesi. De afbeelding was niet in al te beste staat. 

In de scène van zo'n 4,5 meter lang zijn 6 zoogdieren te zien, anoa's of dwergbuffels (Bubalus depressicornis) en celebeswrattenzwijnen (Sus celebensis), wilde varkens. Ze worden nagejaagd door een groep jagers die gewapend zijn met speren en touwen.

De jagers zijn wat men theriantropisch noemt, gedeeltelijk mens en gedeeltelijk dier. Ze zijn afgebeeld met een menselijk lichaam maar hebben de kop van een dier, bijvoorbeeld een vogel of een reptiel.

De figuren zijn getekend met een donkerrode kleurstof, en ze zijn sterk vereenvoudigd en gestileerd, met bijvoorbeeld een lang gezicht dat lijkt op de snuit van een dier.  

Een theriantropische figuur met een mensenlichaam en een dierenkop.
M. Aubert et al. in Nature (2019)

Uranium-thoriumdatering

Om de grottekening te dateren maakte een team van de Griffith University in Australië gebruik van de uranium-thoriumdatering. Dat is volgens de onderzoekers een zeer nauwkeurige methode die gebruik maakt van het uranium en thorium in belletjes van mineralen die zich opgehoopt hebben op de kleurstof. 

De schildering gaat terug tot het laatpaleolithicum, de periode van zo'n 50.000 tot 10.000 jaar geleden en ze is minstens 43.900 jaar oud, zo bleek. Daarmee is ze volgens de onderzoekers de oudste prehistorische jachtscène die we kennen, maar dat niet alleen. 

"Deze jachtscène is - voor zover we weten - momenteel de oudste beeldweergave van een verhaal en de vroegste figuratieve kunst in de wereld", zeggen de onderzoekers.

De schildering onttroont ook het ivoren beeldje van de 'Leeuwenmens' uit Duitsland als de oudste voorstelling van een theriantropische figuur, zeggen de onderzoekers. De Leeuwenmens is 40.000 jaar oud. 

Ter vergelijking, de rotsschilderingen in Frankrijk in de grot van Chauvet zijn zo'n 35.000 jaar oud, die in de grot van Lascaux zo'n 20.000 jaar.

In die twee gevallen gaat het om "de maximale ouderdom van de schilderingen, aangezien de dateringen komen van het houtskoolpigment. Die geven ons enkel de datum waarop de boom gestorven is, en niet de datum waarop de houtskool gebruikt is om te tekenen", zei de eerste auteur van de nieuwe studie, archeologe Maxime Aubert. De methode die is toegepast op de Leang Bulu Sipong-site laat daarentegen toe een minimum ouderdom vast te stellen aangezien "ze nauwkeurig de minerale afzettingen dateert die zich op natuurlijke wijze op de kleurstof hebben afgezet", zo zei ze.  

De 'Leeuwenmens', een 40.000 jaar oud beeldje uit het ivoor van een jonge mammoet. Het beeldje werd in 1939 gevonden in de Stadelgrotten in de Schwäbische Alb in Duitsland.
Dagmar Hollmann/Wikimedia Commons/CC BY-SA 4.0 (links)/Thilo Parg/Wikimedia Commons/CC BY-SA 3.0 (rechts)

Evolutie van het menselijk denken

Er werd lang gedacht dat de oorsprong van de grotkunst in Europa lag, maar deze en andere vondsten in Indonesië stellen dat in vraag. 

De datering van deze vondst volgt op die van de voorstelling van een rund in een grot in Lubang Jeriji Saléh in Oost-Kalimantan op het eiland Borneo, waarvan de ouderdom is vastgelegd op 40.000 jaar. In 2014 hadden onderzoekers figuratieve kunst op het eiland Sulawesi al gedateerd op 35.000 jaar. Op Sulawesi alleen al liggen er minstens 242 grotten of overhangende rotsen met oude tekeningen, en elk jaar worden er nog nieuwe ontdekt, zo zegt het team.

Die vondsten maken van Indonesië een van de belangrijkste regio's op aarde om de oorsprong van de rotskunst en de evolutie van het menselijk denkvermogen te begrijpen, zo zeggen de onderzoekers. 

De theriantropische afbeeldingen zouden immers het eerste bewijs kunnen zijn van het vermogen van de mens om "zich dingen voor te stellen die niet bestaan in de natuur, een basisconcept dat aan de basis ligt van de moderne religie", zei Adam Brumm, een professor aan de Griffith University en de correspondent-auteur van de nieuwe studie. 

De kunst kan een uitdrukking zijn van een spiritualiteit die gebaseerd is op een bijzondere band tussen mensen en dieren, en dat lang voor daar in Europa sprake van was, aldus de onderzoekers. 

De auteurs van de studie maken overigens van de gelegenheid gebruik om de aandacht te vestigen op de slechte toestand van de wanden van de grot, die bovendien snel achteruit gaat, wat het kunstwerk dreigt te vernietigen.

"Het zou tragisch zijn als deze rotskunst nog tijdens ons leven zou verdwijnen, en nochtans is dat wat er aan het gebeuren is. Het is belangrijk om de oorzaak daarvan te ontdekken", aldus de onderzoekers. 

Het onderzoek van wetenschappers van de Griffith University en de University of Queensland in Australië, van Balai Pelestarian Cagar Budaya en  Balai Arkeologi Sulawesi Selatan in Makassar en Pusat Penelitian Arkeologi Nasional in Jakarta is gepubliceerd in Nature. Bronnen: persagentschappen Belga en Agence France-Presse.

Een video van de Griffith University over de grotschildering.

Enkele theriantropische figuurtjes, de op de schildering afgebeelde dieren, en een aantal dateringen op verschillende plaatsen van de grotschildering (ka = 1.000 jaar).
A. Brumm (figure design and production); A.A. Oktaviana (digital tracings); R. Sardi (photographs of rock art); C.C. Lee (Sus celebensis photograph)
De volledige foto van bovenaan: een dwergbuffel met voor hem theriantropische jagers met speren en touwen.
M. Aubert et al. in Nature (2019)

Meest gelezen