4 vragen over de ophefmakende verdwijning van de Saudische journalist Khashoggi 

Khashoggi is wel degelijk om het leven gekomen in het consulaat van Saudi-Arabië in Istanbul. Dat heeft het Saudische regime voor het eerst toegegeven, nadat het eerst had volgehouden dat de journalist het consulaat had verlaten, en dat Saudi-Arabië niets te maken had met zijn verdwijning. 

Khashoggi is voor het laatst gezien op 2 oktober. Hij is toen het Saudische consulaat in de Turkse stad Istanbul binnengestapt, zoals blijkt uit beelden van bewakingscamera's. Hij had er een afspraak om documenten op te halen voor zijn echtscheiding. Zijn Turkse verloofde Hatice Cengiz stond urenlang buiten te wachten en heeft hem niet zien buitenkomen. Daarop verwittigde de vrouw de Turkse politie.

Wat is er binnen in het consulaat gebeurd? Volgens de Saudische openbare aanklager ontstond er een gevecht waarbij Khashoggi om het leven kwam. Er zijn 18 mensen met de Saudische nationaliteit gearresteerd en twee hoge functionarissen van de inlichtingendiensten zijn ontslagen.  

De voorbije dagen zijn op basis van bronnen binnen de Turkse veiligheidsdiensten echter heel andere, lugubere berichten verschenen. Volgens die bronnen zou Khashoggi in het consulaat gefolterd en vermoord zijn. Zijn lichaam zou in stukken gesneden zijn om het te kunnen vervoeren in kleinere diplomatieke koffers die niet mogen geopend worden door de douane. Turkse media baseren zich op geluidsfragmenten die zouden zijn doorgestuurd via zijn Apple Watch, maar dat lijkt weinig waarschijnlijk. Turkije blijft op dat vlak erg vaag, want als die bezwarende audiofragmenten zouden bestaan, zou dat aantonen dat de Turkse geheime diensten het Saudisch consulaat afluisteren en dat wil Ankara niet geweten hebben.

Op de dag dat Khashoggi het consulaat binnenging, waren eerder Saudische privévliegtuigen met 15 mannen geland in Istanbul. Die logeerden in hotels vlakbij het consulaat en zouden een uur voor de aankomst van Khashoggi in het gebouw zijn aangekomen. Twee uur later zijn diplomatieke voertuigen weggereden en 's avonds vertrokken de teams en hun vliegtuigen naar Saudi-Arabië. Vier van de 15 mannen zijn via bewakingscamera's geïdentificeerd als mensen uit de entourage van de Saudische kroonprins Mohammed bin Salman.

Het lichaam van Khashoggi is nog niet gevonden.

Jamal Khashoggi is niet echt een dissident. Hij komt uit het establishment en is familie van de beruchte miljardair en wapenhandelaar Adnan Khashoggi. Jamal Khashoggi werkte als journalist in onder meer Afghanistan voor gezagsgetrouwe Saudische media. Khashoggi stond echter kritisch tegenover kroonprins Mohammed bin Salman, de echte macht achter de troon. Die pretendeert hervormingen door te voeren, maar critici vinden dat show die moet verhullen dat het regime in tegendeel nog autoritairder wordt.

Khashoggi vertrok vorig jaar naar de Verenigde Staten, net voor een groot aantal topfiguren en critici van de kroonsprins in Saudi-Arabië werden opgepakt op beschuldiging van corruptie. Sindsdien schreef hij opiniestukken in onder meer The Washington Post en uitte hij kritiek op het beleid in zijn land en dan vooral op kroonprins Mohammed. Opvallend: hij riep nooit op tot een regeringswissel, wel tot hervormingen en een meer vrije pers. Hij zag zich niet als dissident, maar volgens Khashoggi is een "onafhankelijke geest" ook al voldoende om te worden opgepakt.

Na twee weken ontkennen heeft Saudi-Arabië nu toegegeven dat Khashoggi in het consulaat gedood is. Veel uitleg is nog niet gevolgd. "Het onderzoek is nog gaande", liet de openbaar aanklager weten in een verklaring. 

Erdogans AKP-partij zegt dat "Turkije niet zal toelaten dat iets verhuld wordt" en noemt de verklaring van Saudi-Arabië, twee weken na de verdwijning van Khashoggi, "een schande". "Alle bewijzen in deze zaak worden gauw openbaar gemaakt", belooft een woordvoerster.

Turkije heeft geen zeggenschap over wat er in een buitenlands consulaat gebeurt, maar lijdt wel gezichtsverlies. President Tayyip Erdogan gaat dan vaak meteen verbaal en diplomatiek in de aanval, maar heeft de voorbije dagen slechts een onderzoek geëist. Turkije -dat volop in een financiële crisis zit en dus geld nodig heeft- wil duidelijk Saudi-Arabië niet te hard voor het hoofd stoten. Maar alles blauw-blauw laten, kan natuurlijk ook niet.

Dat geldt ook voor VS-president Donald Trump die zich steeds achter Saudi-Arabië heeft geschaard. Trump heeft de Saudische verklaring over de dood van Khashoggi "geloofwaardig" genoemd. Hij noemt die "een goede eerste stap, een belangrijke stap".

Wat met Khashoggi gebeurd is, vindt hij "onaanvaardbaar", maar aan sancties denkt hij voorlopig niet. Trump zou een Amerikaanse wapenlevering van bijna 100 miljard euro aan Saoedi-Arabië kunnen intrekken, maar dat wil hij niet. "Dat kan meer dan een miljoen jobs kosten", aldus Trump. Hij herhaalt dat Saudi-Arabië ook belangrijk is als bondgenoot in de regio, als "tegengewicht tegen Iran". "Dat is niet de makkelijkste situatie."

De kwestie doet denken aan de vergiftiging van de Russische ex-spion Skripal in Groot-Brittannië. Ook toen toonden bewakingscamera's twee vermoedelijke daders die volgens de Britten Russische geheime agenten zijn. Rusland ontkent, maar maar ook niet erg hevig. Het beeld is immers geschapen dat Russische dissidenten nergens ter wereld veilig zijn.

Als de Saudische kroonprins en zijn entourage achter de verdwijning van Khashoggi zouden zitten, dan willen ze dezelfde boodschap uitdragen: wij verdragen geen kritiek en ook in het buitenland zijn jullie niet veilig. Riyadh kan dan hopen dat de storm wel gaat liggen en dat het land veilig zit bovenop zijn rijkdom aan olie en gas.

Een dergelijk overdreven zelfvertrouwen leidt echter vaak tot "een brug te ver". Zeker is dat net voor een voor kroonprins Mohammed erg belangrijke internationale economische bijeenkomst in Riyadh -"Davos of the Desert" genoemd- dreigt leeg te lopen nu de toplui van het IMF, maar ook van banken en bedrijven als JPMorgan Chase, Crédit Suisse, HSBC, Ford Motor Co., Google, Uber, BNP Paribas, de Londonse beurs, MasterCard en de investeringsfondsen BlackRock en Blackstone hun kat sturen uit protest. Dat kan het imago van kroonprins Mohammed een forse deuk geven, zowel extern als in eigen land. En binnen de Saudische koninklijke familie zijn er velen die zich ergeren aan de ambitieuze prins en zijn "hervormingen" of aan de floppende oorlog in buurland Jemen. Achter de troon vechten de clans binnen de familie altijd al om de macht en de slinger kan soms erg snel omslaan in Riyadh.

Herbekijk hieronder de reportage uit "Het Journaal":