Liveblog - Al meer dan 1.000 mensen geëvacueerd na dambreuk in Nova Kachovka, president Zelenski: "Geen invloed op tegenoffensief"

De Europese Unie zal Oekraïne "de nodige hulp" verlenen na de verwoesting van de stuwdam van Nova Kachovka. Dat heeft de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken, Dmitro Koeleba, gezegd na een telefoongesprek met zijn EU-ambtgenoot Josep Borrell.

Ook enkele Europese landen, zoals Frankrijk en Duitsland, kondigden dinsdag al aan dat ze hulp naar het rampgebied sturen. Zo stuurt Duitsland personeel van de burgerbescherming naar Oekraïne om het land te helpen. Ook gaan er waterfilters, stroomgeneratoren en andere hulpgoederen naar Oekraïne.

Volgens satellietbeelden van het gespecialiseerde bedrijf Maxar zou de Kachovka-dam al enkele dagen voor de instorting beschadigd zijn. De Nederlandse onderzoeksjournalist Christiaan Triebert deelde beelden op Twitter van de stuwdam op 28 mei en op 5 juni in de avond. 

Op het beeld van maandagavond is te zien dat een deeltje van de sluisbrug verdwenen is. Het is niet duidelijk of dit wijst op een structureel probleem. Ruslandkenner Jan Balliauw zei eerder vandaag al het een mogelijke piste is dat de dam is ingestort door slecht onderhoud in combinatie met de hoge waterdruk. Ook een ontploffing door Rusland of Oekraïne ziet hij als een mogelijke oorzaak voor de verwoesting van de dam. 

Het is nog niet duidelijk wat zich heeft afgespeeld in Nova Kachova, maar volgens militair historicus Kris Quanten haalt vooral Rusland voordelen uit de instorting van de dam. "Rusland vangt eigenlijk twee vliegen in één klap: het kan reserves recupereren want hun front is verzwakt én Oekraïne moet zich focussen op evacuaties en kan niet alles zetten op het tegenoffensief", zo zegt hij bij "Terzake" op Canvas. 

Rusland houdt vol dat Oekraïne achter de aanval zit, omdat ze door de instorting de watervoorraad van het Krim afsluiten. "Maar Rusland heeft al lang waterreservoirs aangelegd om zo'n situaties te vermijden", haalt Quanten aan. 

Als Rusland verantwoordelijk is, kan het wel eens als boemerang in hun gezicht terugkomen, denkt Quanten. "Diplomatiek zijn er al veel veroordelende reacties van de internationale gemeenschap. Dit kan ervoor zorgen dat het westen Oekraïne meer wilt steunen. Ik denk dan aan extra wapens, maar ook aan een snellere levering van F-16-gevechtsvliegtuigen", zegt de historicus.  

De gedeeltelijke verwoesting van de stuwdam in Nova Kachkova heeft volgens John Kirby, woordvoerder van het Witte Huis in de Verenigde Staten, "veel doden" veroorzaakt. "We proberen nog steeds te begrijpen wat er is gebeurd, maar de Russen hadden een aantal maanden geleden illegaal de controle over deze dam en dit reservoir overgenomen en bezetten het toen de explosie plaatsvond," zegt de woordvoerder.

"We hebben nog geen conclusies over wat er is gebeurd", maar Kirby benadrukt ook dat de schade een verwoestend effect kan hebben op de energiezekerheid van Oekraïne. "Het is heel duidelijk dat de opzettelijke vernietiging van civiele infrastructuur niet is toegestaan volgens het oorlogsrecht", voegt hij toe.

Ook in havenstad Mykolaiv, op ongeveer 60 kilometer van de stad Cherson, voelen bewoners het effect van de dambreuk in Nova Kachkova. Dat vertelt correspondent ter plaatste Michiel Driebergen in "De wereld vandaag" op Radio 1. "Het waterpeil staat hier 23 centimeter hoger."

In de stad wordt er druk gepraat over het voorval. "Langs de ene kant is er leedvermaak dat de Russen hun materiaal wordt weggespoeld, langs de andere kant is iedereen zich ook bewust van het gevaar van explosieven of landmijnen die zomaar ergens rondslingeren." 

Over de evacuaties aan de Russische kant van de dam heerst veel onduidelijkheid. "Aan deze Oekraïense kant zijn er 23.100 mensen geëvacueerd, er wordt naar woonruimte gezocht voor hen", gaat Driebergen verder. "De Oekraïense autoriteiten melden dat er 25.000 tot 30.000 mensen in de dorpen op deze oever van de Dnipro-rivier getroffen zijn."

Rusland heeft, net als Oekraïne, een dringende bijeenkomst gevraagd van de VN-Veiligheidsraad. Dat bevestigen de Verenigde Arabische Emiraten, die deze maand de Veiligheidsraad voorzitten. 

De raad zou vandaag om 22 uur (Belgische tijd) bijeenkomen, meldt een diplomatieke bron. De Oekraïense president Volodimir Zelenski zou gevraagd hebben om daar het woord te kunnen nemen. Ook VN-topman Antonio Guterres zou er het woord nemen om de vijftien leden van de V-raad te briefen over de situatie. 

Vanuit New York gaf de Russische VN-ambassadeur alvast te kennen dat Rusland niets te maken heeft met de verwoesting van de stuwdam van Nova Kachovka. "Wat scheelt er met de mentale gezondheid van zij die zoiets zeggen", aldus Vasili Nebenzja.

De Verenigde Naties hebben geen onafhankelijke informatie over hoe de Oekraïense dam is gebarsten, maar "één ding is duidelijk, het is weer een verwoestend gevolg van de Russische invasie in Oekraïne", zei VN-secretaris-generaal Antonio Guterres.

Guterres spreekt nog van een "monumentale humanitaire, economische en ecologische ramp." Hij wil dat de aanvallen op burgers en kritieke civiele infrastructuur stopt. "We moeten ervoor zorgen dat er verantwoording wordt afgelegd en dat het internationaal humanitair recht wordt nageleefd." 

"Minstens 16.000 mensen hebben hun huis al verloren - en veilig en schoon drinkwater loopt gevaar voor nog eens vele duizenden anderen," zei de VN-chef. De Verenigde Naties coördineren samen met Oekraïne om hulp te sturen, zoals drinkwater en waterzuiveringstabletten. 

Christophe Bauduin, ingenieur bij Besix en gastdocent aan de KU Leuven, denkt niet dat de dam is bezweken onder te hoge druk van het water. "Normaal gezien gebeurt dat niet", zegt hij in "De wereld vandaag" op Radio 1.

"Dammen zijn ontworpen om een bepaald overstromingspeil te doorstaan. Als het water dat peil begint te overschrijden, dan loopt de dam gewoon over. Je kan het nooit uitsluiten, maar ik heb moeite om me voor te stellen dat dat de oorzaak was."

Zowel de Duitse bondskanselier Olaf Scholz als de Canadese president Justin Trudeau veroordelen Rusland voor de verwoesting van de stuwdam bij Nova Kachovka. Trudeau zegt dat dit "opnieuw een voorbeeld is van de gruwelijke gevolgen van de illegale invasie van Rusland in Oekraïne". Ook Scholz zegt dat "alles erop wijst dat dit de agressie is van Russische zijde om het Oekraïense offensief te stoppen."

Trudeau noemt de ramp "absoluut verwoestend voor de levens en bestaansmiddelen van de hele regio." Scholz wil opnieuw met de Russische president Vladimir Poetin praten, maar zegt ook dat hij dat al lang niet meer heeft gedaan en het nu misschien niet het juiste moment is.  

Oekraïne heeft aangekondigd dat het meer dan 17.000 burgers zal evacueren uit de overstroomde gebieden in het zuiden van Oekraïne. Het getroffen gebied deint uit. "Meer dan 40.000 mensen worden bedreigd door overstromingen", zegt de Oekraïense procureur-generaal Andriy Kostin. 

"Helaas bevinden meer dan 25.000 burgers zich in het door Rusland gecontroleerde gebied daar", zegt Kostin nog. De door Moskou geïnstalleerde autoriteiten hebben laten weten dat ze in drie plaatsen de evacuaties hebben opgestart.

Kostin geeft ook nog aan te willen meewerken om aan te tonen dat dit om een oorlogsmisdaad gaat, zo stelt hij op Twitter. Kiev heeft een onderzoek ingesteld en zal alle relevante informatie aan het Internationaal Strafhof overhandigen. 

Volgens de Oekraïense procureur-generaal blijven Russische strijdkrachten schieten op burgers die willen evacueren, terwijl Oekraïne hen net wil wegkrijgen uit de gebieden. 

Ook op het tennisterrein sluimert het conflict tussen Rusland en Oekraïne. De Wit-Russische nummer 2 van de wereld Aryna Sabalenka heeft voor het eerst in haar carrière de halve finale op Roland Garros gehaald. Toen ze haar Oekraïense tegenspeelster Elina Svitolina de hand wilde schudden, negeerde die haar. 

De Russische minister van Defensie Sergei Sjojgoe is ervan overtuigd dat Oekraïne verantwoordelijk is voor het opblazen van de stuwdam nabij Nova Kachovka. Volgens hem heeft Oekraïne dat gedaan om te voorkomen dat Rusland in de buurt van Cherson zou aanvallen, terwijl Oekraïne "eenheden en uitrusting van het Cherson-front kan inzetten voor operaties tegen Russische troepen." 

Sjojgoe zegt in dezelfde verklaring op Telegram dat er 71 Russische soldaten zijn gedood in wat hij het "mislukte Oekraïense offensief" noemt, dat enkele dagen geleden gestart zou zijn. Er zouden ook 15 Russische tanks en 9 pantservoertuigen zijn vernield tijdens gevechten. "Ik herhaal, de vijand heeft zijn doelen niet bereikt, leed aanzienlijke en onvergelijkbare verliezen," citeerde de verklaring Shoigu.

Rusland geeft zelden cijfers over het aantal slachtoffers en wordt er door critici van beschuldigd het aantal gedode en gewonde militairen in Oekraïne laag in te schatten. 

Bij de verwoesting van de Nova Kachovka-stuwdam in het zuiden van Oekraïne is volgens de Oekraïense autoriteiten zeker 150 ton motorolie in de rivier terechtgekomen. Bovendien dreigt nog eens 300 ton olie in de Dnjepr te vloeien, klinkt het in de marge van de vergadering van de nationale Veiligheids- en Defensieraad die president Volodimir Zelenski had bijeengeroepen.

Luchtopnames vanuit Cherson, dat onder controle staat van de Oekraïners, tonen verder dat in de wijk Korabel, die nabij de rivier ligt, veel huizen al onder water staan. 

Vierentwintig plaatsen staan onder water overstroomd na de dambreuk in het zuiden van Oekraïne. Dat meldt de Oekraïense minister van Binnenlandse Zaken, Igor Klymenko. De evacuaties zijn nog volop aan de gang en op dit moment zijn volgens Klymenko ongeveer duizend burgers uit het gebied rond de Dnjepr geëvacueerd. 

Nova Kachovka, ligt aan de oostelijke oever van de Dnjepr en dat gebied is in handen van de Russische bezetter. Of daar op dit moment wordt geëvacueerd, is onduidelijk. Volgens Vladimir Saldo, de door Rusland aangestelde gouverneur van de provincie Cherson, is het leven er niet verstoord, maar de burgemeester - ook aangesteld door Rusland - kondigde aan dat drie gebieden zouden worden geëvacueerd.

Het Oekraïense ministerie voor Buitenlandse Zaken wil de VN-Veiligheidsraad met spoed bijeen roepen. Dat meldt het in een schriftelijke verklaring. "In de nacht van 6 juni heeft de Russische Federatie de stuwdam en de waterkrachtcentrale, gelegen nabij de stad Nova Kachovka in het tijdelijk bezette gebied van de regio Cherson, opgeblazen."

Volgens het ministerie was de aanval gepland en werd die zelfs op voorhand besproken op de Russische televisie. Oekraïne vraagt de internationale gemeenschap om de "Russische aanval" te veroordelen en extra sancties tegen Rusland in te voeren. 

Honderdduizenden mensen krijgen de komende jaren af te rekenen met de negatieve gevolgen, aldus Andrej Jermak, de kabinetschef van president Volodimir Zelenski. Hij noemt Rusland een "terreurstaat", die zijn aanvalsoorlog naar een nieuw niveau heeft gebracht. "Vandaag is Rusland een wereldwijde bedreiging."

Jermak vindt dat Rusland uitgesloten moet worden uit de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties, waar Moskou een van de vijf landen is met vetorecht. Minister van Buitenlandse Zaken Dmitro Koeleba wil dat die Veiligheidsraad in spoedzitting bijeenkomt. 

Het Oekraïense ministerie van Defensie waarschuwt de lokale bevolking in het overstroomde gebied rond de verwoeste stuwdam nabij Nova Kachovka voor explosieven. "Vijandelijke mijnenvelden liggen onder water en kunnen door het water worden meegesleurd", luidt het op Telegram.

Het ministerie voegt eraan toe dat de "Russische aanval" op de dam in strijd is met de Conventie van Genève en dat de ramp wordt onderzocht door de Speciale Transportdienst van Defensie.

"Dit is een nieuw teken van escalatie, waarmee de gruwelijke en barbaarse aard van de Russische agressie tegen Oekraïne tot ongekende hoogten wordt opgevoerd", klonk het eerder vandaag bij Peter Stano, woordvoerder van de Europese Commissie, tijdens een persconferentie in Brussel. 

Hetzelfde signaal horen we bij Josep Borrell, de Hoge vertegenwoordiger van de Europese Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid. "De aanvallen van Rusland op kritieke civiele infrastructuur in Oekraïne hebben vandaag een ongekend niveau bereikt met de vernietiging van de dam van de waterkrachtcentrale van Nova Kachovka," aldus Borrell in een verklaring.

"De Europese Unie veroordeelt deze aanval in de sterkst mogelijke bewoordingen. Het is een nieuwe dimensie van Russische wreedheden en kan een schending van het internationaal recht inhouden, met name van het internationaal humanitair recht."

De beschuldigingen blijven over en weer gaan tussen Oekraïne en Rusland. De burgemeester van Nova Kachovka, die werd aangesteld door de Russische bezetter, wijst met de vinger naar de Oekraïners. "Dit is een misdaad die niet zomaar kan passeren. Het is een terroristische daad tegen de burgers en Oekraïne is verantwoordelijk", zegt hij op de Russische staatstelevisie.

De lokale autoriteiten gaven ook nog aan dat - aan "Russische zijde" van de Dnjepr - drie bijkomende gebieden zullen geëvacueerd worden omwille van het stijgende waterpeil na de dambreuk.

Het waterpeil van het stuwmeer aan de verwoeste Oekraïense dam zakt elk uur met 35 centimeter. Dat zegt Vladimir Rogov, de door Rusland aangestelde leider van de Zaporizja-regio. Eerder had Ukrhydroenergo, de uitbater van de waterkrachtcentrale in Nova Kachovka, in een persbericht laten weten dat het peil van het stuwmeer elk uur 16 cm zakte.

Volgens de uitbater zijn er geen onmiddellijke gevolgen voor de elektriciteitsvoorziening in de rest van het land. Ook de kerncentrale van Zaporizja, die water van het reservoir gebruikt om de reactoren te koelen, zou niet direct gevaar lopen, klinkt het.

Het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) bevestigt dat, maar waarschuwt wel dat er geen water meer zal kunnen worden opgepompt uit het stuwmeer - om de reactoren van de kerncentrale in Zaporizja te koelen - als het waterpeil onder 12,7 meter zakt. Vanmorgen stond het water nog 16,4 meter hoog.

Het agentschap merkt wel op dat er verschillende alternatieve waterbronnen zijn nabij de kerncentrale. Zo is er een koelvijver naast de site aangelegd die hoger ligt en waarin normaal gezien genoeg water zit voor de koeling van de reactoren gedurende "enkele maanden".