Nieuw vaccin tegen ernstige besmetting met RSV: "Dit is een keerpunt"

RSV is een ziekte waar veel jonge ouders wel eens mee in aanraking komen. Het virus, voluit "respiratoir syncytieel virus", veroorzaakt een infectie aan de luchtwegen. Vaak worden enkel de bovenste luchtwegen, de neus en de keel, aangetast, en krijgen patiënten te maken met een gewone verkoudheid of oorontsteking. Bij zuigelingen of heel oude mensen kan de ziekte zich echter ook ernstiger ontwikkelen tot in de lage luchtwegen en tot een bronchitis of een longontsteking leiden.

Wereldwijd lopen jaarlijks 33 miljoen kinderen jonger dan 5 jaar de ziekte op. Dat leidt jaarlijks tot 3,6 miljoen hospitalisaties en 100.000 dodelijke slachtoffers, vooral in lage-inkomenslanden. Volgens de Britse nationale gezondheidsdienst NHS loopt de dodentol zelfs op tot 160.000 per jaar. Van die dodelijke slachtoffers is 95 procent jonger dan 6 maanden. Het overgrote deel van de kinderen die overlijden, komt uit lage- en gemiddelde-inkomenslanden.

Daar komt nu misschien een einde aan, want het farmaceutisch bedrijf Pfizer heeft een vaccin ontwikkeld tegen de ziekte. Een team van het Universitair Medisch Centrum Utrecht heeft samen met andere Nederlandse ziekenhuizen het vaccin uitgetest bij 7.500 zwangere vrouwen uit 18 landen. Het werd minstens een maand voor de geboorte van de baby toegediend. Op die manier kon de moeder antistoffen aanmaken, en die doorgeven aan de ongeboren baby.

Uit de analyses bleek dat de baby's 90 dagen na hun geboorte 82 procent minder kans hadden om een ernstige infectie te ontwikkelen aan de lage luchtwegen. Na zes maanden was er 70 procent minder kans op een ernstige RSV-infectie. De minder ernstige infecties meegerekend, was de werkzaamheidsgraad van het vaccin 50 procent.

"Dit is een keerpunt", zegt Johan Neyts, viroloog aan de KU Leuven in "De Wereld Vandaag". "We kennen RSV al vijftig jaar, er was echt wel nood aan een vaccin."

Al jarenlang wordt er gewerkt aan niet één, maar twee vaccins. "Een paar jaar geleden was er een doorbraak toen men begreep dat er uitsteeksels zitten op het oppervlak van het virus, net zoals bij SARS-CoV-2 (zeg maar het coronavirus, red.). Die moet je kunnen aanbieden aan het immuunsysteem bij vaccinatie. Die moet je wel kunnen stabiliseren, en dat is toen dus gelukt. Die doorbraak heeft er trouwens voor gezorgd dat de coronavaccins zo snel ontwikkeld zijn kunnen worden."

Het RSV-vaccin is een zogenoemd subunit-vaccin. "Dat uitsteeksel op het oppervlak van RSV wordt gebruikt om mee te vaccineren. Het is géén mRNA-vaccin zoals bij SARS-CoV-2. Je biedt door te vaccineren wel dat oppervlakte-eiwit aan aan het immuunsysteem, dat dan antistoffen gaat ontwikkelen die beschermen tegen een RSV-infectie."

Door vrouwen laat in de zwangerschap te vaccineren, kunnen ook hun baby's meteen antistoffen meekrijgen via de moederkoek. "Zo heeft de baby, als die geboren wordt, al meteen antistoffen tegen RSV. Net in de eerste weken, zeker tussen week zes en week acht, zijn baby's erg gevoelig voor RSV. Dat is dus een grote winst."

Het vaccin zal door Pfizer op de markt gebracht worden, maar is nog niet te koop. Maar dat kan snel gaan. "Ook het farmaceutische bedrijf GSK is nog een RSV-vaccin aan het ontwikkelen, en ligt zelfs nog wat voor op Pfizer." Beide vaccins moeten nog voorgelegd worden aan de autoriteiten voor goedkeuring, "maar omdat RSV zo'n groot probleem is en uit de studies blijkt dat de vaccins veilig zijn, is de algemene verwachting dat die zullen worden goedgekeurd".

RSV helemaal uitroeien, zal wellicht niet lukken. "RSV is heel besmettelijk, net zoals mazelen. Mazelen komt bij ons door vaccinatie bijna niet meer voor, maar RSV is toch nog iets anders. Ik denk dat er nog veel water door de Schelde zal moeten vloeien voor RSV minder circuleert. In eerste instantie moeten we vooral zorgen dat de ernstige infecties afnemen."