Niet enkel almachtige technologieën kunnen de mens en het klimaat redden

In de klimaatdiscussie hoor je vaak dat we vertrouwen moeten hebben in de toekomst en in innovatie. Een 400-tal Belgische ingenieurs nuanceert dat standpunt in deze open brief. Ze pleiten voor een doordachter gebruik van technologieën in het opbouwen van een duurzame samenleving.

opinie
AFP or licensors
400 Belgische ingenieurs
De ondertekenaars zijn burgerlijke, bio- en industriële ingenieurs

Aan het begin van dit jaar, 2019, staat de klimaatkwestie volop in de aandacht. Als reactie op de door wetenschappers aangekondigde schokken en rampen wordt wijdverspreid veel hoop gevestigd op technische innovatie.

Twee recente uitspraken in de media vormen hier een goed voorbeeld van (hier en hier te lezen). Diezelfde hoop wordt trouwens ook, in een of andere vorm, weerspiegeld in alle politieke programma’s voor de verkiezingen van 26 mei. In de collectieve verbeeldingskracht wordt deze visie van levensreddende technologieën vaak in verband gebracht met ingenieurs, aangezien zij sinds het begin van het industriële tijdperk voorop lopen bij de ontwikkeling van nieuwe technologieën.

Technische innovatie heeft de afgelopen twee eeuwen tot een substantiële verbetering van de levenskwaliteit van de bevolking geleid

Gezien de grote uitdagingen waar onze samenleving voor staat, leek het voor ons - ingenieurs - van essentieel belang om aan het debat deel te nemen door een duidelijk standpunt te geven over de plaats die technologie kan innemen in de strijd tegen klimaatverandering.

De keerzijde van de medaille van ons uitermate technologisch leven

Laten we beginnen met de constatering dat technische innovatie de afgelopen twee eeuwen tot een substantiële verbetering van de levenskwaliteit van de bevolking heeft geleid. Medische vooruitgang heeft geholpen om de levensverwachting te doen stijgen. Automatisering heeft tijd vrijgemaakt, die voorheen aan handenarbeid of huishoudelijke taken moest worden gewijd.

Meer recent heeft de komst van telecommunicatie en het internet ons dagelijkse leven overhoopgehaald, en boeiende nieuwe mogelijkheden met zich meegebracht. Ook werden er aanzienlijke middelen geïnvesteerd in het ontwikkelen van meer milieuvriendelijke technologieën.

De opkomst van hernieuwbare energieën, de verbetering van de energie-efficiëntie van motoren en de vermindering van industriële vervuiling, zijn allemaal voorbeelden die de optimistische visie die zo wijdverspreid is ondersteunen en gedeeltelijk rechtvaardigen.

Dat de situatie vandaag de dag zo somber is, komt niet door een gebrek aan belangrijke technologische ontwikkelingen

Vanuit een meer globaal perspectief moet echter ook rekening worden gehouden met de impact die deze hightech-innovaties hebben op ons milieu, door het gebruik dat ervan wordt gemaakt en de consumentistische excessen die ermee verbonden zijn. De opwarming van de aarde en de verzuring van de oceanen door broeikasgasemissies, verontreiniging van de bodem, rivieren en oceanen, en de massale vernietiging van biodiversiteit zijn immers de keerzijde van de medaille van ons uitermate technologisch leven.

Hoewel deze problemen al sinds de jaren zeventig bekend zijn, hebben ze allemaal een verontrustende omvang aangenomen en blijven ze verergeren, in een logische samenhang met de wereldwijde groei van de consumptie van goederen en fossiele energie.

Natuurlijk lijkt Europa van deze trend af te wijken, zoals blijkt uit enkele indicatoren van vervuiling die stabiliseren of zelfs verbeteren. Maar de belangrijkste reden voor deze verbetering is vooral te wijten aan de verplaatsing van de meest vervuilende en energieverslindende industrieën naar landen waar de milieu- en sociale normen het laagst zijn.

Als de situatie vandaag de dag zo somber is, komt dit nochtans niet door een gebrek aan belangrijke technologische ontwikkelingen, die de energie-efficiëntie hebben verhoogd en de vervuiling in alle stadia van de levenscyclus van een product hebben verminderd.

Alles gaf dus de hoop dat de impact van onze samenlevingen op het milieu zou afnemen. Daarom moet worden gevraagd waarom het omgekeerde vandaag wordt waargenomen, met een gebruik van technologieën dat meer aan de kant van het probleem dan die van de oplossing lijkt te staan.

Paradox van technische innovatie

Deze schijnbare paradox kan gedeeltelijk verklaard worden aan de hand van twee mechanismen die inherent zijn aan technische innovatie. Ten eerste heeft elk systeem beperkingen en limieten, die in wezen onoverkomelijk zijn. De efficiëntie van een windturbine, bijvoorbeeld, is volgens de wet van Betz fysiek beperkt tot 60%. Hoe inventief men ook is, het is onmogelijk om deze waarde te overschrijden. Bovendien is er, naarmate men dichter bij de theoretische maximale efficiëntie komt, steeds meer gecompliceerd werk nodig voor een steeds kleinere winst in efficiëntie.

Het tweede mechanisme wordt het rebound-effect genoemd. Dit is de waarneming dat, zelfs wanneer een innovatie een winst in energie of grondstoffen voor een gegeven technologie mogelijk maakt, de consumptie van deze technologie op een systematische manier zal toenemen, waardoor de verwachte positieve gevolgen worden gecompenseerd.

Dit mechanisme kan verklaard worden aan de hand van drie facetten.

  • Ten eerste is er het psychologische facet, namelijk de compensatie: wanneer technologie efficiënter wordt, verbruiken wij meer. 
  • Dan is er, vanuit een economisch standpunt, het inkomenseffect: technologie die goedkoper is, maakt geld vrij dat kan worden uitgegeven aan een andere vorm van consumptie, die misschien op zijn beurt juist meer energie verbruikt. 
  • Tot slot is er het marketingfacet van de innovatie: de aantrekkingskracht van nieuwigheid leidt tot kopen. 

Ten gevolge van dit rebound-effect is er dus geen correlatie tussen energie-efficiëntie enerzijds, en een globaal lager energieverbruik anderzijds.

Deze twee principes verklaren waarom onze consumptie van hulpbronnen en energie exponentieel blijft groeien. Men kan dus redelijkerwijze niet geloven dat technologische innovatie de menselijke samenleving zal redden binnen de, gezien de noodsituatie van het klimaat, korte beschikbare tijd.

Technologieën doordachter gebruiken

Dit betekent niet dat de technologieën geen rol te spelen hebben, wel dat we die rol op een meer doordachte manier moeten benaderen. De tot nu toe opgebouwde kennis biedt boeiende mogelijkheden om een duurzame samenleving op te bouwen.

Voldoen aan de comfortvereisten van onze moderne samenleving en tegelijkertijd milieuvriendelijk blijven, is een fantastische uitdaging voor ingenieurs. Vanuit dit perspectief is het echter, om de productie van goederen en energie te verminderen, het systeem van consumentisme dat in vraag gesteld moet worden. Dit systeem zou geheroriënteerd moeten worden naar wat echt essentieel is voor ons levenscomfort.

Het dogma van "altijd meer" moet in vraag gesteld worden

Deze conclusie is in totale tegenstelling tot de huidige dynamiek, die overeen lijkt te komen met het dogma van "altijd meer", en roept vragen op die afwijken van ons technologisch vakgebied. Is het nog steeds verantwoord om de bbp-groei (bruto binnenlands product, red.) als het belangrijkste economische doel te handhaven, met het risico ons bloot te stellen aan gevolgen die buiten onze macht liggen?

Zou het niet verstandiger zijn om onze welzijnsindicatoren, rond wiens maximalisatie we onze samenleving organiseren, te baseren op het immateriële - onderwijs, vrije tijd, gezondheid, professionele ontwikkeling?

En tot slot, zou een samenleving die gekenmerkt wordt door de achteruitgang van de materiële productie voor individueel gebruik, niet een geweldige kans zijn om sociale ongelijkheid te verminderen door de nadruk te leggen op het delen van technologieën?

Dit alles zijn elementen die het grote sociale debat rondom de ecologische transitie kunnen voeden, met echter die beperking dat het niet langer mogelijk is om de joker van almachtige technologieën te spelen.

Lijst van de ondertekenaars:

Gabriel Abedrabbo (bur), Myriam Abou-Habib (bur), Luis Akakpo (bur), Jerome Antoons (bur), Antoine Aspeel (bur), Mila Baladi (bur), Claude Barant (ind), Allan Barrea (bur), Alexis Bary (bio), Guillaume Bastin (bur), Aimeric Bastogne (bur), Thierry Bastogne (ind), Gilles Baudoin (bur), Amaury Beaugendre (bio), Guillaume Beckers (bur), Jonathan Beckers (ind), Benjamin Berger (bur), Erica Berghman (bur), Vincent Bertrand (bur), Pierre Bille (bur), Edouard Bissen (bur), Oriane Boeraeve (bur), David Bol (bur), Pierre Bollen (bur), Pierre-Louis Bombeck (bio), Noémie Bontemps (bur), Jean Bouchat (bur), Maxime Brabant-Pirnay (bur), Anne-Sophie Branders (bur), Martin Braquet (bur), Olivier Bribosia (bur), Olivier Bronchain (bur), Yves Bronchain (bur), Guillaume Brunin (bur), Florian Burelli (bur), Romain Candaele (bio), Simon Candaele (bur), Denis-Gabriel Caprace (bur), Simon Carbonnelle (bur), Cedric Cassiers (bur), Gaëtan Cassiers (bur), Séverine Cassiers (bur), Simon Cauwe (bur), Souleyman Charije (bur), Jean-Christophe Charlier (bur), Laurine Choisez (bur), Francois Clerens (bur), Philippe Closset (bur), Joffrey Coheur (bur), Pierre-Olivier Colard (bur), Gilles Colinet (bio), Martin Colla (bio), Arnaud Collard (bio), Jean-François Collard (bur), Anne-Sophie Collin (bur), Frederic Colomer (bur), Nathan Coppin (bur), David Cordova Bulens (bur), Michael Coulombier (bur), Estelle Courtois (bur), Samuel Courtois (bur), Maïté Croonenborghs (bur), Florian Crowin (bur), Laurent Dandoy (bur), Michel Dandoy (ind), Damien Dasnoy (bur), Christine Dassargues (bio), Louis Dassy (bur), Robert David (bur), Martin de Bellefroid (bur), Yannick De Bock (ind), Luc de Brabandere (bur), Léna De Brabandere (bio), Stanislas de Bruyne (bur), Alexandre De Cannière (bur), Maxime de Changy (bur), Antoine de Comite (bur), Marc de Crombrugghe (bur), Tristan de Crombrugghe (bur), Tassilo de Furstenberg (bur), Maxime De Mol (bur), Chaïm De Mulder (bio), Gilles De Neyer (bur), Quentin de Radiguès (bur), Clément de Schaetzen (bur), Krishna De Schutter (bur), Sandrine De Schutter (bur), Manuel de Tillesse (bio), Tanguy de Tillesse (bio), Quentin de Ville (bur), Christophe De Vleeschouwer (bur), Cyril de Walque (bur), John de Wasseige (bur), Laurent Debersaques (bur), Judith Deblon (bio), Jonathan Debougnoux (ind), Samuel Dechamps (bur), Adeline Decuyper (bur), Cedric Degraux (ind), Kévin Degraux (bur), Rémi Dekimpe (bur), Mathieu Delandmeter (bur), Nicolas Delhaye (bio), Harold della Faille (bur), Romain Deltour (bio), Guillaume Demaude (bur), Florian Demesmaeker (bur), Denis Deneire (bur), Sebastiaan Derese (bio), Didier Deryck (bur), Aurélie Deschuyteneer (bur), Arnaud Detaille (bio), Nicole Dewandre (bur), Gaël Djuideu Pouadjam (bur), Jean-François Doat (bio), Denis Dochain (bur), Antoine Dujardin (bur), Benoit Dujardin (bur), Camille Dumont (bio), Philippe Dumont (bio), Steven Dumont (bur), Corentin Dumont de Chassart (bur), Elise Dupont (bur), Patrick Dupriez (bio), Antoine Durviaux (bur), Eric Englebert (bur), Charles Faes (bur), Paul Fisette (bur), Vincent Flon (bur), Stéphane Fokou Kingue (bur), Martin Fonder (bur), Guillaume Foucart (bur), Matthieu Fourel (bio), Laurent Francis (bur), Emile Frison (bio), Benoît Frisque (bur), Valentine Ganseman (bur), Florent Gardieir (bur), Matthieu Genicot (bur), Julien Geno (bur), Christophe Genot (bur), Isabelle George (bio), Philippe Ghosez (bur), Violaine Giaux (ind), Tristan Gilet (bur), Martin Godts (bur), alexis Goethals (ind), Emmanuel Goffaux (bur), Didier Gonze (bur), Xavier Gonze (bur), Matthias Gorremans (ind), Olivier Gourgue (bur), Pierre-Yves Gousenbourger (bur), Julien Govaerts (bur), Corentin Greindl (bur), Florence Greiner (bur), Olivier Greiner (bur), Philippe Greiner (bur), Jonathan Grimard (bur), Alexandre Gubbelmans (bio), Gautier Guilmot (bur), Stéphanie Guérit (bur), Maxime Hanot (bur), Romain Hardy (bur), Benoit Hausman (ind), François-Xavier Hellebaut (bur), Julien Hendrix (bur), David Henneaux (bur), Edouard Henquet (bur), Guy Henriet (bur), Lionel Herinckx (bur), Nicolas Herinckx (bur), François Herinckx (bur), Benoît Herman (bur), Isabelle Hesse (bur), Laurence Hesse (bur), Simon Hinnekens (bur), Salomée Hinque (bur), Virgil Hinque (bur), Romain Hollanders (bur), Michel Huart (bur), Benjamin Ingebos (bio), Andra Iordanescu (bur), Karim Ismail (bur), Maxime Istasse (bur), Gaetan Jacquemin (bur), Mathilde Jacques (bur), Pascal Jacques (bur), Martin Jacquet (bur), Arthur Jansen (bur), Anne-Michele Janssen (bur), Raphael Janssens (bur), Arnaud Jaspard (bur), Hervé Jeanmart (bur), Julien Jomaux (bur), Blanche Jonas (bur), Victor Joos (bur), William-James Kettlewell (bur), Adrian Kneip (bur), Luc Koninckx (bur), Marie Kotovitch (bio), Audrey Labonte (bio), Paul Lacko (bur), Benjamin Lallemand (bio), Henri Laloyaux (bur), Adrien Lambert (ind), Philippe Lamberts (bur), Olivier Lantsoght (bur), Maxence Lardinois (bur), Ludivine Lassois (bio), Kim-Séang Lauch (bur), Grégoire Le Brun (bur), Nicolas Leblanc (bur), Joséphine Lebrun (bur), Vianney Lechien (bur), Julien Leclerc (bur), Nicolas Leclercq (bio), Sophia Leduc (bio), kevin lefebure (bio), Martin Lefebvre (bur), Robin Lefrant (bur), Maxime Legraive (bur), Florent Lejoly (bur), Catherine Lembrée (bio), Manon Lenaerts (bur), Jean-Christophe Lepers (ind), Arthur Leveau (bur), Frédéric Lhoir (ind), Pierre Libeau (ind), Alexis Libert (bur), Thibault Libioulle (bur), Samuel Lorenzi (bur), Quentin Lété (bur), Jonathan Mahaux (bur), Antoine Maindiaux (bur), Michael Malotaux (bur), Thibault Manhaeghe (bio), Dani Manjah (bur), Valentin Marchal-Marchant (bur), Marie Marchant (bio), Gilles Marichal (bur), Benoît Martin (bur), Catherine Massart (bur), Lucien Massinon (bur), Chloé Masson (bur), Quentin Masson (bur), Guillaume Maudoux (bur), Jonathan Maus (bio), Nicolas Maître (bur), Quentin Meekers (bur), Nicolas Meerts (bur), Thomas Menet (ind), Bastien Mercenier (bur), Robin Meurice (bur), Maud Moens (bur), Amaury Moens de Hase (bur), Loic Monseur (bio), Adrien Mordant (ind), Emile Moreau (bur), Ludovic Moreau (bur), Nicolas Moreau (bur), Clément Morelle (bur), Gauthier Muguerza (bur), Adrien Naveau (bur), Simon Naveau (abbé) (bur), Clément Nissen (bio), Ingmar Nopens (bio), Louise Noël (bur), Audrey Nsamela (bur), Damien Nyssen-Dehaye (bur), Emeline Nysten (bur), Guillaume Olikier (bur), Tanguy Ollinger (bur), Emmanuel Omoruyi (bur), Valérie Oosterbosch (bur), Laurent Opsomer (bur), Hubert Orefice (ind), Quentin Otjacques (bur), Benoît Pairet (bur), Thomas Pairon (bur), Gregory Paladin (bur), Pierre Paladin (bur), Mathilde Paque (bio), Arnaud Paquet (bur), Thomas Pardoen (bur), Antoine Paris (bur), Julien Pelet (bio), Etienne Philippe (ind), Matthew Philippe (bur), Brieuc Pinon (bur), Christian Pinon (bio), Laetitia Pirson (bio), Maxime Pochet (bur), Alexander Potokin (bio), Anaïs Powell (bur), Hans Ramon (ind), Ignace Ransquin (bur), Jean-Pierre Raskin (bur), Sylvain Rasneur (bur), Emilie Renard (bur), Marc Renard (bur), Gian-Marco Rignanese (bur), Benjamin Riquet (bur), Bernard Roberti (ind), Florentin Rochet (bur), Caroline Rochez (bur), Ana Rodriguez (bio), Renaud Ronsse (bur), Francois Rottenberg (bur), Arnaud Rouanet (bur), Colin Royer (bio), Sophie Ryelandt (bur), Geoffroy Ryelandt (bur), Thibaut Résimont (bur), Antoine Saint-Amand (bio), Leandro Salemi (bur), Maxime Saliez (bur), catherine salmon (bur), Thaneshan Sapanathan (ind), Vincent Schellekens (bur), Félicien Schiltz (bur), Philippe Schiltz (bur), Pierre Schiltz (ind), Elisabeth Schobbens (bur), Laurent Schuster (bur), Paul Sente (bur), Sébastien Simonart (bur), Jean-Charles Snaps (bur), Sandra Soares-Frazao (bur), Xavier Sottiaux (ind), Laurent Souris (bur), Laurent Spitaels (bur), Jean-Sébastien Staelens (bur), François-Xavier Standaert (bur), Timothée Stassin (bio), Cédric Stefens (bur), Jean Stillemans (bur), Adrien Taylor (bur), Emily Taylor (bur), Nathan Terseleer Lillo (bio), Maxime Thomas (bur), Denis Tihon (bur), Sébastien Timmermans (bur), Michel Tondusm (ind), Kevin Tossens (bur), Sébastien Toussaint (bur), Abdellah Touzani (bur), Thanh-Son Tran (bur), Guillian Van Achter (bur), Xavier Van Damme (bio), Jorn Van de Velde (bio), Lieven Van de Vondel (ind), Julien Van der Borght (bur), Nicolas Van der Noot (bur), Thomas van der Rest (bur), Louis Van Geertruijden (bio), Laurens Van Hoecke (bio), Johan Van Hoye (bur), Romain Van Hulle (bur), Vivien Van Kerckhoven (bur), Alban Van Laethem (ind), Laureline Van Leeuw (bur), Anne-Cécile Van Meenen (ind), Nicolas Van Naemen (bur), Loïc Van Nieuwenhuyse (bur), Yves Van Parys (ind), Pierre Van Tichelen (bur), Benoit Van Troeye (bur), Louis Vandenabeele (bur), Marie Vandermies (bio), Antoine Vanderschueren (bur), Valentine Vangoethem (bio), Julien Vastenaekels (bur), Benoit Vekemans (ind), Rhea Verbeke (bio), Jenna Vergeynst (bio), Ariane Vermeylen (bio), Anne-Sophie Verstraete (bur), Matthieu Verstraete (bur), Joachim Verstraeten (bur), Han Vervaeren (bio), Jan Verwaeren (bio), Nathalie Vetcour (bur), Pierre-Adrien Viaene (bur), David Vincent (bur), Marjolein Visser (bio), Iuliana Vulpe (bur), Alexis Wacquez (ind), Thomas Walewyns (bur), Yseult Walgraffe (bio), Jérôme Walmag (bur), Jennifer Watchi (bur), Noé Weber (bur), Arnaud Wieclawski (ind), Marie Willocx (bio), Boris Wittek (bio), Jeremy Wynants (bur), Mathieu Xhonneux (bur)

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.

Meest gelezen