Slangen of zoogdieren? Het blijft onduidelijk welk dier het nieuwe coronavirus verspreidt naar de mens

De Chinese onderzoekers merkten in hun studie op dat patiënten die geïnfecteerd geraakt zijn met het nieuwe coronavirus - dat door de Wereldgezondheidsorganisatie WHO 2019-nCoV genoemd is - in contact zijn gekomen met wild dat verkocht werd op de Huanan-markt, een grote markt waar naast pluimvee, ander vee en vis en zeevruchten ook levende slangen, marmotten, vleermuizen, wilde vogels, kikkers, egels en konijnen verhandeld werden.

Het virus dat verantwoordelijk is voor de nieuwe uitbraak behoort tot een grote familie die coronavirussen genoemd worden, waartoe ook de virussen behoren die SARS (severe acute respiratory syndrome) en MERS (Middle East respiratory syndrome) veroorzaken. 2019-nCoV is het nauwst verwant met SARS en verwante virussen die vleermuizen als dierlijke gastheer hebben. Maar die kunnen het virus ook doorgeven aan andere dieren, die op hun beurt dan weer mensen kunnen besmetten. 

Naast de Chinese onderzoekers vermoeden ook veel andere wetenschappers dat een onbekende dierlijke gastheer voor 2019-nCoV het virus aan mensen heeft doorgegeven op de markt in de stad Wuhan, aangezien daar de eerste gevallen werden vastgesteld in december. De vraag is echter welke gastheer. 

Voor de Chinese onderzoekers is het antwoord dat het meest waarschijnlijke reservoir in het wild voor 2019-nCoV slangen zijn, en dat voor het eerst. Ze noemen de soorten waartoe de Chinese cobra (Naja atra) en de veelbandige krait (Bungarus multicinctus) behoren, twee gifslangen die in Wuhan en grote andere delen van China voorkomen, als waarschijnlijke reservoirs onder de wilde dieren. 

Eerst voerden de onderzoekers een gedetailleerde genetische analyse uit van het virus en vergeleken die met beschikbare genetische informatie over virussen uit verschillende locaties en bij verschillende soorten gastheren. Ze kwamen tot de conclusie dat 2019-nCoV een virus lijkt te zijn dat gevormd is uit een combinatie van een coronavirus dat bij vleermuizen gevonden wordt en een andere coronavirus waarvan de oorsprong niet bekend is. 

Het virus dat op die manier ontstaan is, ontwikkelde een 'recombinatie', een mengvorm van een viraal eiwit dat receptoren op de gastheercellen herkent en er zich aan bindt. Dat is de sleutel die virussen toelaat in de cellen van de gastheer binnen te dringen, wat kan leiden tot infecties en ziektes. 

Vervolgens stelde het team echter ook dat het aanwijzingen had gevonden dat het nieuwe coronavirus waarschijnlijk slangen als gastheer heeft gehad, voor het op mensen overging, maar daar is veel kritiek op.

Ze leidden dat af uit een voorkeur van het virus voor bepaalde codons. De codering voor de  meeste aminozuren - bouwstenen van het leven - kan gevonden worden op verschillende codons - een sequentie van drie basen in DNA of mRNA. Er zijn 61 codons die coderen voor 20 aminozuren, en één manier waarop virussen zich aanpassen aan hun gastheer, is door dezelfde keuze te maken uit de verschillende codons als die gastheer. 

Het Chinese team vergeleek de codons die de voorkeur wegdroegen van 2019-nCoV met die van mogelijke gastheren als marmotten, egels, schubdieren, vleermuizen, vogels, mensen en slangen. De dichtste match vonden ze bij de eerder genoemde slangen, de veelbandige krait in de eerste plaats en de Chinese cobra in de tweede plaats. En aangezien slangen verkocht werden op de voedselmarkt in Wuhan, schrijven ze dat slangen het meest waarschijnlijke reservoir onder de wilde dieren zouden kunnen zijn voor het nieuwe coronavirus. 

Op die bewering is echter meteen veel kritiek gekomen, en in een kort artikel in Nature zijn een aantal van die opmerkingen gebundeld. 

Zo zei David Robertson, een viroloog aan de University of Glasgow, dat er niets is dat de stelling ondersteunt dat er slangen betrokken zouden zijn bij 2019-nCoV. Hij zei ook dat het onwaarschijnlijk is dat het nieuwe virus een secundaire dierlijke gastheer lang genoeg heeft geïnfecteerd om zijn genoom - zijn genetisch materiaal - aanzienlijk te veranderen, aangezien dat proces een lange tijd in beslag neemt. 

Paulo Eduardo Brandão, een viroloog die aan de Universidade de São Paulo in Brazilië onderzoekt of het überhaupt mogelijk is dat coronovirussen slangen infecteren, zei dat het Chinese team geen bewijs had voor het feit dat slangen door het nieuwe coronavirus kunnen geïnfecteerd worden en als gastheer ervoor kunnen dienen. "Er is geen consistent bewijs voor coronavirussen in andere gastheren dan zoogdieren en Aves (vogels)", zo zei hij. 

Cui Jie, een viroloog aan het Pasteur Institute van Shanghai zei dan weer dat een zoogdier de meest waarschijnlijke kandidaat is als gastheer. 

Cui maakte deel uit van het team dat in 2017 aan SARS verwante virussen identificeerde in vleermuizen uit een grot in de Chinese provincie Yunnan. SARS en 2019-nCoV behoren tot een subgroep van de coronavirussen die betacoronavirussen genoemd wordt. Dergelijke virussen werden enkel in zoogdieren aangetroffen bij veldonderzoek in de nasleep van de uitbraak van SARS in 2002-2003, zei Cui, en niet bij andere dieren. "Dit 2019-nCoV is duidelijk een zoogdiervirus", zo zei hij.

Veel onderzoekers betwijfelen of de dierlijke gastheer of gastheren van 2019-nCoV geïdentificeerd zullen kunnen worden zonder meer veldonderzoek en meer onderzoek in het laboratorium. Ze hopen dat onderzoek op de markt in Wuhan soelaas kan brengen en dat genetische tests op dieren of voorwerpen zoals kooien en kisten van de markt aanwijzingen zullen kunnen opleveren die kunnen leiden tot de identificatie van de gastheer.

De studie van de Chinese onderzoekers van verschillende instituten is gepubliceerd in het Journal of Medical Virology. De kritiek op het artikel staat in Nature. Dit artikel is gebaseerd op een persbericht van Wiley en de beide artikels.