De coronacrisis een Chinees complot? Zo herkent u een kettingmail met valse informatie
U hebt ze misschien ook gekregen: mails met complottheorieën over het ontstaan van het coronavirus, of met foute medische informatie. U bent niet alleen. In onze rubriek "Check" ontmaskeren we valse informatie over o.a. het coronavirus. In onze mailbox zien we dat één mail heel vaak opduikt: het gaat om een digitale kettingbrief waarin wordt geclaimd dat het coronavirus een uitvinding is van China om de wereld te domineren. Zo onderscheidt u zin van onzin.
De brief begint met “Dit moet je echt eens lezen. Het stemt tot nadenken.” Met deze uitspraak is op zich niets mis. De auteur vraagt uw aandacht. Veel mensen die een brief of een mail schijven, of een bericht op sociale media, willen dat u verder leest. Hier lokt de -onbekende- auteur ons met de belofte dat we iets te weten gaan komen wat we nog niet wisten.
Dat teasend, lokkend, of zelfs waarschuwend begin komt vaak terug in onbetrouwbare mails, posts op Facebook, of WhatsApp-berichtjes.
Een onbekende bron
De brief gaat voort: "Eventjes iets wat een vriend aan me heeft overgemaakt dat stemt tot nadenken. Geloof wat je wil. Veel leesgenot."
De auteur claimt dat hij informatie heeft van een geloofwaardige bron. Hij spreekt over een vriend, maar vertelt ons niet wie de vriend is. Is het een arts? Een wetenschapper? Een hooggeplaatste regeringsfunctionaris? Of een vriend van op café? We weten het niet. Hier mag al een belletje gaan rinkelen. Wie is de bron? Hoe geloofwaardig is de bron en waar heeft die persoon zijn informatie gehaald? Dat weten we niet.
Let ook op de woorden: “Geloof wat je wil”. Daarmee zegt de auteur dat je niet alles moet geloven, maar het zou zonde zijn om dat niet te doen, want wat volgt is echt wel "inside informatie" van een complot op wereldformaat. Bovenal is het echter een flauwe disclaimer: niet alles wat volgt, is noodzakelijk waar, maar “het kan zijn”. Alsof de auteur zich nu al indekt voor wat volgt.
Speculeren
“Het coronavirus reisde de hele wereld vanuit Wuhan, maar bereikt Peking en Shanghai niet… Hoe kan dit?”
Het is inderdaad zo dat volgens de officiële cijfers “maar” acht mensen gestorven zijn aan het coronavirus in Peking, op 582 besmetting tot op vandaag. In Shanghai zes... als we tenminste de Chinese regering mogen geloven. De juiste oorzaak van die lage cijfers, is niet bekend. Mogelijk spelen de strenge quarantaineregels mee. De laatste dagen is er overigens sprake van een nieuwe stijging in het aantal besmettingen, voornamelijk door buitenlanders die via Peking het land in reisden.
Bij complottheorieën zien we vaak drie elementen: niets gebeurt toevallig, niets is wat het lijkt en alles is met elkaar verbonden
De onduidelijke oorzaak voor de lage cijfers speelt de auteur mee uit, om argwaan te creëren. In heel de wereld lijkt de pandemie immers toe te slaan, behalve in Peking. En was het virus nu net niet ontstaan in China? De auteur stelt ook vast dat de beurs niet crashte in China, wel in Europa en de Verenigde Staten…
U begrijpt vast waar de auteur heen wil. Bij complottheorieën zien we vaak drie elementen, namelijk dat niets toevallig gebeurt, niets is wat het lijkt en dat alles met elkaar verbonden is. Dat geldt volgens de auteur van deze hoax ook voor het coronavirus.
Update 16 april. In een opiniestuk in de Amerikaanse krant The Washington Post verschijnt een sterk onderbouwde uitleg over de veiligheid in een labo in Wuhan die sterk te wensen overlaat. In het artikel staat dat wetenschappers het op dit moment eens zijn dat het er niet op lijkt dat het virus een biochemisch wapen is, dat gecreëerd is in een laboratorium. Maar het kan wel zijn dat het virus na proeven op vleermuizen nadien door onvoorzichtigheid in de wijde wereld is terechtgekomen. Uitsluitsel is er op dit moment niet.
Het oorlogshandboek bestaat, maar de verwijzing naar corona niet
Insinueerde de auteur tot nu toe vooral, dan verandert dat in het volgende deel van de brief. Hij of zij somt tien stappen op die zouden leiden tot zekere werelddominantie (u vraagt u af waarom niet elke politicus die opvolgt, als ze zo zeker zouden werken), en raadt het boek “Unrestricted Warfare: China’s master plan to America America” aan.
Het boek gaat over hoe China een technologisch superieure tegenstander (zoals de Verenigde Staten) met andere middelen kan verslaan dan een directe militaire confrontatie. Voor alle duidelijkheid, we spreken over een boek uit 1999.
De auteur claimt dus dat het tienstappenplan dat volgens hem wordt gevolgd, een bekende strategie is binnen het Chinese leger, omdat twee voormalige kolonels een boek schreven over alternatieve strategische oorlogsmiddelen. Volgens hen zal oorlogsvoering in de moderne wereld niet langer in de eerste plaats een strijd zijn die gevoerd wordt met militaire een militaire confrontatie.
We leggen de claim voor aan Wietse Wiels van de wetenschappelijk-kritische vereniging Skepp. "Dat ooit ergens iemand een voorspelling heeft gedaan die uitkwam, bewijst helemaal niets", merkt hij meteen op. "Er worden immers véél meer voorspellingen gedaan die helemaal niet uitkomen – over van alles en nog wat."
O ja: van de top 10 die de auteur van deze kettingbrief opstomt, is in het boek niets terug te vinden. Biologische oorlogsvoering wordt zeer kort terloops aangehaald en het enige virus dat in het boek voorkomt, is een computervirus.
Wanneer de auteur het zelf niet meer lijkt te weten
De auteur creëert nog meer verwarring door te beweren dat Rusland en Noord-Korea virusvrij zijn. Van Rusland weten we intussen dat er meer dan 5000 mensen besmet zijn en dat er 45 doden zijn (situatie op 6 april). Vanuit Noord-Korea komt er door het regime daar nooit betrouwbare informatie naar buiten.
De auteur beweert onder meer ook dat Nancy Pelosi, de voorzitter van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden, samenwerkt met China om Trump te verslaan. Daarvoor zou dit virus gecreëerd zijn.
Hier schakelt de complottheorie een versnelling hoger: waar volgens de auteur het complot eerst enkel en alleen in China werd bedacht, zou het nu ook plots een internationale samenzwering te zijn. Zelfs voor een hoax, een broodjeaapverhaal, wordt het nu wel heel onsamenhangend en lijkt de auteur de pedalen te verliezen.
Wietse Wiels van Skepp heeft dat al vaker gezien. "De gaten in de theorie of tegenargumenten worden opgelost door… nog meer complot toe te voegen. Nog hoger, nog machtiger, nog geheimer."
Alles moet een verklaring hebben, ook al is het soms gewoon brute pech
De brief eindigt met de vermelding dat de arts die het coronavirus ontdekte, door de Chinese regering het zwijgen is opgelegd. Dat klopt. Dr. Li waarschuwde eind december vorig jaar collega-artsen voor een nieuwe ziekte en dat veroorzaakte onrust.
De arts moest later een schuldbekentenis tekenen waarin hij erkende paniek te zaaien en de openbare orde te verstoren. De man werd later in ere hersteld. Dat gebeurde evenwel pas nadat hij overleden was aan het virus dat hij zelf ontdekt had.
Door dit aantoonbare feit onderaan zijn theorie te plaatsen, wil de auteur al het voorgaande een even betrouwbare en indien nodig wetenschappelijke basis meegeven, zodat we de brief als geheel geloven: hier is iets meer aan de hand.
Alles moet een verklaring hebben voor de complotdenker. Jammer genoeg bestaat er nog altijd zoiets als brute, betekenisloze, pech. Dit virus lijkt zo’n samenloop van omstandigheden te zijn, zoals veel andere rampen uit de geschiedenis.
"Dat complotten bestaan, betekent niet dat ze allemaal juist zijn. China kent beslist een sluw dictatoriaal regime, maar dat wil nog niet zeggen dat zomaar elke verdachtmaking juist is. Watergate is echt gebeurd, maar Nixon was geen buitenaards wezen dat de wereld wou overnemen", aldus Wiels.
De auteur past dezelfde tactiek ook enkele zinnen daarvoor toe, maar op een iets subtielere manier. We lezen dat “China's visie is om de wereldeconomie te beheersen door nu aandelen op te kopen uit landen die op de rand van een ernstige ECONOMISCHE INeenstorting staan. Later zal China aankondigen dat hun medische onderzoekers een remedie hebben gevonden om het virus te vernietigen. Nu heeft China andere landen aandelen in hun arsenaal en deze landen zullen binnenkort slaaf zijn van hun meester ... CHINA.”
De auteur merkt dus op dat China economisch voordeel haalt uit deze crisis (wat objectief klopt), maar koppelt daaraan dat deze pandemie bewust is gecreëerd. En dat valt niet te bewijzen. Maar omdat het eerste deel van de redenering aan te tonen valt en redelijk klinkt gaan sommige lezers dat tweede deel - het complot - aannemelijker en waarschijnlijker vinden. Of op zijn minst twijfelen.
Herkenbare alarmbellen
Een digitale kettingbrief waarin de realiteit op ongefundeerde en onbetrouwbare manier wordt gefileerd, heeft als doel verwarring te zaaien en het geloof in bepaalde (wetenschappelijk) instellingen en overheidsdiensten onderuit te halen. Complottheorieën kunnen het gevoel geven dat we eindelijk iets beginnen begrijpen van wat er in de wereld aan de hand is, zeker met een onzichtbare vijand als het coronavirus. Niets is minder waar.
“Weten jullie journalisten wel zeker dat dit niet waar is?”, vroeg iemand over deze brief. Die journalistieke onmogelijkheid en de twijfel die daardoor bestaat bij lezers en kijkers, buiten de auteurs van dit soort mails ten volle uit. We weten bijlange niet alles zeker. Maar dit soort berichten heeft genoeg alarmbellen om het te verbannen naar de categorie “onzin”.
Wanneer er via sociale media of mail een lange brief of zelfs een klein berichtje binnenkomt, waarin grootse verklaringen of oplossingen voor de huidige coronacrisis worden gegeven, wees dan sceptisch. Wees kritisch, kijk naar de bron.
Leest u een origineel stuk waarvan de herkomst duidelijk te traceren is? Check of de auteur bekend is en of er te controleren wetenschappelijke bronnen worden geciteerd. Al zal dat niet eenvoudig zijn omdat er op onze emotie wordt gespeeld. Logisch en rationaal blijven denken, helpt dan al.
"Er komt elke dag een ongelooflijke hoeveelheid informatie op ons af. Het is bijna onmogelijk om al deze mails, blogs, boeken en websites te lezen, laat staan ze kritisch te fileren en punt voor punt te ontkrachten", vult Wietse Wiels van Skepp aan.
"Bovendien lijkt dat (kritische analyse van hun hoaxes, nvdr) bij volleerde complotdenkers zelfs contraproductief te werken. Daarom is het verdedigbaar dat je berichten mentaal als ‘waarschijnlijk onzin’ catalogeert zonder ze in de diepte te bestuderen, zodra je enkele 'alarmbellen' herkent. Niet omdat samenzweringen niet bestaan, maar omdat de overgrote meerderheid van de complottheorieën op nogal losse schroeven staan en we daar onze tijd niet aan hoeven te verspillen."