Verboden te gebruiken: het dilemma van de zevende dosis van het coronavaccin van Pfizer
Getraind medisch personeel kan niet zes, maar zeven doses uit 1 flacon van het coronavaccin van farmabedrijf Pfizer halen, maar mag die extra dosis om financiële redenen niet gebruiken van het Vlaams agentschap Zorg en Gezondheid. Dat stelt hoogleraar in de wijsbegeerte Johan Braeckman (UGent) in deze opinie.
Ik krijg een telefoontje van een bevriende arts. Hij wil mijn mening over een moreel dilemma waarmee hij kampt. De achtergrond van zijn vraag is als volgt: het vaccin dat Pfizer aan België levert, bevat in principe vijf doses. Met één flacon, vaccineert men in theorie dus vijf mensen een eerste keer. Later is nog een tweede dosis nodig voor voldoende activatie.
In de praktijk – zoals ondertussen bekend - stelde men al snel vast dat men uit een flacon niet vijf, maar zes doses kan puren. In verhouding tot de flacons en de verpakking is het productieproces van het vaccin niet duur. De flacons zijn goed gevuld, waardoor men er relatief makkelijk een extra benodigde 0,3 milliliter uit haalt.
Bekijk hier een reportage uit "Het Journaal" van 8 januari 2021 over de zes of zeven doses die uit een flacon zijn te halen (en lees voort onder de video):
Pfizer zorgde voor die marge omdat er bij de toediening altijd wat verlies optreedt, maar bovenal omdat het een veel goedkopere procedure is dan de productie van individuele flacons (dus één per persoon). Dat behoorlijk wat (para-)medici met grote precisie een inspuiting kunnen geven en daardoor minder morsig zijn, daar had Pfizer blijkbaar niet op gerekend.
Het leek goed nieuws: zes mensen vaccineren voor de prijs van vijf. Zo zag Pfizer dat evenwel niet, die meteen die zesde dosis door factureerde aan de overheid. Het vaccin was al zeven keer duurder dan dat van AstraZeneca, maar dankzij de extra dosis werd het acht keer zo duur.
Men kan dat terecht schandalig vinden, in acht genomen dat het bedrijf financiële garanties had van de overheid, mocht de ontwikkeling van het vaccin zijn fout gelopen. Patrick Vankrunkelsven, directeur van het Belgische Centrum voor Evidence Based Medicine, wees daar al op in een opinie in De Standaard. Het is ongetwijfeld ook zeer dubieus vanuit contractrechtelijk oogpunt.
Niet zes, maar zeven
De arts die me belt, meldt me dat men er zelfs in slaagt om uit meerdere flacons een zevende dosis te verkrijgen. Het lukt niet altijd, het hangt af van ervaring en deskundigheid, maar vaak wel. Zijn directe intuïtie is: erg goed nieuws, moeten we zeker doen. De situatie gaat immers opnieuw de foute kant uit.
Hij citeert me uitspraken van virologen en biostatistici uit de kranten. "Er is geen discussie over: de situatie is in werkelijkheid nog veel ernstiger dan ze lijkt", zegt viroloog Piet Maes in De Morgen. Professor biostatistiek Tom Wenseleers in het Nieuwsblad: "De enige uitweg uit die derde golf is vaccinatie". En in het zelfde interview: Hoe kunnen we de derde golf hier bij ons dan wel nog indijken? Antwoord: “Zo snel mogelijk iedereen vaccineren. Toch zeker de risicogroepen (…). Alle beschikbare vaccins moeten zo snel mogelijk toegediend worden.”
Die laatste zin herhaalt mijn vriend een paar keer. En dan komt zijn eigenlijke punt waarvoor hij me belde: "We mogen die zevende dosis niet toedienen. We moeten die letterlijk in de vuilnisbak gooien". Dat is zo voorgeschreven door Zorg en Gezondheid, het agentschap van de Vlaamse overheid dat onder meer instaat voor de coördinatie van vaccinprogramma's.
De argumentatie daarachter is op de eerste plaats financieel: we riskeren dat Pfizer nóg eens herrekent en het vaccin nóg duurder maakt. Bovendien is er de vrees dat Pfizer minder vaccins zal leveren, mocht het mogelijk zijn om uit de meeste flacons een zevende dosis te bekomen.
Surrealisme
Een flacon weggooien waarin zich nog voldoende materiaal bevindt om een extra persoon te vaccineren, druist geheel tegen zijn principes in. Wat ik daarvan denk, vraagt hij. Ik kan hem alleen maar bijtreden. De situatie is ernstig. Zoals Tom Wenseleers zegt: we moeten alle beschikbare vaccins zo snel mogelijk toedienen.
Ze weggooien, ook al gaat het om een onverhoopte hoeveelheid extra dosissen, klinkt wel erg surrealistisch. Er is haast gemoeid bij het vaccineren. Hoe langer men wacht, hoe meer mensen besmet worden, die op hun beurt weer mensen besmetten, enzovoort. De positieve gevolgen van snel en op zo groot mogelijke schaal vaccineren zijn evident.
Het is voor mijn vriend zonneklaar vanuit consequentialistisch (gevolgtrekkend, red.) perspectief: we moeten waar mogelijk die zevende dosis gebruiken. Dat niet doen is volkomen onverantwoord. Ik kan hem opnieuw geen ongelijk geven. Het gebruik van de zevende dosis is the right thing to do. Het gaat om een perfect bruikbare dosis, verzekert hij me. Evenveel en even goed als om het even welke andere dosis.
Absurde logica
Hij wil van mij een ethisch contra-argument horen. Kan ik iets bedenken om het niet te doen? Ik wijs hem er op dat hij zou ingaan tegen het voorschrift van het Agentschap Zorg en Gezondheid, dat hij als arts normaliter toch moet volgen? "Akkoord", zegt hij, "maar hier denk ik dat ik het voorschrift moet negeren". Het ziet er naar uit dat die regel er enkel is wegens financiële en morele chantage van Pfizer. De logica is absurd: "Gooi die zevende dosis weg, of we verhogen de factuur". "De overheid moet daar niet aan toegeven", zegt hij.
Ik knik instemmend. Het ziet er naar uit dat hij zowel vanuit consequentialistisch als deontologisch perspectief het gelijk aan zijn kant heeft. De gevolgen van zijn "overtreding" zijn in wezen positief en aan de geldigheid van zijn ethische principes kan ik evenmin twijfelen.
Tot slot bedenk ik me dat ook het perspectief van de deugdethiek zijn voornemen steunt. Als arts streeft hij er naar belangrijke waarden te realiseren: mensen in nood helpen, gezondheid vrijwaren, hen beschermen tegen wat schade kan berokkenen, zoals een virus. En ook: zuinig en efficiënt omspringen met schaarse geneesmiddelen. Daar staat hij voor, als arts. Dat de overheid daardoor het op zich moreel bedenkelijke risico loopt een grotere factuur te krijgen, weegt daar niet tegen op.
Ik kan andermaal niks tegen de redenering inbrengen en wens hem veel succes toe. Hij zal die zevende dosis inspuiten en hij heeft gelijk. Vele artsen zullen hem volgen, ook al is het officieel verboden. Anderen, misschien de meesten, zullen zich aan de richtlijn houden. Elke arts neemt ongetwijfeld een beslissing in eer en geweten.
Reactie
"De officiële medische procedures schrijven zes doses voor, we moeten ons daar dus ook aan houden", vertelt woordvoerder Joris Moonens. "Bovendien gaat het niet om een volledige zevende dosis, eerder om 6,5 doses. We kunnen niet riskeren dat mensen worden ingeënt met een niet-volledige dosis."
Daarnaast is er ook een logistiek probleem. Zo krijgen woonzorgcentra twee keer dezelfde levering van het aantal vaccins. "Als je vandaag zeven doses haalt uit een flesje en over drie weken maar zes, heb je misschien een persoon ingeënt die dan geen tweede dosis kan krijgen", gaat Moonens verder. Ook Zorgnet-Icuro waarschuwt hiervoor. "Daardoor dreigt het interval tussen de eerste en tweede inenting overschreden te worden en dan draait alles in de soep", aldus woordvoerster Lieve Dhaene.
VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.