Belgische onderzoekers ontdekken hoe ons eigen afweersysteem ernstige longschade veroorzaakt bij COVID

Het waren horrorbeelden die artsen op longscans zagen bij het uitbreken van de coronapandemie: sommige patiënten bleken door de nieuwe ziekte ernstige longschade op te lopen. 

Nu, drie jaar later, hebben Belgische onderzoekers een studie gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Science Translational Medicine waarin ze de grote schuldige aanwijzen van deze zware longschade: ons eigen afweersysteem. 

Toen de onderzoekers in 2020 zagen dat een deel van de COVID-patiënten te maken kreeg met overmatige ontsteking in hun longen, ging er al meteen een belletje rinkelen: die ontsteking zou wel eens veroorzaakt kunnen zijn door een overactivering van het zogenoemde complementsysteem.

“Dat systeem is een reeks van eiwitten die in ons bloed zit en zich heel snel bindt aan virussen en bacteriën, om ze te neutraliseren”, legt professor Bart Lambrecht, longarts en immunoloog in het UZ Gent, uit.

“Bij COVID-19 zien we dat dit systeem het spoor volledig kwijtraakt en zich gaat richten tegen de lichaamseigen cellen in de longen. Daardoor worden de longcellen kapotgemaakt. Vervolgens loopt het bij het genezingsproces verkeerd en ontstaat er littekenweefsel.”

“Wij waren bij de eersten ter wereld die de productie van complement bij COVID-patiënten begonnen te blokkeren. We hadden namelijk een vermoeden dat dit systeem een rol speelt”, gaat Lambrecht verder. 

Het vermoeden van de Belgische onderzoekers was gebaseerd op eerder onderzoek op muizen, naar SARS COV-1, beter bekend als het SARS-virus. “Dat onderzoek had aangetoond dat het complement heel belangrijk was. Toen SARS COV-2 kwam (beter bekend als corona, red.) hebben we besloten om de rol van het complement te gaan onderzoeken bij deze nieuwe ziekte.”

“Nu hebben we alle data van drie verschillende studies in België samen gelegd en daaruit blijkt dat ons vermoeden terecht was en dat complement wel degelijk een belangrijke oorzaak is van longschade bij COVID-patiënten”, vertelt Lambrecht over het belang van de studie.

Zoals bij elke medisch studie hopen onderzoekers snel een behandeling te vinden voor de ziekte die ze onderzoeken. In dit geval is die al gevonden. De onderzoekers hebben namelijk ontdekt dat de ontstekingen in de longen van COVID-patiënten aangezwengeld worden door het eiwit interleukine-6. 

Zo blijkt uit onderzoek van de stalen die de onderzoekers in 2020 al afnamen bij meer dan 500 COVID-19-patiënten die ze opnamen in hun studies. “We hebben de stalen van al deze patiënten onderzocht met de modernste eiwitanalyses. Daaruit blijkt dat de ontstekingsstof interleukine-6 de boosdoener is die het complementsysteem aanvuurt”, zegt arts-onderzoeker Karel Van Damme.

Het goede nieuws is dat er al een terugbetaald medicijn voorhanden is dat gebruikt kan worden om de overproductie van die interleukine-6 te verminderen. Medicijnen tegen interleukine-6  worden al gebruikt bij de behandeling van reuma. 

Daarnaast wordt er gewerkt aan een behandeling met een ander medicijn. Voor hun studie hebben de onderzoekers namelijk samengewerkt met o.a. het Belgische farmabedrijf UCB. Zij hadden al een medicijn dat gebruikt werd om bij een andere ziekte interleukine-6 te blokkeren.

In het onderzoek naar ernstige longschade bij COVID-19 hebben de onderzoekers dit middel gebruikt bij 80 patiënten. “Hoewel dit goede resultaten heeft opgeleverd, was de studie te klein om bijvoorbeeld conclusies te trekken over de sterfte bij COVID. Wel zagen we al dat er wel degelijk minder longschade is als dit middel gebruikt wordt.”

Dat laatste middel wordt al getest om gebruikt te worden bij allerlei andere ziektes, “maar we hopen dat onze studie - die het grote belang aantoont van het complementsysteem als oorzaak van longschade - de weg opent naar meer studies bij longaandoeningen zoals COVID-19, maar ook influenza en RSV. Want we vermoeden dat ook bij die ziektes het complement een grote rol speelt”, besluit professor Lambrecht.