Nu ook een erg besmettelijke covidmutatie in Zuid-Afrika: moeten we ons zorgen maken?

Het is een jaarlijkse traditie in Zuid-Afrika: wilde, met alcohol overgoten feestjes om het einde van het (school)jaar te vieren. Die zogenaamde "rage parties" zijn erg populair bij jongeren, ook in tijden van corona. Van social distancing is vaak geen sprake en veel jongeren dragen er ook geen mondmasker. Ze willen de coronazorgen even vergeten en een avondje plezier maken.

Voor het coronavirus zijn die rage parties een buitenkans. Zo werden meer dan 1.000 jongeren besmet na een rage party in Ballito, een stadje aan de oostkust van Zuid-Afrika. 

President Cyril Ramaphosa maakte zich vorige week erg boos over het onverantwoordelijk gedrag van de fuivende jongeren. Hij schreef op Twitter: "De trieste waarheid over deze pandemie is dat festivals, concerten en feestjes - die vooral plezierig zouden moeten zijn - een bron geworden zijn van infecties, ziektes en overlijdens."

De gevolgen laten zich raden: meer besmettingen, meer ziekenhuisopnames, meer doden. Ook tijdens de eerste golf, eerder dit jaar, werd Zuid-Afrika zwaar getroffen. In geen enkel Afrikaans land vielen toen meer slachtoffers. 

Dat het nu opnieuw de foute kant uitgaat, komt deels door de vele jongerenfeestjes. Er is echter ook een andere verklaring. Een nieuwe mutatie van het virus lijkt zich razendsnel te verspreiden. Ook dat speelt duidelijk een grote rol bij de recente opflakkering.

Die nieuwe, Zuid-Afrikaanse stam luistert naar de naam 501.V2. De variant zou besmettelijker zijn dan de meeste al bestaande varianten van het coronavirus. Er zouden ook meer jongeren ziek worden. Minister van Volksgezondheid Zweli Mkhize liet weten dat ziekenhuizen vaker jonge mensen opnemen, met ernstige klachten. 

De 501.V2-variant dook voor het eerste op in Nelson Mandelabaai, ten oosten van Kaapstad. Ze werd voor het eerst geregistreerd door een onderzoeksteam in de provincie KwaZoeloe-Natal.

"Ik ken de man die de nieuwe variant ontdekt heeft goed", zegt viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven). "Tulio de Oliveira heeft nog jaren bij ons op het Rega-Instituut gewerkt. We hebben regelmatig contact."

Van Ranst heeft nog niet met de Oliveira gesproken over de nieuwe mutatie. "We gaan het daar zeker over hebben als we elkaar de volgende keer spreken. Voorlopig maak ik mij geen al te grote zorgen over die nieuwe mutatie. Het is heel normaal dat virussen muteren."

Professor virologie Piet Maes (KU Leuven) bevestigt. "Virussen muteren van nature voortdurend, ze doen dat constant.  Er zijn op dit moment al meer dan 4.000 mutaties van het coronavirus bekend. Dat lijkt misschien veel, maar het valt eigenlijk best mee. Het virus muteert vrij traag in vergelijking met sommige andere virussen."

Dat virussen muteren, is dus heel normaal. De meeste mutaties zijn bovendien "stille mutaties". Het virus is in dat geval een klein beetje veranderd, maar dat heeft geen grote gevolgen voor de mens. Het maakt het virus niet besmettelijker of gevaarlijker. 

Sommige mutaties maken een virus wél besmettelijker of gevaarlijker. De combinatie van die twee komt gelukkig minder vaak voor. Meestal wordt een virus besmettelijker òf gevaarlijker, maar niet besmettelijker én gevaarlijker.

Daar is een eenvoudige verklaring voor. "Virussen willen ons niet dood of ziek maken", zegt Van Ranst. "Ze willen enkel zichzelf vermenigvuldigingen. Een virus dat zijn gastheer doodt, doodt ook zichzelf. Het kan zich dan niet verder verspreiden. Daarom zijn de dodelijkste virussen vaak minder besmettelijk."

We weten nog niet hoe het precies zit met de 501.V2-variant in Zuid-Afrika. Is deze stam écht zoveel besmettelijker? Worden effectief meer jongeren besmet? En worden Covid-patiënten vaker ernstig ziek? Het kan allemaal, maar het is nog niet grondig onderzocht.

Er zijn wel aanwijzingen dat 501.V2 besmettelijker is dan andere stammen van het coronavirus. "Ik wil geen doemprofeet zijn, maar het is zeker mogelijk", zegt Piet Maes. "Er circuleerden in Zuid-Afrika al enkele mutaties van het virus. Die zijn nu allemaal samengekomen in één enkele stam en dat is geen goed nieuws. Het woord 'superstam' vind ik wat te alarmerend, maar we moeten dit heel goed opvolgen."

Er zijn volgens Maes geen aanwijzingen dat de nieuwe stam gevaarlijker is dan de al bekende virusstammen. "Daar is geen enkel bewijs voor, al moet ik dat wel nuanceren: een virus dat besmettelijker wordt, zal meer mensen infecteren. In dat geval lopen risicogroepen natuurlijk meer gevaar. Ook zo kan een virus gevaarlijker worden."

We weten nog niet of de 501.V2-mutatie al in België zit, maar er is voorlopig niets wat daarop wijst. "We hebben deze stam nog niet aangetroffen in Belgische stalen", zegt Marc Van Ranst. "Wat niet is, kan nog komen natuurlijk. We weten uit ervaring dat virussen vaak verder verspreid zijn dan we denken."

Een erg besmettelijke Engelse mutatie van het virus is wél al opgedoken in België. Die mutatie lijkt sterk op de Zuid-Afrikaanse mutatie, al zijn er ook verschillen. Zo wordt de Engelse variant soms niet gedetecteerd door de vertrouwde PCR-test. Er zijn geen aanwijzingen dat dat ook voor de Zuid-Afrikaanse stam het geval is.

Ook over de werkzaamheid van vaccins hoeven we ons voorlopig geen grote zorgen te maken. "Het kan zeker dat een virus muteert en zo aan de werking van een vaccin ontsnapt", zegt Piet Maes. "Er zijn echter geen indicaties dat dat het geval zal zijn met de Zuid-Afrikaanse mutatie. Ik ben daar op dit moment niet zo bezorgd over."

Het is trouwens niet zo dat mutaties een vaccin plots onbruikbaar maken. Het kan wel dat een vaccin wat minder werkzaam wordt. Zo zou de effectiviteit van het Pfizer-vaccin kunnen dalen van 95 procent naar pakweg 70 of 80 procent. In dat geval blijft het een prima vaccin. 

Marc Van Ranst zegt dat we de komende maanden nog veel zullen horen over mutaties. "Als je massaal begint te vaccineren, ontstaan vanzelf meer mutaties. Die nieuwe stammen moeten we zo goed mogelijk in kaart brengen. Zo kan je snel stammen ontdekken die ontsnappen aan de werking van het vaccin."

Piet Maes is blij met de aandacht voor mutaties van het virus. "We vragen al langer aandacht voor dit fenomeen, maar er was de voorbije maanden weinig interesse. Sinds een paar weken merk ik dat er wél meer aandacht is. Dat is een goede zaak."

Maes zegt ook dat we niet meteen ons gedrag moeten aanpassen door al die onheilsberichten over ultra-besmettelijke superstammen. "We moeten ons gewoon aan de bestaande regels houden. Als je dat doet, dan zou ook een meer besmettelijk virus niet mogen overgaan."

We kunnen ook lessen trekken uit de Zuid-Afrikaanse rage parties. Als je het virus wil stoppen, dan moet je er alles aan doen om superspreader-events te vermijden. Want al zijn er nog veel vraagtekens, één ding is zeker:  dit virus houdt van feestjes. En dat geldt ook voor de 501.V2-mutatie.