West-Vlaamse arts bevruchtte vrouwen mogelijk met eigen sperma: "Hij beloofde donor, maar stond zelf te masturberen"

"Hierbij geven we toestemming om over te gaan tot de techniek van kunstmatige inseminatie met zaad van een onbekende donor." Stefan (*), op dat moment een tiener, staat aan de grond genageld wanneer hij een uit het oog verloren brief uit een stapel paperassen van zijn ouders vist. "Opgesteld en ondertekend negen maanden voor mijn geboorte."

"Even leek de tijd stil te staan. Van het ene moment op het andere bleek mijn vader niet mijn biologische vader te zijn, en was mijn omaatje – die ik zo graag zag – dus ook geen bloedverwant. Toen mijn moeder thuiskwam van haar werk wachtte ik haar op, de brief op tafel. Ik zei niks en wees ernaar met mijn ogen. Ze barstte in tranen uit en huilde minutenlang.”

Achteraf komt Stefan te weten dat een spermadonor de laatste hoop was van zijn ouders, die er een loodzwaar zwangerschapstraject hadden opzitten. “Mijn moeder is op de dag van de inseminatie in haar eentje naar het ziekenhuis gegaan. Bij elke man die voorbij wandelde, vroeg ze zich af of hij misschien de donor was die net daarvoor zijn zaad had geloosd in een achterkamertje.”

Stefan, in volle puberteit, probeert de ontdekking een plaats te geven. “Als je mensen tegenkomt die ook maar enigszins op je lijken, denk je: zou dat mijn biologische vader kunnen zijn, of mijn broer, of mijn zus? Wie is mijn familie, zijn dat gezonde mensen? Er ontbreekt een puzzelstukje in je identiteit, en dat blijft je achtervolgen.” Een gevoel dat nog meer aanwakkert wanneer Stefan zelf vader wordt.

In 2017 valt zijn oog op een artikel in weekmagazine Humo, dat kopt: “DNA-detectives helpen donorkinderen hun biologische vader te vinden”. Een jaar later benadert hij Steph Raeymaekers, lid van de Donor Detectives en voorzitter van Donorkinderen vzw. Raeymaekers is eveneens een donorkind en ondersteunt mensen die op zoek zijn naar hun biologische vader of moeder. “Op haar aanraden registreerde ik me in een DNA-databank en begon ik met stamboomonderzoek.”

Op datzelfde moment loopt in Nederland een onderzoek naar Jan Karbaat: een fertiliteitsarts die – zo komt later aan het licht – zeker 81 donorkinderen verwekte door zijn eigen sperma bij vrouwen te insemineren. “Daardoor ontstond het idee om ook rond de arts van mijn moeder een stamboom op te zetten”, schetst Stefan zijn zoektocht.

In eerste instantie gaat hij op zoek naar foto’s van de gynaecoloog. “Ik plakte de helft van mijn hoofd naast dat van hem. Ik keek naar hetzelfde gezicht, alleen dan aan de ene kant in een oudere versie. Mijn buikgevoel zei dat hij wel eens mijn biologische vader kon zijn.”

De eerste weken levert de DNA-databank weinig op. “De matches gingen vrij ver terug. Tot er een overeenkomst was met tweedegraads nicht, één generatie verwijderd. Ik kon haar koppelen aan de stamboom van de arts. Mijn hartslag schoot de hoogte in.” Begin 2019 matcht Stefan met een man die zijn halfbroer blijkt te zijn. De twee hebben kort mailcontact, maar de halfbroer houdt uiteindelijk de boot af.

Stefan beseft dat hij het DNA van zijn biologische vader nodig heeft om uitsluitsel te krijgen. Samen met Donorkinderen vzw trekt hij naar de ombudsdienst van het toenmalige Sint-Rembertziekenhuis en de Orde der Geneesheren in West-Vlaanderen. “Zonder succes. Volgens de Orde viel mijn vraag niet onder hun deontologische bevoegdheden, en de toenmalige medische directeur van de kliniek zei dat we de juridische weg moesten bewandelen wilden we iets gedaan krijgen. De fertiliteitsarts zelf weigerde elke vorm van medewerking."

Stefan neemt een advocaat onder de arm, maar het ontbreekt hem aan energie om daadwerkelijk gerechtelijke stappen te nemen. “Ik was daar niet klaar voor, had niet verwacht dat ik dat pad zou moeten bewandelen.” 

Zijn DNA- en stamboomonderzoek zet hij wel onverminderd voort. Naast enkele bijkomende verre matches, weet hij in 2020 nauwe verwanten van de arts te overtuigen DNA af te staan. Die resultaten wijzen nog meer in de richting van de gynaecoloog, al bieden ze geen uitsluitsel. Dat kan enkel via een DNA-staal van de donor zelf. Het maakt dat de teller vermóedelijk op vier nazaten via donorinseminatie met sperma van de arts staat.

Stefan stapt met zijn nieuwe bevindingen opnieuw naar het AZ Delta, waar de kliniek in Torhout intussen onder valt. "We hebben onze genetisch consulent de resultaten laten valideren, en hij bevestigt dat er naar grote waarschijnlijkheid een gemeenschappelijke voorvader is", duidt medisch directeur Luc Harlet. Reden genoeg voor het ziekenhuis om de kwestie dit keer wel ernstig te nemen.

“Samen met Harlet, de algemene directeur, enkele juristen en Donorkinderen vzw hebben we vervolgens een constructief gesprek gevoerd", zegt Stefan. "Voor het eerst heeft de kliniek erkend dat er destijds deontologische en ethische fouten zijn gemaakt, en daar nemen ze hun verantwoordelijkheid voor. Daar ben ik blij om.”

“We bieden inderdaad onze volledige ondersteuning aan dit donorkind en eventuele lotgenoten”, aldus Harlet. Daarom heeft het ziekenhuis een contactpunt opgericht. “De naam van de arts kan ik niet prijsgeven, maar hij is begin jaren tachtig bij ons gestart. Het donorkind is in de loop van de jaren tachtig geboren. Als wensouders uit die periode naar aanleiding van dit verhaal met vragen of bezorgdheden zitten, mogen ze ons contacteren per mail of telefoon.” (zie hieronder)

Volgens Harlet heeft het ziekenhuis verschillende pogingen ondernomen om de fertiliteitsarts, die sinds 2016 op pensioen is, te overtuigen alsnog DNA af te staan. “Er is fysiek, telefonisch en e-mailcontact geweest, maar hij is niet op onze vraag ingegaan. De feiten bevestigde noch ontkende hij. Ik als arts, en wij als organisatie, vinden het voor alle duidelijkheid moreel en ethisch verwerpelijk en laakbaar dat een arts mogelijk zijn eigen sperma heeft gegeven zonder ouders daarvan in te lichten.”

Ook "Terzake" legde contact met de fertiliteitsarts, en kreeg dezelfde reactie als zijn voormalige werkgever: "Ik zal noch bevestigen noch ontkennen of ik meer dan 3 decennia geleden ooit donor ben geweest".

FOD Volksgezondheid boog zich eveneens over het dossier. “Hoewel er geen zekerheid bestaat dat er sprake is van een overtreding, heeft de inspecteur-arts het dossier overgemaakt aan het parket en de Orde der Geneesheren”, klinkt het bij het kabinet van minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit).

Die begrijpt niet waarom de Orde zich niet bevoegd voelde. “Ik heb aan de Orde gevraagd om het dossier opnieuw te agenderen en te bespreken. Ze hebben het op hun agenda gezet. Volgens mij hebben ze te snel gezegd dat deze case een gerechtelijke kwestie is. Zodra je zo'n klacht krijgt, moet je beginnen onderzoeken wat er aan de hand is", reageert Vandenbroucke.

Vandenbroucke noemt de mogelijke actie van de fertiliteitsarts "onaanvaardbaar en schandelijk tegenover de betrokken ouders en kinderen. "Het is een schending van het elementair vertrouwen dat je als patiënt in een arts stelt."

Stefan heeft de hoop opgegeven ooit een gesprek met de arts te kunnen voeren. “Het was er mij niet om te doen elke zondag bij hem op de koffie te gaan, maar ik had wel graag zijn kant van het verhaal gehoord en enkele vragen over mijn afkomst gesteld. Dat hij geen enkele vorm van verantwoording toont, komt aan als een mokerslag.”

Door met zijn verhaal naar buiten te komen, hoopt Stefan dat er nu grondig onderzoek zal worden gevoerd naar de gynaecoloog. “Hij beloofde zijn patiënten onbekende donoren, maar stond zelf te masturberen in een kamertje en liep daarmee zijn praktijk binnen. Dat is deontologisch en ethisch niet juist. Bovendien: hoe vaak heeft hij dit gedaan? Bij de zaak-Karbaat staat de teller op 81 kinderen, in dezelfde streek geboren. Hoeveel kans hebben we hier op incest? Lotgenoten hebben het recht om dit te weten.”

In Nederland kwamen de voorbije jaren meerdere soortgelijke zaken aan het licht. Niet alleen Jan Karbaat, maar ook gynaecologen Jos Beek, Jan Wildschut en Henk Nagel hebben samen tientallen kinderen verwekt met eigen sperma bij donorbehandelingen.

(*) Stefan is een schuilnaam, het donorkind wenst anoniem te blijven. Zijn identiteitsgegevens zijn bekend bij de redactie.