1 jaar Coronalert: 5 pijnpunten waarom de app nooit een succes is geworden

18 september 2020, een testpubliek van 10.000 mensen mag voor het eerst Coronalert downloaden en uitproberen. Na wat vertraging, want de app werd eerst begin september beloofd. De vroege testers moeten de eerste fouten eruit halen. Het brede publiek kan Coronalert pas vanaf 30 september downloaden. De app moet het klassieke contactonderzoek, waarbij mensen met een risicocontact opgebeld worden, helpen. Maar een grote hulp is de app nooit geweest. Hoe komt dat? We zetten de oorzaken op een rij. 

BEKIJK - In deze video legt journalist Tim Verheyden uit hoe Coronalert precies werkt. Lees daarna verder.

Meteen na de lancering duiken de eerste problemen op. Mensen met een Android-toestel (het meest gebruikte besturingssysteem bij smartphones, red.) konden de app niet downloaden. De uitleg die we toen kregen, was dat Google - de ontwikkelaar van Android - de app niet overal gelijktijdig lanceerde. Gevolg: heel veel Android-gebruikers moesten uren wachten vooraleer ze Coronalert konden installeren. Mensen met een iPhone hadden dat probleem niet.

Daarnaast kwam Coronalert uit in iOS-versie 13.6. Dit betekende dat iPhone-gebruikers vanaf model 6s de app konden downloaden. Iedereen die een ouder model had, kon Coronalert niet installeren.  Gevolg: een erg groot publiek dat de app niet kon downloaden. Dat kon uiteindelijk pas in december, 3 maanden na de lancering. 

Maar ook de maanden daarna bleven er technische problemen opduiken. In januari kreeg de app te kampen met technische problemen. Dat gebeurde op het moment dat Coronalert gekoppeld werd met de Europese servers. Dat was nodig om reizigers te verwittigen als ze in het buitenland zaten. Stel: je bent in Duitsland en iemand naast jou is besmet, dan moet de corona-app je een melding kunnen sturen. Dat liep mis en daardoor crashte de app bij mensen met een Android-toestel. Ook hier lag het probleem bij Google.

Volgens Jeroen Lemaire, CEO van 'In the Pocket', waren die problemen te verwachten. "De ontwikkelaars moesten op een paar weken tijd een app van nul bouwen, wat niet evident is. Dan krijg je sowieso kinderziektes bij de lancering. Productontwikkeling werkt zo niet. Je moet iets kleins bouwen en gradueel nieuwe toepassingen toevoegen." Lemaire, die met zijn bedrijf populaire apps zoals Payconiq en Itsme heeft ontworpen, vindt dat er te laat is begonnen met de ontwikkeling van Coronalert. "De ontwikkelaars hebben niet kunnen werken volgens de moderne regels van app ontwikkeling, ze zijn in een keurslijf gedwongen door de overheid."

In deze video legt Jeroen Lemaire uit wat volgens hem de problemen met de app zijn.

Toen de corona-app werd gelanceerd, steeg het aantal downloads ervan vrij snel. Maar veel mensen begrepen niet goed hoe ze de app moesten gebruiken. Als je een rode melding kreeg in de app, moest je jezelf laten testen. Bij een positieve test, moest je een ingewikkelde 17-cijferige code krijgen en die aan de huisarts geven. Die moest die gegevens in een databank steken, zodat de mensen die bij jou in de buurt zijn geweest, ook een rood scherm krijgen als je positief testte.

Vrij snel klaagden de huisartsen dat ze overbelast waren. De codes ingeven vroeg veel werk. Sommigen vergaten de code te vragen aan de patiënt, anderen maakten fouten. Gevolg: positieve testen werden niet geregistreerd en kwamen dus niet voor in de app.

Het Interfederaal Comité Testing en Tracing kwam in november 2020 met een oplossing in de vorm van een sms. Vanaf nu moest de gebruiker zelf zijn testresultaten koppelen aan de app. Maar bijna 2 maanden na de lancering van de app, en midden in de tweede golf was dit volgens critici al te laat.

Volgens Jeroen Lemaire heeft de app ook niet de tijd gekregen om te groeien. "Het is een gemiste kans. We gebruiken voor contactonderzoek Coronalert, om te reizen de Covidsafe-app, en toen het druk werd in bepaalde winkelstraten, zagen we daarvoor verschillende apps. Waarom niet alles in één app gieten? Gebruikers willen het liefst één allesomvattende app en niet verschillende apps voor verschillende doeleinden. Een app moet ook kunnen groeien en evolueren. Een voorbeeld hiervan is Payconiq. De app is de laatste zeven jaren enorm geëvolueerd."

"We hebben zeker bekeken om er één allesomvattende app van te maken, maar we zitten met een privacyprobleem", reageert Karine Moykens, voorzitter van het Interfederaal Comité Testing & Tracing. "Coronalert werkt volledig anoniem. We weten dus niet wie de app gebruikt en meldingen uitstuurt naar contacten. Die privacy is heel belangrijk. Om een vaccinatiecertificaat te ontvangen, moet je je wel identificeren via bijvoorbeeld Itsme of eHealth.  Het gaat dus niet anoniem. Om Coronalert privacyproof te houden, kunnen we die koppeling met het vaccinatiebewijs niet integreren. We hebben dus doelbewust gekozen om er twee aparte systemen van te maken."

Bekijk hier een video waarin Jeroen Lemaire uitlegt wat de app had moeten worden.

Meteen bij de lancering van de app vroegen critici zich af waarom men voor Bluetooth heeft gekozen. De Amerikaanse onderzoeker Farzad Mostashari uitte op de technologiesite The Verge zijn kritiek op de technologie.

Zo stelt hij dat Bluetooth geen rekening houdt met fysieke barrières zoals plexiglas of een dunne muur. "De smartphones gaan een verbinding maken door een muur van een appartement. Zelfs met iemand die op een andere verdieping woont", zegt Mostashari. Hierdoor kan je zelfs een melding krijgen zonder met de persoon in kwestie in contact te komen. Coronalert houdt alleen rekening met de afstand (minder dan 1,5 meter) en de duurtijd (15 minuten) van een contact tussen twee personen en kijkt niet of er mogelijke barrières tussen zitten. "Zo krijg je dan dan vals positieven", zegt Alexander Carpentier van Savitas. 

Carpentier ontwikkelde zelf een systeem waarmee je mensen die besmet zijn makkelijk kan traceren. Savitas werkt zonder app. "Het enige wat je moet doen is een QR-code scannen als je een ruimte betreedt, het werkt zoals een logboek dat je bijhoudt. Als iedereen dat doet, en je test positief, dan kunnen ze (anoniem) traceren wie allemaal in hetzelfde gebouw is geweest."

In deze video legt Alexander Carpentier van Savitas uit hoe zijn systeem met QR-codes werkt.

Carpentier is een koele minnaar van Coronalert. "Niet dat de app er niet moest komen, maar men keek te veel naar de technologie, en te weinig naar de mensen die het moesten gebruiken." Volgens hem was Bluetooth niet de juiste technologie om aan contactopsporing mee te doen.

Je kan je de vraag stellen waarom men heeft gekozen voor Bluetooth, als onderzoeken bewezen hebben dat de technologie niet zaligmakend is. Professor Preneel, die de Coronalert heeft ontwikkeld, blijft bij zijn keuze. "We weten dat je met Bluetooth een melding kan krijgen zelfs als er een barrière is, maar we mogen niet het kind met het badwater weggooien. We mogen niet vergeten dat 1 miljoen mensen hun testresultaten in de app hebben gekregen, wat een mooi cijfer is."

"De technologie met Bluetooth heeft zijn nut wel bewezen in andere landen", stelt professor Preneel nog. "In de UK heeft de app tussen de 2.000 en 8.000 levens gered." Preneel zegt dat je die cijfers moeilijk kunt extrapoleren naar ons land. In mei van dit jaar bleek al uit een internationale samenwerking van VRT NWS met Le Monde, Die Zeit en The Investigative Desk dat je de effectiviteit van Europese contactopsporingsapps niet kan onderzoeken door een gebrek aan data.

Toch wil Bart Preneel benadrukken dat de ontwikkeling van Coronalert al bij al een huzarenstuk is. "En dat voor een app die 50 keer goedkoper was dan sommige versies in onze buurlanden." Ons land spendeerde ongeveer net geen 1,3 miljoen euro aan de app. Dat is inderdaad een lager prijskaartje dan bijvoorbeeld Frankrijk (6,5 miljoen euro) en Duitsland (65 miljoen euro).

Van de 1 miljoen mensen die hun testresultaat in de app ontvingen, gebruikten slechts 31.500 mensen de app om ook hun contacten te alarmeren. Als je een positief resultaat ontvangt in Coronalert, moet je namelijk nog toestemming geven dat de app een waarschuwingsmelding uitstuurt naar je contacten. Als je weet dat in de periode tussen 30 september 2020 en 1 september 2021 in totaal 1.068.417 nieuwe besmettingen zijn vastgesteld, komt dat op slechts 2,95 procent van de besmette personen die de app gebruikten om hun contacten te alarmeren. 

"In het begin moest je als gebruiker zelf denken aan het verwittigen van je contacten via de app", vertelt Karine Moykens. "Omdat we zagen dat weinig mensen dat effectief deden, hebben we dat aangepast. Als je een positief resultaat ontvangt via Coronalert, vraagt de app je nu meteen of je jouw contacten op de hoogte wil brengen. Je moet dus toestemming geven. Die functie is er nu ook al enkele maanden, en nog steeds zie je een lage meldingsgraad. Dat toont dat mensen het jammer genoeg niet willen doen. Dat gaat over burgerzin. Daar kan je met extra technische systemen niets aan veranderen."

"Dat is een beetje een gemiste kans", stelt Moykens. "Maar ik ben nog altijd tevreden dat we ervoor gekozen hebben om het te ontwikkelen. Zeker nu je weer naar evenementen kan gaan met een Covid Safe Ticket en zonder mondmasker, zou de app  waardevol kunnen zijn."

Jan De Maeseneer, professor huisartsgeneeskunde aan de UGent vindt ook dat Coronalert geen bijdrage heeft geleverd in het terugdringen van de verspreiding van infecties. "Ik vraag me af hoeveel mensen de app nog gebruiken? Coronalert speelt niet meer een belangrijke rol”, zegt hij aan VRT NWS. "Ergens begrijp ik dat er in het begin kinderziektes waren, dat is normaal.  In de praktijk was het niet zo simpel om de app te gebruiken. De mensen moesten de app downloaden. Ze moesten hun Bluetooth opzetten. Uiteindelijk hebben zo’n 3 miljoen mensen de app gedownload."

Volgens de professor is dat niet genoeg. "Om echt effect te hebben, moet je een dekking hebben van 75 procent. In sommige landen in Zuidoost Azië werd de app verplicht, waardoor je een bredere dekking had." Al begrijpt De Maeseneer wel dat je een app voor contactopsporing bij ons niet kan verplichten.

Iedereen waarmee we gesproken hebben is het erover eens dat er iets moest komen om het coronavirus in te dijken. En als technologie daarbij kan helpen, moet men dat ook proberen. "Ik denk dat ze beter moeten luisteren naar bedrijven en startups die daar heel veel over weten", zegt Alexander Carpentier van Savitas. "We moeten niet per se naar systemen gaan die alleen door de overheid worden gestuurd, wat nu het geval was. Ik snap dat men keuzes moet maken, maar bij Coronalert koos men resoluut voor één systeem, en alle anderen werden gewoon van tafel geveegd."

In deze video vertelt Alexander Carpentier over hoe volgens hem niet de juiste keuzes zijn gemaakt.

De Maeseneer vindt dat we de mensen moeten warm maken voor dit soort toepassingen in de toekomst. "Bij een nieuwe pandemie moet er een duidelijke strategie zijn . Daarbij moet je de bevolking duidelijk maken dat, als je technologie gebruikt voor contactopsporing, ze dat moeten gebruiken om anderen te beschermen. We zien aan het succes van de vaccinatiegraad dat mensen zich  bewust van zijn van het belang van interventies voor henzelf en voor de anderen. En ten laatste, technologie heeft pas nut als het internationaal werkt. Het heeft geen zin om een app te gebruiken, die vlak over de grens geen nut heeft."

Bart Preneel vindt dat we uit Coronalert toch lessen kunnen trekken. "Ik vrees dat onze corona-app vanuit het beleid niet de nodige aandacht gekregen heeft die het verdiende. Als we in de toekomst nog zoiets meemaken, zou het fijn zijn als dat meer zou gebeuren, zoals in andere Europese landen."

Op dit moment zijn er nog geen plannen om de app stop te zetten. "We gaan ook geen nieuwe investeringen doen, zoals nieuwe campagnes of extra functies", aldus Karine Moykens. "We denken dat we alles gedaan hebben om de app zo bruikbaar mogelijk te maken."