Ooit zette dit gebouw het land op zijn kop, nu is het eenzaam en verlaten: de verloren geschiedenis van vetsmelterij Verkest

Grammene was een stille en kleine deelgemeente van Deinze. Zonder noemenswaardig verleden, of moest het dat van vlasdorp zijn, lang voor de rivier de Leie hier werd rechtgetrokken. Dat veranderde van de ene op de andere dag in het voorjaar van 1999. Het Oost-Vlaamse dorp werd het centrum van een crisis die politiek, media en vooral de winkelkar domineerde. De dioxinecrisis was een voedselschandaal waarbij bleek dat kankerverwekkende dioxines en pcb's in de voedselketen waren terechtgekomen. En dat was allemaal nooit gebeurd zonder de nv Verkest, tot dan een onopgemerkte vetsmelterij in de velden van Grammene, niet ver van de oude steenweg tussen Deinze en Tielt.

De grauwgrijze bedrijfsgebouwen in de Grijsbulckstraat zijn vandaag verlaten. Vrachtwagens schuiven niet meer aan op de betonnen vlakte. De ranzige geur van vetverwerking is vervlogen. De magazijnen en de door een kronkelend buizennetwerk verbonden vettanks liggen te wachten op een toekomst die waarschijnlijk niet meer komt. Aan de straatkant is het bord met het opschrift nv Verkest verdwenen, nadat het eindeloos veel keren was vastgelegd door persfotografen. Want op deze plaats in de Grijsbulckstraat streken in 1999 binnen- en buitenlandse journalisten met hun cameraploegen neer op zoek naar de beruchte makelaar in vet. Hier volgden cameraploegen in het zog van agenten met een huiszoekingsbevel op zak. Hier bekogelden benadeelde Waalse boeren de bedrijfsvilla met eieren. Dioxinevrije eieren, zo beweerden ze.

De leegstaande bedrijfsgebouwen in Grammene wachten op een koper die niet lijkt te komen. Wie goed kijkt, ziet hoe aan de achterkant een schapenweide grenst, en hoe de schapen zich meester hebben gemaakt van de gebouwen. Alsof ze gerechtigheid komen eisen voor de miljoenen dieren die werden afgemaakt door de crisis die hier ontstond.

Lucien Verkest was in 1958 begonnen als vetverwerker. Met een bescheiden bestelwagen haalde hij gebruikt frituurvet op in frituren en restaurants in de kuststreek. In ketels smolt en verwerkte hij het plantaardige vet voor hergebruik in industrieel veevoeder. De vraag van de snel industrialiserende landbouw naar krachtig, uitgebalanceerd en goedkoop voeder explodeerde. In 1984 maakte Verkest van zijn eenmansbedrijf een nv. Samen met zijn zoon Jan Verkest was de nv Verkest aan het einde van de eeuw een slagvaardig familiebedrijf met een tiental mensen op de loonlijst, actief in de dierenvoeding maar ook in het leveren van technische vetten aan de chemische industrie. Tot het in 1999 scheef liep.

Eind januari klaagden de eerste pluimveebedrijven over een flinke legdaling bij hun kippen. Klachten van broeierijen volgden. Ze zagen hoe kuikens de eierschaal niet meer doorgeprikt kregen en hoe de sterftegraad steeg. Het daarop volgende onderzoek van de verantwoordelijke ministeries van Landbouw en Volksgezondheid bracht verontreiniging door giftige dioxines aan het licht. De versnipperde administraties reageerden echter traag en weinig efficiënt. Een onderzoekslek in de pers deed het ei barsten. 

Op 27 mei onthulde "Het Journaal" op Eén hoe dioxine langs industrieel dierenvoeder in de voedselketen was geraakt, en hoe waarschijnlijk een deel van de producten met dioxinebesmetting al geconsumeerd was. De dioxinecrisis brak los. Binnen enkele dagen reageerde de overheid met draconische maatregelen. Landbouwbedrijven werden massaal geblokkeerd, de productie van vlees en allerlei producten waarin eieren waren verwerkt werd een halt toegeroepen. In de winkels bleven de rekken met eieren, kippenvlees, mayonaise, koekjes en wafels leeg. Miljoenen kippen en ook tienduizenden varkens werden preventief geslacht.

Uit gerechtelijk onderzoek bleek dat bij vetsmelter Verkest vet was terechtgekomen met schadelijke stoffen. Het vet was afkomstig van het bedrijf Fogra uit Belgisch Luxemburg dat het op haar beurt als frituurvet had opgehaald uit containerparken. In een van de parken moet frituurvet zijn vermengd met een technisch vet, vermoedelijk motorolie. De gemengde vetten kwamen terecht in de tanks van Verkest en werden op die manier geleverd aan het bedrijf De Brabandere uit Roeselare, dat ze op zijn beurt verwerkte in veevoeder. Van daaruit vertrok het dan gecontamineerde voeder naar tientallen kippenboerderijen.  

In geen tijd was de voedselcrisis omgeslagen in een politieke crisis. De crisis was uitgebroken in volle verkiezingscampagne. Het leidde tot een turbulente periode in de Belgische politiek waarbij twee ministers ontslag namen. Begin juni viel het Gentse gerecht binnen in de bedrijfsgebouwen in Grammene. Vader en zoon Verkest werden aangehouden. Het was het begin van jarenlang speurwerk, van verschillende rechtszaken en procedureslagen, en van talloze schadeclaims waarvan sommige meer dan twintig jaar later nog steeds op uitspraak wachten. In 2009 werden de Verkests een eerste keer schuldig bevonden. Later volgden burgerlijke veroordelingen waarbij ze verplicht werden tot het betalen van schadevergoedingen. Vader en zoon Verkest zijn altijd blijven beweren dat ze de verregaande impact van dioxines niet kenden. Van doelbewuste fraude was geen sprake en ze bleven er stellig van overtuigd dat ze het slachtoffer waren van een onverkwikkelijke politieke affaire.

De beslommeringen hebben de Verkests niet belet om hun activiteit aan de Grijsbulckstraat nog jarenlang verder te zetten. De tergend traag draaiende juridische molen en de dreigende schadeclaims bleven echter boven het bedrijf hangen. “De Verkests zijn gebroken mensen”, stelde hun advocaat in de krant De Morgen in 2017. Twee jaar later verkoos zoon Jan Verkest een einde te maken aan zijn leven, precies twintig jaar na de dioxinecrisis. Op dat moment was hij met zijn gezin een nieuw leven begonnen in Zwitserland. "Hij was nog altijd bezig de problemen uit zijn verleden op te lossen", vertelde Jan Vermeulen, burgemeester van Deinze en vertrouweling in het blad Dag Allemaal. De ellenlange juridische procedures waren "te veel voor één man om te dragen".