Elektrische wagens, warmtepompen en verplichte renovatie: kan Vlaanderen zo Europese klimaatambities waarmaken?

In juli stelde de Europese Commissie het Fit for 55-plan voor. Dat plan scherpte de klimaatdoelstellingen fors aan. Zo wil Europa tegen 2030 55 procent minder broeikasgassen uitstoten dan in 1990, terwijl de ambities voordien nog op 40 procent lagen. Die verscherpte ambities zijn nodig om te vermijden dat de omschakeling naar een klimaatneutrale samenleving vertraagt, en dat terwijl dit decennium net cruciaal wordt om de klimaatverandering enigszins binnen beheersbare perken te houden.

Die verscherpte doelstellingen bezorgden onze overheden hoofdbrekens. Ons land moet zijn uitstoot tegen 2030 met 47 procent terugbrengen voor niet ETS-sectoren. Dat zijn alle sectoren behalve de zware industrie, de energieproductie en de luchtvaart. Die laatste drie zijn ETS-sectoren die onderworpen zijn aan ETS, het Emissions Trading System. Vlaanderen mikt echter slechts op 35 procent reductie, en het is zelfs niet zeker of die doelstelling gehaald zal worden. Vlaams minister van Energie Zuhal Demir (N-VA) liet daags na de aankondiging van het Fit for 55-plan alvast verstaan dat ze de doelstellingen zou laten evalueren op hun “haalbaarheid” en “betaalbaarheid”. Lees: ze vreest dat het plan onbetaalbaar zal blijken.

Die nieuwe doelstellingen zijn echter “binnen bereik als Vlaanderen snel volop op elektrificatie inzet”, zegt de SERV in een lijvig nieuw adviesrapport. 

“Vlaanderen moet volop gaan voor Fit for 55, ook omdat het de perfecte gelegenheid biedt om Vlaanderen ineens fitter te maken met een betere wooninfrastructuur en luchtkwaliteit, een vlotte mobiliteit, degelijke energiesystemen, etc.”, klinkt het verder. Maar, zegt de SERV, daarvoor zijn “een paar kleppers van maatregelen nodig, geen kleppers van plannen. Niet meer beleid, maar minder en krachtiger”.

Volgens de SERV moet er vooral ingezet worden op grootschalige elektrificatie van transport en woningen. Dat is volgens het instituut “dé klepper die op klimaatvlak snel en op grote schaal wonderen kan verrichten”. En in de praktijk moet dat er zo uitzien.

De SERV pleit ervoor om grootschalige renovatieprojecten op te zetten, ook voor meer dan duizend woningen, zodat in één klap hele wijken uitgerust kunnen worden met elektriciteits- en warmtenetten. 

Voor wie zelf een individuele woning koopt, moet er een renovatieverplichting komen. Om te vermijden dat zo'n verplichting het kostenplaatje voor de koper zou opdrijven, stelt de SERV een duidelijker systeem van renovatiepremies voor. De premies die er nu zijn, zijn te onduidelijk en slagen er niet in om de renovatiedoelstellingen te helpen halen. In het nieuwe systeem zouden de premies enkel bij die doelgroepen moeten terechtkomen die er echt nood aan hebben. Verder moeten er ook 200.000 nieuwe sociale woningen komen en zelfs een shift van woningbezit naar meer huurwoningen.

Als het aan de SERV ligt, wordt er geen enkele verwarmingsketel meer geïnstalleerd en wordt elke kapotte ketel nu al vervangen door een warmtepomp.

Vlaanderen voorziet 120.000 pompen tegen 2030, maar de SERV wil er veel meer. Terwijl Europa erop mikt om tegen 2030 49% van de verwarming van onze gebouwen met hernieuwbare energie op te wekken, landen de huidige Vlaamse plannen op 13%. Dat is amper 3% meer dan vandaag.

De SERV noemt warmtepompen de meeste kostenefficiënte manier om snel de uitstoot van broeikasgassen naar beneden halen, omdat een omschakeling van een ketel naar een warmtepomp relatief eenvoudig is én omdat de pompen minder energie verbruiken. Bovendien worden ook in ons land warmtepompen gemaakt, waardoor onze economie er wel bij vaart.

Mààr: warmtepompen zijn nu nog vrij duur. De SERV stelt daarom voor om onder meer de lasten op elektriciteit te verschuiven naar fossiele energie, zodat elektriciteit goedkoper wordt.

De SERV ziet ook sneller én meer elektrische wagens op de Vlaamse wegen. Terwijl de Vlaamse klimaatplannen nu mikken op een half miljoen stuks tegen 2030, pleit de SERV voor het dubbele. Het merkt op dat de markt nu al sneller groeit dan de Vlaamse ambities, en dat tegen 2025 elektrische wagens goedkoper zullen zijn dan fossiele. Vooral bij bestelwagens zouden nog veel mogelijkheden liggen.

Maar ook hier: als je zulke ambitieuze doelen wil halen, zullen er ook uitgebreide investeringen nodig zijn in ondersteunende infrastructuur. Daarvoor kijkt de SERV vooral naar snellaadpalen. Maak duidelijke plannen met concrete locaties op om die laadinfrastructuur uit te bouwen, vraagt de SERV, en trek er ook voldoende geld voor uit. De SERV vindt het “opmerkelijk” dat “het relanceplan amper 30 miljoen euro voorziet voor laadinfrastructuur, terwijl VerLEDding van gewestwegen (de wegverlichting omvormen naar LED-verlichting, nvdr) die (...) niet bijdraagt aan de Vlaamse niet-ETS doelstelling 90 miljoen euro krijgt”.

De SERV waarschuwt ook voor zogenaamde volume-effecten. Dat zijn energiewinsten die teniet gedaan worden doordat we bijvoorbeeld groter gaan wonen, meer kilometers rijden of een grotere wagen kopen. 

Met deze aanbevelingen legt de SERV het vuur aan de schenen van de Vlaamse regering. Het dringt erop aan om snel het roer om te gooien, en dat ook op een ingrijpende manier. De vraag blijft of de SERV een luisterend oor zal vinden bij de Vlaamse regering voor zijn plannen - en dan vooral de “haalbaarheid en betaalbaarheid” van het kostenplaatje.