Zes nieuwe soorten "aandoenlijk lelijke" meervallen ontdekt in Amazone-bekken

Doctor Lesley de Souza, een ichtyoloog - visdeskundige - en specialist natuurbescherming aan het Field Museum in Chicago was duidelijk enthousiast over de ontdekking.

"We hebben zes nieuwe soorten van echt coole meervallen ontdekt in de rivierbekkens van de Amazone en Orinoco. Ze hebben tentakels op hun snuit, ze hebben stekels die uit hun kop steken, bijna als klauwen, om zichzelf en hun nesten te beschermen, en hun lichaam is bekleed met beenachtige platen, als een bepantsering. Het zijn krijgers, het zijn vis-superhelden", zo zei ze in een persmededeling van het museum. De Souza is de belangrijkste auteur van de monografie waarin de nieuwe soorten beschreven worden.   

De nieuwe soorten behoren tot de familie van de harnasmeervallen, en tot het geslacht Ancistrus. De vissen leven in rivieren en worden 8 tot 16 cm groot. Mensen met een aquarium kennen Ancistrus mogelijk als de "algeneters" met een zuignap-mond, die de ruiten van het aquarium helpen schoonhouden. 

Vissen uit het geslacht Ancistrus staan in het Engels ook bekend als "bristlenose catfish", stoppelneus meervallen, omdat er bij de mannetjes tentakels uit de neus groeien. Die moeten de vrouwtjes ervan overtuigen dat de eigenaars van de tentakels goede vaders zullen zijn. Bij Ancistrus zijn het immers de mannetjes die zich bekommeren om de jongen, die het nest met eieren beschermen, en roofdieren verjagen. En de tentakels, die de mannetjes een "aandoenlijk lelijk" uiterlijk geven, zorgen ervoor dat de potentiële vaders eruitzien alsof ze weten wat ze moeten doen. 

"Het idee is dat de tentakels van een mannetje er voor een vrouwtje uitzien als eieren.  En dat geeft haar een signaal dat hij een goede vader is, die in staat is om nakomelingen voort te brengen, en ze te beschermen", zei de Souza. Het is een evolutionaire zet die "catfishing" - jezelf een andere identiteit aanmeten om een date te versieren - een totaal nieuwe betekenis geeft.

De soortnamen van een aantal van de nieuwe soorten verwijzen naar eigenschappen van de dieren, of naar de omstandigheden waarin ze ontdekt werden. Zo betekent de soortnaam van Ancistrus patronus "beschermer", wat een verwijzing is naar de manier waarop de mannetjes van de soort hun nakomelingen beschermen. Ancistrus yutajae is dan weer vernoemd naar twee gedoemde geliefden uit een inheemse legende uit het Amazone-gebied, omdat de soort op Valentijnsdag ontdekt werd.

Andere soortnamen komen uit de persoonlijke sfeer van de Souza: Ancistrus kellerae kreeg zijn naam van Connie Keller, een belangrijke steunpilaar van de wetenschappelijke afdeling natuurbescherming aan het Field Museum, en Ancistrus leoni werd genoemd naar een overleden collega. Ancistrus saudades ontleent zijn naam dan weer aan saudade, het Portugese woord voor heimwee of een melancholisch verlangen, omdat de Souza al wel eens heimwee heeft naar haar geboorteland Brazilië.  

De nieuwe soorten harnasmeervallen worden aangetroffen in het noordoosten van Zuid-Amerika, in een gebied in Venezuela, Colombia en Guyana dat bekend staat als het Guyanaschild. De vissen leven er in heldere, snel stromende beken en rivieren. 

"Als je in het juiste leefgebied bent, ga je er een boel vinden", zei de Souza. "Maar ze zijn gevoelig aan subtiele veranderingen in het milieu. Dat hebben we vastgesteld op plaatsen waar ze eerst veel voorkwamen, en nu zeldzaam zijn geworden door de vernietiging van hun leefgebied."

Tot de bedreigingen van het leefgebied van de vissen behoren grootschalige landbouw, ontbossing en het mijnen van goud.

"Goudzoekers baggeren de bodem van de rivier op, en dat veroorzaakt een toename van sedimenten in de rivier. Dat verandert de structuur van de leefgebieden in het riviersysteem, wat een impact heeft op de overlevingskansen van de vissen", zei de Souza. "Een ander effect van het zoeken naar goud, is het gebruik van kwik om het goud aan de rivier te onttrekken. Dat heeft een impact op al de wilde dieren, en ook op de lokale bevolking die deze vissen en andere soorten uit het stroomgebied eten."

En problemen die de meervallen treffen, stoppen niet bij hen maar beïnvloeden ook andere soorten. "Het hele ecosysteem is onderling verbonden - je kunt de soorten erin niet van elkaar scheiden. Reuzenotters eten dolgraag deze meervallen, en bij jaguars is vastgesteld dat ze hogere kwikniveaus hebben, door het eten van besmette vis of van andere soorten die zich voeden met vis. Dit kan erge gevolgen hebben voor het hele ecosysteem", zei de Souza. "Al de lagen in het Amazone-bekken zijn met elkaar verbonden, van de rivieren tot het bladerdak van het woud."  

Volgens de Souza begint het proces van het redden van de natuur in het Amazone-gebied, met zaken als het ontdekken van nieuwe soorten en hen een naam geven. "Alles begint met het benoemen van een soort, en vaststellen hoeveel soorten je hebt. Eens je de taxonomie [het classificeren en systematiseren van levende wezens] gedaan hebt, kan je de ecologie en het gedrag bestuderen, en maatregelen nemen om het milieu te beschermen", zo zei ze. 

"Zo is Ancistrus kellerae een soort die we enkel kennen van de hooglanden van Guyana. Momenteel wordt dat ecosysteem bedreigd door het mijnen van goud, maar nu de soort een naam heeft, kunnen we proberen aan te dringen op bescherming van het gebied waar deze endemische vissoort leeft." Een endemische soort is een soort die slechts op één plaats voorkomt, de soort is dan endemisch voor dat gebied.

Aangezien er nog een enorm aantal onbekende soorten in de Amazone leven, is het werk nog lang niet gedaan. "Ik heb een niet aflatende nieuwsgierigheid - wat ligt er achter die bocht, achter die hoek, wat zit er in die kreek, wat kan ik vinden. En dit project ging volledig over ontdekkingen, of we nu nieuwe soorten vonden in rivieren in Guyana of in bokalen in museumcollecties. Deze studie omvatte meer dan 500 specimens, maar dat is slechts een druppel in de oceaan - er blijft nog zoveel te leren over Ancistrus en andere Neotropische vissen", zo zei de Souza.

De studie van doctor de Souza,  expert in Zuid-Amerikaanse meervallen Jonathan Armbruster van het Auburn University Museum of Natural History, en haar collega en mentor Donald Taphorn, ook een bekende Neotropische ichthyoloog, is verschenen in Zootaxa.